هر آنچه از بریکس باید دانست؟
نشان تجارت - هدی کاشانیان: بریکس یک گروه همکاری اقتصادی متشکل از کشور‌های برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی است. این گروه در سال ۲۰۰۹ با هدف ایجاد یک بلوک اقتصادی قدرتمند و مقابله با هژمونی اقتصادی غرب تشکیل شد. اعضای بریکس دارای منابع طبیعی غنی، نیروی کار فراوان و بازار‌های بزرگ هستند و در حال حاضر به‌عنوان یکی از مهمترین قطب‌های اقتصادی و سیاسی جهان مطرح هستند.
بریکس (BRICS) چیست؟
بریکس نام یک گروه اقتصادی - سیاسی متشکل از کشور‌های در حال توسعه یا نوظهور است که با هدف ایجاد توازن در نظام اقتصادی و سیاسی جهانی، همکاری‌های خود را در زمینه‌های اقتصادی، سیاسی، انرژی، فناوری و مالی افزایش داده‌اند. این گروه ابتدا با نام BRIC (برزیل، روسیه، هند و چین) شکل گرفت و در سال ۲۰۱۰ با پیوستن آفریقای جنوبی به آن، به BRICS تغییر نام داد. هدف اصلی این گروه، ایجاد یک موازنه در برابر هژمونی اقتصادی غرب، به ویژه ایالات متحده آمریکا و اتحادیه اروپا است.
اهداف اصلی بریکس
اهداف اصلی گروه بریکس (BRICS) حول محور ایجاد توازن در نظام اقتصادی و سیاسی جهانی و کاهش سلطه کشور‌های غربی، به‌ویژه آمریکا و اتحادیه اروپا، شکل گرفته‌اند. این گروه با هدف ایجاد یک نظام چندقطبی جهانی تلاش می‌کند تا صدای کشور‌های در حال توسعه را در سطح بین‌المللی تقویت کند. یکی از مهمترین اهداف بریکس، کاهش وابستگی به دلار آمریکا و تقویت استفاده از ارز‌های ملی در مبادلات میان اعضا است که در نهایت به شکل‌گیری یک نظم مالی مستقل‌تر از نهاد‌های تحت سلطه غرب مانند بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول منجر شود.
بریکس با راه‌اندازی نهاد‌هایی مانند بانک توسعه جدید (NDB) و صندوق ذخیره ارزی مشترک (CRA) به دنبال تقویت همکاری‌های اقتصادی، تأمین مالی پروژه‌های زیرساختی، توسعه پایدار و حمایت از کشور‌های عضو در برابر بحران‌های اقتصادی است. علاوه بر مسائل مالی، بریکس اهداف مهمی در زمینه‌های توسعه فناوری، امنیت غذایی، انرژی، محیط زیست، آموزش، سلامت و مبارزه با تروریسم نیز دنبال می‌کند. در مجموع، این گروه می‌کوشد تا با همکاری استراتژیک، منافع مشترک کشور‌های نوظهور و در حال توسعه را تأمین و نظم جهانی را به شکلی عادلانه‌تر بازتعریف کند.
نهاد‌های مهم بریکس
گروه بریکس برای دستیابی به اهداف اقتصادی و سیاسی خود، نهاد‌های مهمی را ایجاد کرده که نقش کلیدی در تقویت همکاری میان اعضا و مقابله با سلطه نظام‌های مالی غربی دارند. مهمترین نهاد این گروه، بانک توسعه جدید است که در سال ۲۰۱۵ با هدف تأمین مالی پروژه‌های زیرساختی و توسعه‌ای در کشور‌های عضو و سایر کشور‌های در حال توسعه تأسیس شد. مقر اصلی آن در شانگهای چین قرار دارد. این بانک با سرمایه اولیه ۱۰۰ میلیارد دلاری، تلاش می‌کند جایگزینی برای نهاد‌هایی مانند بانک جهانی باشد و به کاهش وابستگی به وام‌ها و سیاست‌های مالی کشور‌های غربی کمک کند.
نهاد مهم دیگر، صندوق ذخیره ارزی مشترک است که با هدف حمایت مالی از کشور‌های عضو در زمان بحران‌های ارزی و بی‌ثباتی‌های مالی بین‌المللی تشکیل شده است. این صندوق نیز دارای سرمایه‌ای معادل ۱۰۰ میلیارد دلار است و به نوعی به‌عنوان پشتوانه‌ی نقدینگی اعضا عمل می‌کند. علاوه بر این، نشست‌های سالانه سران بریکس یکی از ارکان مهم هماهنگی سیاسی و تعیین مسیر‌های همکاری مشترک در حوزه‌های اقتصادی، ژئوپلیتیک، فناوری، سلامت و انرژی است. بریکس همچنین دارای گروه‌های کاری متعدد در زمینه‌های تخصصی مانند کشاورزی، آموزش، نوآوری، تجارت و محیط زیست است که چارچوب همکاری‌های عملی میان اعضا را فراهم می‌سازند. این نهاد‌ها نشان‌دهنده تلاش بریکس برای شکل‌دهی به یک نظم اقتصادی مستقل و چندقطبی جهانی هستند.
