وسواس فکری چیست و برای درمان آن چه باید کرد؟

نشان تجارت - هدی کاشانیان: وسواس یک حس درونی بدن انسان است که دو حالت دارد؛ عملی و فکری و مانند سایر حواس از جمله استرس و اضطراب از مغز ما نشئت می‌گیرد و کاملا جنبه روانی دارد. این حس می‌تواند به صورت عملی خود را نشان دهد و شاید هرکدام از ما در زندگی بخشی از آن را تجربه باشیم.

وسواس فکری چیست؟

تصاویر و افکاری که به صورت مرتب در ذهن افراد تکرار می‌شوند و خارج از کنترل ذهنی افراد هستند و برخلاف میل‌شان به ذهن آن‌ها می‌آیند را وسواس فکری می‌گویند. مثلا فرد مدام فکر می‌کند مبادا دستش آلوده باشد یا اینکه فکر می‌کند شاید به بیماری مبتلا شوم.

همه افراد، فکر‌های عجیب و غیرمعمول دارند که گاهاً به ذهن آن‌ها می‌آید و بیشتر آن‌ها بدون اینکه به این فکر‌ها اهمیت بدهند، به کار‌های روزمره خود ادامه می‌دهند، اما اگر به اختلال وسواس فکری مبتلا باشد ممکن است باعث ناتوانی‌های ذهنی و جسمی شود.

انواع وسواس فکری کدام است؟

از نظر علمی دسته بندی خاصی برای وسواس فکری وجود ندارد، اما بر اساس علائم می‌توان آن‌ها را دسته بندی کرد، اما انواع وسواس فکری غالبا با دسته بندی‌های زیر معرفی می‌شوند:

افکار پرخاشگرانه یا جنسی: نوعی از وسواس فکری است که مرتبط با آسیب رساندن به دیگران است. بروز شدن تصاویری از پرخاشگر کردن به دیگران که در ذهن فرد ممکن است جنبه‌های جنسی نیز داشته باشد.

ترس از صدمه رسیدن به دیگران: بعضی از افراد، حالت معکوس دارند و مدام در ذهنشان این موضوع را می‌پرورانند که دیگران به آن‌ها آسیب میرسانند و از آسیب دیدن عزیزانشان می‌ترسند. مثلا ممکن است فرد مبتلا به افکار وسواسی تصور این را داشته باشد که فرزند او طی یک تصادف کشته شود؛ بنابراین برای جلوگیری از بروز همچین اتفاقی، احتمال دارد رفتار‌های اجباری بسیاری انجام دهد. مسئولیت رفت و آمد فرزند خود را قبول کند و یا وسیله نقلیه او را به دفعات چک کند تا مطمئن باشد که سالم است.

ترس از میکروب‌ها و آلودگی‌ها: این اختلال یکی از متداول‌ترین نوع وسواس فکری است. ترس از میکروب و نیاز به شستن پشت سرهم دست‌ها و...

شک و تردید در ناقص انجام دادن کار: این اختلال موجب می‌شود که شخص بطور متداول شک داشته باشد که کاری را درست و کامل انجام داده یا خیر. برای مثال شخصی از منزل خود خارج می‌شود و در خانه را قفل می‌کند، اما به دلیل وسواس فکری شک به درست انجام دادن کار پیدا می‌کند و برای چک کردن قفل بودن درب منزل، چندین مرتبه در روز به منزل خود مراجعت کند و بسته بودن در‌ها را امتحان کند.

مسائل مربوط به امور مذهبی و انجام گناه: یکی دیگر از انواع وسواس فکری، داشتن وسواس و نگرانی در مورد غیر اخلاقی بودن یا گناهکار بودن شخص است. برخی از افراد ممکن است در نتیجه این افکار مدام در حال نماز خواندن و دعا کردن باشند.

خودکنترلی: یکی دیگر از انواع این اختلال ترس از دست دادن کنترل خویش و انجام کار‌های غیرارادی و نامناسب است که در ذهن بعضی افراد که از این اختلال رنج می‌برد وجود دارد. بعضی از افراد شاید نگران باشند که در جمع ناگهانی شروع به داد و فریاد کنند، بعضی دیگر ممکن است نگران آسیب رساندن به فرد دیگری باشند. اما نکته مهم در این مدل از انواع وسواس فکری این است که شاید این افکار منجر به انزوای فردی شوند. چراکه فرد از نزدیک شدن به دیگران و برقراری ارتباط با آن‌ها ترس و واهمه دارد.

ترتیب و تقارن: نظم و ترتیب و تقارن وسایل و اشیا «به صورت کاملا دقیق» یکی از متدوال‌ترین انواع وسواس فکری است. افرادی که به این افکار وسواسی مبتلا هستند، برای نظم و ترتیب دادن اشیا به طور کاملا مرتب و یا متقارن زمان نسبتا زیادی صرف می‌کنند. آن‌ها هم چنین ممکن است افکار خرافاتی در مورد برخی از اعداد و یا الگو‌های تقارنی در ذهن خود داشته باشند.

آیا کودکان هم وسواس فکری دارند؟

وسواس فکری نوعی اختلال است که بر وضعیت فکری کودکان و بزرگسالان تاثیر می‌گذارد. اگر کودک شما دچار وسواس فکری - عملی است و یا علائمی دارد که نشان دهنده بروز این بیماری است، بهتر است بدانید که این مساله فقط مخصوص کودک شما نیست. یافته‌ها نشان می‌دهد که از هر ۱۰۰ کودک یک نفر دارای وسواس فکری است.

