کارل مارکس که بود و چه نظریه‌های اقتصادی داشت؟
نشان تجارت - هدی کاشانیان: «کارل مارکس» (۱۸۱۸-۱۸۸۳) فیلسوف، اقتصاددان، جامعه‌شناس، روزنامه‌نگار و انقلابی آلمانی بود که به‌طور گسترده به عنوان یکی از بنیان‌گذاران اصلی اندیشه‌های سوسیالیسم و کمونیسم شناخته می‌شود. او به همراه فردریش انگلس، همکار نزدیکش، تأثیرات عمیقی بر توسعه نظریات سیاسی و اقتصادی داشته و آثار او همچنان در مباحثات علمی و سیاسی امروزی مورد توجه است. در ادامه به زندگی، آثار و نظریات اقتصادی او پرداخته می‌شود.
بیوگرافی کارل مارکس
کارل مارکس در ۵ می ۱۸۱۸ در تری‌یر، پروس (آلمان امروزی) به دنیا آمد. او دومین فرزند هاینریش مارکس و هنریت پرسبورگ بود. مادر و پدرش هر دو یهودی بودند و تبارشان به مؤمنان و خاخام‌های مشهور می‌رسید. پدرش حقوق‌دانی بود که به خاطر مسائل حرفه‌ای یک سال پیش از تولد او، به آیین پروتستان‌های مسیحی درآمده بود. مارکس در محیط طبقه متوسط و یا شیوه تربیت لیبرالی، رشد یافت. تا سه سال پیش از تولدش، تریر در دست فرانسویان بود (آنان هنوز هم این شهر را Treves می‌خوانند) و اندیشه‌های جمهوری طلبانه، نوآورانه و متأثر از روشنگری و حتی باور‌های رادیکال سیاسی آنجا رواج داشت.
پدر مارکس نیز با این لیبرالیسم همراه بود، او وطن پرستی شیفته ولتر بود. او آرزو داشت پسرش در رشته حقوق تحصیل کند و حرفه او را ادامه دهد، اما کارل جوان شیفته فلسفه بود. مارکس در فضای فرهنگی که آثار کانت، گوته، روسو و نیز ادبیات رمانتیک در آن رواج داشت، تحصیل کرد. دوست خانوادگی آن‌ها بارون فون وستفالن که هوادار سوسیالیست‌های آرمان شهری بود، تأثیر زیادی بر او گذاشت. کارل مارکس پس از گذراندن دوران دبیرستان، نخست در سال ۱۸۳۵ در دانشگاه بن نام نویسی کرد. در ابتدا قصد داشت حقوق بخواند، اما سال بعد به برلین رفت تا رشته حقوق را ادامه دهد. او آنجا با وجود نارضایتی پدرش، رشته فلسفه را برگزید و تحصیل خود را تا اخذ درجه دکترا در سال ۱۸۴۱ ادامه داد. موضوع رساله پایان نامه او بحران اندیشه فلسفه پس از ارسطو و به طور خاص تفاوت بینش ماتریالیستی دمکریتوس با بینش ماتریالیستی اپیکور در مورد طبیعت، بود.
ازدواج کارل مارکس
در سال ۱۸۳۵ مارکس مخفیانه با جنی دختر بارون نامزد شد. در ۱۹ ژوئن ۱۸۴۳ با جنی فون وست فالن که دختر تحصیل کرده یک بارون پروسی بود ازدواج کرد. بنا به اسناد فراوانی که در مورد زندگی خانوادگی مارکس به قلم نزدیک‌ترین دوستان و آشنایان او و جنی نوشته شده‌اند، جدا از بیماری عصبی دیرپای جنی، او و شوهرش زندگی عاشقانه‌ای را سپری کرده بودند. آنان دارای شش کودک شدند که از میان فقط سه دختر زنده ماندند، زیرا در طول نیمه نخست دهه ۱۸۵۰ که خانواده مارکس در آپارتمان کوچکی در دین استریت محله سوهو که محله‌ای شلوغ و فقیر بود، زندگی می‌کردند. در این محله بیماری‌های واگیردار همچون وبا در آن بیداد می‌کرد.
آثار مهم کارل مارکس
مانیفست کمونیست (۱۸۴۸): یکی از معروف‌ترین آثار مارکس که به همراه انگلس نوشته شده است. این اثر به‌طور مختصر و مفید اصول و اهداف کمونیسم را بیان می‌کند.