گسترش اعضای بریکس
در سال‌های اخیر، موضوع گسترش اعضای بریکس به یکی از مهمترین تحولات این گروه تبدیل شده است. با توجه به افزایش نفوذ سیاسی و اقتصادی بریکس در عرصه جهانی، کشور‌های بسیاری علاقه‌مند به پیوستن به این بلوک شده‌اند تا از مزایای همکاری‌های اقتصادی، مالی و ژئوپلیتیکی آن بهره‌مند شوند. این روند به‌ویژه پس از نشست بریکس در ژوهانسبورگ در سال ۲۰۲۳ سرعت گرفت، جایی که سران این گروه تصمیم گرفتند شش کشور جدید را برای عضویت دعوت کنند: ایران، عربستان سعودی، امارات متحده عربی، مصر، اتیوپی و آرژانتین (که بعد‌ها از پیوستن انصراف داد). این اقدام با هدف تقویت نفوذ جهانی بریکس، به‌ویژه در خاورمیانه، آفریقا و آمریکای لاتین صورت گرفت و نشانه‌ای از تمایل این گروه به تبدیل‌شدن به یک بلوک جهانی‌تر و فراگیرتر بود.
گسترش اعضا نه‌تنها به افزایش جمعیت، منابع طبیعی و قدرت اقتصادی گروه کمک می‌کند، بلکه باعث گسترش جغرافیای استراتژیک بریکس می‌شود. با این حال، این فرایند با چالش‌هایی نیز همراه است. از جمله ضرورت ایجاد سازوکار‌های تصمیم‌گیری منسجم‌تر، تفاوت‌های سیاسی و اقتصادی گسترده میان کشور‌ها و نگرانی از کاهش هماهنگی درون‌گروهی. با این‌حال، روند گسترش بریکس نشان‌دهنده جذب قدرت‌های نوظهور جهانی و تلاش برای تقویت جایگاه کشور‌های غیرغربی در نظم بین‌المللی است. در آینده، اگر این روند ادامه یابد، بریکس ممکن است به یکی از بزرگ‌ترین ائتلاف‌های اقتصادی - سیاسی جنوب جهانی تبدیل شود.
عضویت ایران در بریکس
ایران در تاریخ ۱ ژانویه ۲۰۲۴ به‌طور رسمی به عضویت دائم گروه بریکس (BRICS) درآمد. این عضویت به‌عنوان یک گام مهم در سیاست خارجی و دیپلماسی اقتصادی ایران تلقی می‌شود که هدف آن تقویت جایگاه کشور در نظام بین‌المللی چندقطبی و کاهش وابستگی به نظام‌های مالی و اقتصادی تحت سلطه غرب است. پیوستن به بریکس فرصت‌های گسترده‌ای برای ایران فراهم می‌آورد تا از ظرفیت‌های همکاری‌های اقتصادی، تجاری و مالی با کشور‌های نوظهور و در حال توسعه بهره‌مند شود و بتواند دسترسی به منابع مالی از طریق نهاد‌هایی مانند بانک توسعه جدید بریکس را افزایش دهد. همچنین، این عضویت نشان‌دهنده تمایل ایران به ایجاد ائتلاف‌های استراتژیک جدید و مقابله با تحریم‌ها و فشار‌های اقتصادی خارجی است که می‌تواند به استقلال مالی و اقتصادی کشور کمک کند. به‌طور کلی، عضویت ایران در بریکس، گامی راهبردی برای ارتقای قدرت منطقه‌ای و جهانی و مشارکت فعال‌تر در روند تغییرات نظم جهانی به شمار می‌رود.
چالش‌ها و انتقادات بریکس
گروه بریکس با وجود دستاورد‌ها و نقش مهم در نظام بین‌المللی، با چالش‌ها و انتقادات متعددی مواجه است که بر کارایی و انسجام آن تأثیرگذارند. یکی از اصلی‌ترین چالش‌ها، تنوع زیاد اعضا از نظر اقتصادی، سیاسی و فرهنگی است که هماهنگی تصمیم‌گیری و اجرای سیاست‌های مشترک را دشوار می‌کند. کشور‌های عضو دارای ساختار‌های اقتصادی متفاوت، سطوح توسعه متغیر و منافع گاه متضاد هستند که باعث می‌شود همگرایی استراتژیک کامل شکل نگیرد. علاوه بر این، بریکس با انتقاداتی درباره تأثیر محدود در تغییر واقعی نظم جهانی مواجه است؛ برخی منتقدان معتقدند این گروه بیشتر جنبه نمادین دارد و هنوز نتوانسته جایگزین واقعی نظام‌های اقتصادی و مالی تحت سلطه غرب شود.
از سوی دیگر، برخی تحلیل‌گران به عدم‌شفافیت و ساختار‌های سازمانی غیررسمی بریکس اشاره می‌کنند که باعث کاهش کارایی و کندی در اتخاذ تصمیمات می‌شود. همچنین، وابستگی به همکاری‌های بین دولتی و نبود نهاد‌های قدرتمند با اختیارات اجرایی، محدودیت‌هایی در اجرای پروژه‌های بزرگ و پیگیری بلندمدت ایجاد کرده است. در بُعد بین‌المللی نیز، حضور اعضایی با سیاست‌های خارجی متفاوت، باعث شده بریکس نتواند همواره مواضع یکپارچه و قوی در مسائل جهانی اتخاذ کند. به طور کلی، این چالش‌ها و انتقادات نشان‌دهنده نیاز بریکس به اصلاحات ساختاری، افزایش هماهنگی و تعمیق همکاری‌ها برای تبدیل شدن به یک بازیگر تأثیرگذار و پایدار در نظام جهانی است.
