هر آنچه از اقتصاد خرد باید دانست

نشان تجارت - هدی کاشانیان: «اقتصاد خرد» (Microeconomics) به‌طور کلی به مطالعه تصمیمات اخذ شده توسط مصرف‌کنندگان و شرکت‌های فردی، عوامل تاثیرگذار بر این تصمیم‌گیری‌ها و تاثیر این تصمیمات بر سایر عوامل می‌پردازد. نظریه اقتصاد خرد، ترکیب یا تخصیص تولید کل را توضیح می‌دهد. در واقع اقتصاد، علم بررسی چگونگی تخصیص دادن منابع کمیاب است. به زبان ساده، اقتصاد خرد به مطالعه تصمیم‌ها و رفتار مصرف‌کنندگان و شرکت‌ها (تولیدکنندگان) می‌پردازد و همچنین تخصیص منابع را بررسی می‌کند، زیرا افراد با حجم محدودی از زمان و پول مواجه هستند.

داستان علم اقتصاد خرد چیست؟

داستان علم اقتصاد خرد، تجزیه و تحلیل بازار است. بازار یعنی جایی که یک طرف، فروشنده است، طرف دیگر خریدار. قیمت کالا یا خدمات را هم عرضه (SUPPLY) و تقاضا (DEMAND) مشخص می‌کند. هیچ کالا یا محصولی در دنیا فروخته نمی‌شود مگر این که قیمت آن مشخص باشد. قیمت را نیز، میزان عرضه و تقاضا مشخص می‌کند. هر چقدر عرضه زیاد باشد، روی قیمت تاثیر‌گذار است. در واقع اقتصاد خرد، به بررسی تحلیل بازار، تحلیل رفتار مصرف کننده (CONSUMER BEHAVIOR) و تقاضای خانوار‌ها در خرید کالا و خدمات می‌پردازد. در مبحث خرد، نقش بنگاه‎های اقتصادی به عنوان موتور محرک اقتصاد هم بررسی می‌شود. 

هدف اقتصاد خرد چیست؟

اقتصاد خرد، به عرضه و تقاضا کالا و خدمات در مقیاس کوچک و نه کلان کار دارد. این علم می‌خواهد بفهمد که چه الگویی در ذهن خریدار برای خرید و کالا و خدمات وجود دارد و چه مولفه‌هایی روی نگرش او تاثیرگذار است. از جنبه تولیدکننده نیز، چه عناصری سبب می‌شود تا قیمت تمام شده کالا و خدمات، کاهش یا افزایش یابد. چه عواملی سبب می‌شود که تولید کالا و خدمات در یک بازار، مغلوب بازار‌های دیگر شود. چه عواملی سبب توسعه بازار رقابتی می‌شود. تصور علم اقتصاد خرد بر این است که بازارها، رقابتی (COMPATIBLE) است و خریداران و فروشندگان زیادی در بازار هستند و هیچ‌کدام نمی‌توانند روی قیمت تاثیرگذار باشند. اما همواره این گونه نیست و سندیکا‌ها و اصناف و وارد کنندگان و صادر کنندگان عمده، معمولا الگوی عرضه و تقاضا را دستحوش تغییر می‌کنند.

در زیر به مفاهیم کلیدی و مباحث اصلی اقتصاد خرد اشاره می‌شود:

۱. تقاضا و عرضه: عرضه و تقاضا یک مدل اقتصادی تعیین قیمت در بازاری کاملاً رقابتی به شمار می‌رود.

تقاضا: نشان‌دهنده تمایل و توانایی مصرف‌کنندگان برای خرید کالا‌ها و خدمات در قیمت‌های مختلف است. قانون تقاضا بیان می‌کند که با افزایش قیمت، مقدار تقاضا کاهش می‌یابد و بالعکس.

عرضه: نشان‌دهنده تمایل و توانایی تولیدکنندگان برای تولید و فروش کالا‌ها و خدمات در قیمت‌های مختلف است. قانون عرضه بیان می‌کند که با افزایش قیمت، مقدار عرضه افزایش می‌یابد و بالعکس.

تعادل بازار: نقطه‌ای که در آن مقدار تقاضا و عرضه برابر است. در این نقطه، قیمت تعادلی و مقدار تعادلی تعیین می‌شود.

۲. الاستیسیته (کشش): کشش درآمدی تقاضا € درصد تغییرات مقدار تقاضا تقسیم بر درصد تغییرات درآمد.

کشش تقاضا: اندازه‌گیری حساسیت مقدار تقاضا نسبت به تغییرات قیمت. اگر تقاضا نسبت به تغییرات قیمت بسیار حساس باشد، تقاضا کشش‌پذیر (الاستیک) است و اگر حساسیت کمی داشته باشد، تقاضا بی‌کشش (غیرالاستیک) است.

کشش عرضه: اندازه‌گیری حساسیت مقدار عرضه نسبت به تغییرات قیمت. مشابه با کشش تقاضا، کشش عرضه نیز می‌تواند الاستیک یا غیرالاستیک باشد.

۳. نظریه رفتار مصرف‌کننده: انسان دارای نیاز‌هایی است که درصدد برآوردن آن‌ها است تا بتواند به حیات خود ادامه دهد. نیاز‌ها از طریق اکتساب کالا‌ها و خدمات بدست می‌آیند.