نکته بسیار مهمی که والدین باید به آن توجه کنند این است: خودتان را به دلیل وسواس فکری کودک خود سرزنش نکنید حتی والدینی که بدترین رفتار را داشته باشند نیز دلیل به وجود آمدن این اختلال در کودکان نمی‌شوند. در برخی از موارد این رفتار‌ها توسط والدین قابل مشاهده و شناسایی است. مانند دیدن علائم زیر:

• کودکی که دست‌های خود را بیش از حد می‌شورد.

• کودکی که برای مدت زمان طولانی و به صورت مکرر قفل بودن در‌ها را چک می‌کند.

اما در برخی از موارد این رفتار‌ها توسط والدین قابل شناسایی نیست، زیرا تنها در ذهن کودک اتفاق می‌افتد، برای مثال کودکی که جلوگیری از اتفاقات وحشتناک به طور مداوم در حال دعا کردن است.

درمان وسواس فکری چیست؟

وسواس فکری در ظاهر بیماری بسیار پیچیده‌ای به نظر می‌رسد، اما درمان آن در اغلب موارد کار غیرممکنی نیست. درمان وسواس با استفاده از دارو و تکنیک‌های مختلف روان‌شناختی میسر است. نکاتی پیرامون درمان وسواس فکری وجود دارد:

درمان وسواس، یک کار تخصصی روان‌شناختی محسوب می‌شود.

شیوه‌ی درمان وسواس فکری نیز همچون شیوه درمان سایر انواع وسواس است. اما برای درمان وسواس فکری شدید، رفتاردرمانی به تنهایی کفایت نمی‌کند و نیاز به مصرف دارو وجود دارد.

اصلی‌ترین تمرین درمان وسواس فکری، شامل روش‌های حساسیت‌زدایی تدریجی، غرقه‌سازی، آموزش آرامش و ERP است. این روش‌ها طی چند جلسه به درمان‌جویان آموزش داده می‌شود.

لازم به ذکر است همان‌گونه که درمان وسواس شدید فکری با تکنیک‌های روان‌شناختی ممکن است، درمان وسواس عملی بدون دارو نیز امکان‌پذیر است. فقط کافی است به یک روان‌شناس مطمئن مراجعه کنید.

از دیرباز دانشمندان طب سنتی، درمان وسواس فکری با دارو‌های گیاهی را نیز ممکن و مؤثر می‌دانستند. برای مثال «افتیمون» یکی از گیاهانی است که آن را به‌عنوان ضد سودا و درمان‌کننده‌ی افسردگی و جنون مورد استفاده قرار داده‌اند و به‌نظر می‌رسد در درمان وسواس ذهنی نیز مفید و مؤثر است.

برخی از مردم دارچین را به‌عنوان معجزه درمان وسواس می‌شناسند و درمان وسواس با دارچین را تبلیغ می‌کنند. به هرحال می‌توانید برای درمان وسواس طب سنتی را امتحان کنید. خطر و دردسری همراه ندارد.

درمان وسواس فکری مذهبی و جنسی نیز با استفاده از تکنیک‌های روان‌شناختی همچون ERP (یا روش مواجهه‌سازی و جلوگیری از پاسخ) ممکن است.

وسواس در تصمیم‌گیری را تقریباً همه‌ی ما در طول عمر بار‌ها و بار‌ها تجربه می‌کنیم. اما داشتن اختلال وسواس، می‌تواند به سخت‌گیری بیشتر در اخذ تصمیمات بینجامد. یکی دیگر از دلایل وسواس در تصمیم‌گیری، برخوردار نبودن از اعتماد به نفس کافی است. برای درمان وسواس در تصمیم گیری، لازم است اعتماد به نفس خود را تقویت کنید. به‌علاوه در مشورت با دیگران زیاده‌روی نکنید و سعی کنید دهن‌بین نباشید.

درمان وسواس در کودکان چگونه است؟

همان‌طور که گفته شد وسواس فقط مخصوص بزرگسالان نیست؛ کودکان نیز ممکن است گرفتار شوند. البته احتمال شیوع این اختلال، بین کودکانی که یکی از اعضای خانواده‌ی آن‌ها وسواس دارد بیشتر است. در صورتی که کودکتان گرفتار اختلال وسواس شد، خیلی نگران نباشید. تنها لازم است کودک را مطمئن کنید که در هر صورت، حامی و پشتیبان او هستید و دوستش دارید.

پس از آن، می‌توانید به یک روان‌شناس که تجربه‌ی کار با کودک را دارد یا یک «روانشناس کودک و نوجوان» مراجعه کنید. روان‌شناس، پس از گفتگو و مصاحبه با کودک مداخلات روان‌شناختی را آغاز می‌کند و در کنار آن، برخی مهارت‌های کاربردی را نیز به او آموزش می‌دهد.

نتیجه‌گیری

وسواس فکری، رفتاری پرتکرار از سر اجبار، برای رهایی از فشار ناشی از افکار مزاحم است که با گذشت زمان شدت یافته، فرد مبتلا را از روند زندگی عادی بازمی‌دارد. بسیار اهمیت دارد که با افراد مبتلا به اختلال وسواس با آرامش رفتار شود و از بیان عبارات تحقیر یا تمسخر آمیز پرهیز شود و آن‌ها را دعوت کرد تا درمان خود را هرچه سریع‌تر آغاز کند. خوشبختانه وسواس فکری درمان دارد و هرچه زودتر برای درمان آن اقدام شود، احتمال موفقیت درمان نیز به مراتب بیشتر خواهد شد.