سرمایه (Das Kapital): مهم‌ترین اثر مارکس که در آن تحلیل جامعی از نظام سرمایه‌داری ارائه می‌دهد. جلد اول این اثر در سال ۱۸۶۷ منتشر شد.
نظریه‌های اقتصادی کارل مارکس
۱. تئوری ارزش کار
مارکس معتقد بود که ارزش کالا‌ها از میزان کار انسانی لازم برای تولید آن‌ها ناشی می‌شود. به عبارت دیگر، ارزش هر کالا برابر است با مقدار کار اجتماعی لازم برای تولید آن است. این نظریه پایه‌ای برای نقد او از سرمایه‌داری بود، زیرا او بر این باور بود که کارگران تحت نظام سرمایه‌داری به‌طور عادلانه‌ای برای کار خود دستمزد نمی‌گیرند.
۲. استثمار و ارزش اضافی
یکی از مفاهیم مرکزی در نظریه مارکس، مفهوم ارزش اضافی (Surplus Value) است. مارکس استدلال کرد که سرمایه‌داران با پرداخت دستمزدی کمتر از ارزش واقعی کاری که کارگران انجام می‌دهند، به ارزش اضافی دست می‌یابند. این ارزش اضافی به عنوان سود سرمایه‌داران در نظر گرفته می‌شود و منجر به استثمار کارگران می‌شود.
۳. مبارزه طبقاتی
مارکس باور داشت که تاریخ جوامع بشری تاریخ مبارزه طبقاتی است. او طبقات اجتماعی را به دو گروه عمده تقسیم کرد: بورژوازی (سرمایه‌داران) و پرولتاریا (کارگران). مارکس معتقد بود که تضاد بین این دو طبقه منجر به مبارزه طبقاتی می‌شود که نهایتاً به انقلاب کارگری و سرنگونی نظام سرمایه‌داری منجر خواهد شد.
۴. تمرکز سرمایه و گرایش به بحران‌های اقتصادی
مارکس استدلال کرد که سرمایه‌داری به تمرکز سرمایه در دست عده‌ای محدود و ایجاد انحصار منجر می‌شود. این فرآیند باعث می‌شود تا بحران‌های اقتصادی دوره‌ای در نظام سرمایه‌داری به وجود آید. او معتقد بود که این بحران‌ها نه تنها اجتناب‌ناپذیر هستند، بلکه باعث ناپایداری و نهایتاً فروپاشی نظام سرمایه‌داری خواهند شد.
تاثیرات و میراث کارل مارکس
جنبش‌های سوسیالیستی و کمونیستی: نظریات مارکس الهام‌بخش بسیاری از جنبش‌های کارگری و انقلاب‌های سوسیالیستی در قرن بیستم، از جمله انقلاب روسیه (۱۹۱۷) و انقلاب چین (۱۹۴۹) بوده است.
نقد‌های اقتصادی: آثار مارکس همچنان در دانشگاه‌ها و محافل علمی به عنوان مبنایی برای نقد نظام سرمایه‌داری مورد استفاده قرار می‌گیرد.
فلسفه و جامعه‌شناسی: مارکس به عنوان یکی از پایه‌گذاران جامعه‌شناسی مدرن شناخته می‌شود و نظریات او در زمینه فلسفه تاریخ و تحلیل‌های اجتماعی تأثیرات عمیقی داشته است.
مرگ کارل مارکس
بعد از مرگ همسرش جنی در دسامبر ۱۸۸۱، مارکس به التهاب تنفسی مبتلا شد که او را در ۱۵ ماه آخر زندگی‌اش ناخوش کرد و باعث مرگ او در نتیجه برونشیت و پلورزی شد. مارکس به تاریخ ۱۴ مارس ۱۸۸۳ در لندن، در سن ۶۴ سالگی، به‌عنوان فردی بدون تابعیت، درگذشت. خانواده و دوستانش جسد او را در گورستان هایگیت لندن در ۱۷ مارس ۱۸۸۳ در قسمتی که مخصوص ندانم‌گرایان و خداناباوران بود، به خاک سپردند. به گفته فرانسیس وین، در مراسم خاکسپاری او بین ۹ تا ۱۱ نفر حاضر بودند.
