تحلیلی بر زندگی و میراث علمی و اجتماعی آیت الله سیدمحمدرضا گلپایگانی
نشان تجارت - در تاریخ معاصر شیعه، به‌ویژه از میانه قرن چهاردهم هجری به بعد، نمی‌توان نقش آیت الله سید محمدرضا گلپایگانی یکی از چهره‌های اصلی این دوران را نادیده گرفت؛ چهره‌ای که از حوزه علمیه قم برخاست و در سال‌های پس از درگذشت آیت الله بروجردی، به یکی از مراجع پرنفوذ تبدیل شد.
آیت الله گلپایگانی در سال ۱۳۱۶ هجری قمری در گلپایگان به دنیا آمد؛ زاده‌ی خانواده‌ای مذهبی که پدرش را فردی متقی و امام جماعت می‌دانستند. او پس از مرگ پدر و مادر در کودکی، به قم و سپس اراک رفت و در نهایت همراه با آیت الله حائری یزدی به حوزه قم مهاجرت کرد. مهاجرت او به قم هم‌زمان با شکل‌گیری حوزه علمیه قم بود، جایی که خیلی زود جای نجف را در نقش مرجعیت شیعه در ایران گرفت.
آیت الله گلپایگانی از نخستین شاگردان آیت الله حائری در قم بود و این حضور مستمر در شهر قم، بستری شد برای بیش از هفت دهه تدریس، پژوهش، مدیریت حوزه و ایفای نقش مؤثر در تحولات سیاسی - دینی ایران.
ورود آیت الله سید محمدرضا گلپایگانی به مرجعیت
پس از درگذشت آیت الله بروجردی، مرجعیت شیعه در ایران به‌طور طبیعی به سمت چهره‌هایی، چون گلپایگانی، مرعشی نجفی، شریعتمداری و خمینی گرایش یافت. گلپایگانی از جمله کسانی بود که از طریق شبکه طلاب و بازاریان، جایگاه مرجعیت را به دست آورد. وی بر خلاف آیت الله خمینی که دغدغه‌ای سیاسی و انقلابی داشت، بیشتر رویکردی فقهی به مرجعیت داشت.
برنامه‌های او برای حوزه علمیه و جامعه، شامل مواردی از جمله ساخت بیمارستان، مدرسه، دارالقرآن و انتشار مجله فقهی بود.
مرجعیت آیت الله گلپایگانی پس از آیت الله بروجردی
درگذشت آیت الله بروجردی در سال ۱۳۴۰ش (۱۳۸۰ق) خلأیی در زعامت حوزه علمیه قم ایجاد کرد. در جلسه‌ای که برای تعیین سرنوشت زعامت حوزه برگزار شد، آیت الله گلپایگانی نیز حضور یافت و نهایتاً یکی از سه نفری بود که مرجعیت مشترک را برعهده گرفتند. آیت الله گلپایگانی تا پایان عمر به عنوان یکی از چهره‌های مهم حوزوی در زعامت حوزه علمیه قم نقش مهمی را ایفا کرد.
آیت الله گلپایگانی پس از تبعید امام
آیت الله گلپایگانی در دوره پهلوی دوم و پس از تبعید امام به عراق، بیانیه‌هایی در حمایت از او صادر کرد. یکی از این بیانیه‌ها خطاب به سفارت ایران در آنکارا بود که در آن به توهین به علما اعتراض کرده بود.
وی البته پس از پیروزی انقلاب ۱۳۵۷، نقش چندانی در ساختار قدرت جدید نداشت؛ نه در مجلس خبرگان قانون اساسی حضوری جدی داشت و نه در مجلس خبرگان رهبری. او ترجیح داد بیشتر به عنوان یک شخصیت کلیدی حوزوی باقی بماند.
وصیتنامه آیت الله گلپایگانی
وصیتنامه آیت الله گلپایگانی حاوی نکاتی اخلاقی، دینی و اجتماعی بود. وی در این وصیتنامه بر ضرورت حفظ دین، اهتمام به نماز، تلاوت قرآن، یاری به فقرا و حمایت از حوزه‌های علمیه تأکید کرده بود. همچنین از فرزندان، شاگردان و مردم خواسته بود که همواره تقوا را پیشه کنند و در مسیر اهل‌بیت علیهم‌السلام باقی بمانند. او تأکید کرد که دین اسلام و مکتب تشیع باید از انحرافات و بدعت‌ها محافظت شود و وظیفه علما در این زمینه سنگین است.
از دیگر نکات مهم وصیتنامه او، تأکید بر استقلال حوزه علمیه و پرهیز از وابستگی به دولت‌ها بود. او معتقد بود که روحانیت باید همواره صدای مردم و حافظ دین باشد، نه ابزار قدرت‌های سیاسی. این وصیتنامه نشانگر دغدغه‌های فکری و دینی آیت الله گلپایگانی در واپسین روز‌های عمر ایشان بود.
درگذشت آیت الله گلپایگانی
آیت الله سید محمدرضا گلپایگانی، در ۱۲ آذر ۱۳۷۲ مصادف با ۲۹ جمادی‌الثانی ۱۴۱۴ قمری در سن ۹۶ سالگی درگذشت. وی از مهم‌ترین مراجع تقلید پس از رحلت آیت الله بروجردی بود و سال‌ها در حوزه علمیه قم به تدریس، ترویج علوم دینی و هدایت دینی مردم مشغول بود.
رحلت آیت الله گلپایگانی تأثیر بزرگی در فضای دینی و سیاسی ایران بر جای گذاشت. پیکر وی پس از تشییع باشکوه در شهر قم، با حضور گسترده علما، طلاب، مسئولان حکومتی و مردم از اقشار مختلف، در حرم حضرت معصومه (س) به خاک سپرده شد. رهبر انقلاب اسلامی، آیت الله خامنه‌ای، پیام تسلیتی به مناسبت درگذشت ایشان صادر کردند و از مقام علمی و تقوای بالای آیت الله گلپایگانی تجلیل کردند.
درگذشت ایشان نه تنها در ایران، بلکه در بسیاری از کشور‌های اسلامی بازتاب داشت و مراجع و علمای دینی در نجف، کربلا، لبنان، پاکستان و دیگر کشور‌ها پیام تسلیت صادر کردند.