منفعت (Utility): اندازه‌گیری رضایتی که مصرف‌کننده از مصرف کالا‌ها و خدمات به دست می‌آورد. مصرف‌کنندگان سعی می‌کنند با توجه به محدودیت‌های بودجه‌ای خود، بیشترین منفعت را به دست آورند.

قانون نزولی بودن منفعت نهایی: بیان می‌کند که با افزایش مصرف یک کالا، منفعت اضافی که از مصرف هر واحد اضافی به دست می‌آید، کاهش می‌یابد.

۴. نظریه تولید و هزینه: هزینه‌های تولید بنگاه به مقدار عوامل تولید به‌کار رفته در تولید، قیمت آن‌ها و تکنولوژی موجود بستگی دارد و اگر میزان عوامل تولید مورد استفاده و یا قیمت آن‌ها افزایش یا کاهش یابد هزینه‌های تولید بنگاه برای هر سطحی از تولید افزایش یا کاهش می‌یابد.

تولید: فرآیند تبدیل عوامل تولید (زمین، کار، سرمایه و مدیریت) به کالا‌ها و خدمات.

هزینه‌ها: شامل هزینه‌های ثابت و متغیر است. هزینه‌های ثابت مستقل از سطح تولید هستند، در حالی که هزینه‌های متغیر با تغییرات سطح تولید تغییر می‌کنند.

اقتصاد مقیاس: بیان می‌کند که با افزایش تولید، هزینه متوسط هر واحد تولیدی کاهش می‌یابد.

۵. انواع بازارها: برای مطالعه بازار‌ها و نحوه مبادله، قیمت‌گذاری و سایر ویژگی‌ها، بازار‌ها را به دسته‌های زیر تقسیم‌بندی می‌کنند. دو نوع بازار مهم در اقتصاد خرد، بازار رقابت کامل و بازار انحصار کامل هستند و سایر بازار‌ها با تغییر اندکی در مفاهیم این دو بازار، بوجود می‌آیند.

رقابت کامل: بازاری با تعداد زیادی فروشنده و خریدار که هیچ‌کدام نمی‌توانند قیمت را تحت تأثیر قرار دهند. محصولات همگن هستند و ورود و خروج از بازار آسان است.

انحصار کامل: بازاری که تنها یک فروشنده دارد و می‌تواند قیمت را تعیین کند. ورود به بازار برای دیگران بسیار دشوار است.

بازار انحصاری: بازاری با تعداد زیادی فروشنده که محصولات متمایزی عرضه می‌کنند. هر فروشنده دارای درجه‌ای از قدرت بازار است.

انحصار چندجانبه (اولیگوپولی): بازاری که توسط تعداد کمی از فروشندگان بزرگ کنترل می‌شود. هر فروشنده تصمیمات خود را بر اساس واکنش‌های رقبا می‌گیرد.

۶. تحلیل هزینه - فایده: روشی نظام‌مند برای تخمین زدن نقاط قوت و ضعف آلترناتیو‌هایی است که معاملات، فعالیت‌ها یا ملزومات کارکردی یک کسب و کار را برآورده می‌کنند. این روش تکنیکی است که برای تعیین گزینه‌هایی به کار می‌رود که از لحاظ صرفه جویی در کار، زمان و هزینه بهترین مزایا را ارائه‌دهند.

تصمیم‌گیری بهینه: شامل مقایسه هزینه‌ها و فایده‌های هر تصمیم برای تعیین بهترین گزینه است. هدف به حداکثر رساندن منفعت خالص است.

۷. مداخلات دولتی: به‌طورکلی دولت در مواقعی وارد بازار می‌شود که بازار به تنهایی توانایی ایجاد کارایی در اقتصاد را ندارد و قیمت‌ها به تنهایی منعکس کننده هزینه‌های اجتماعی و فایده‌های اجتماعی نیست. اما وجود ناتوانی مکانیزم بازار به تنهایی دخالت دولت در مسائل اقتصادی را توجیه نمی‌کند، ناتوانی بازار شرط لازم است، اما کافی نیست، لازم است، زیرا اگر بازار به صورت رضایت بخش عمل می‌کرد، نیازی به مداخله دولت نبود.

مالیات‌ها: دولت می‌تواند با وضع مالیات‌ها بر تولید یا مصرف کالاها، بازار‌ها را تحت تأثیر قرار دهد.

یارانه‌ها: پرداخت‌های دولتی که به منظور تشویق تولید یا مصرف کالا‌ها و خدمات خاص اعطا می‌شود.

قیمت‌گذاری دستوری: شامل تعیین حداقل یا حداکثر قیمت‌ها توسط دولت به منظور حمایت از مصرف‌کنندگان یا تولیدکنندگان.

۸. نظریه بازی‌ها: نظریه بازی ابزار‌هایی برای پیشبینی پیامد‌های مربوط به گروهی از عوامل تعاملگرا ارائه میکند که در آن حرکت هر عامل، مستقیماً در عایدی عوامل شرکتکننده دیگر تأثیر می‌گذارد. نویسنده کوشیده است مفاهیم پایه را با استفاده از مثال‌های واقعی در شاخه‌های مختلف اقتصاد، معرفی کند.

تعاملات استراتژیک: مطالعه تصمیم‌گیری در شرایطی که نتایج برای هر بازیگر وابسته به تصمیمات دیگران است. این نظریه به تحلیل تعاملات در شرایط رقابت و همکاری می‌پردازد.