هرآنچه باید از هنر درمانی بدانید / وقتی نقاشی و موسیقی درمان می‌کنند
نشان تجارت - هدی کاشانیان: هنر، از دیرباز، فراتر از یک سرگرمی یا حرفه بوده است. این قدرت خلاقانه، در بسیاری از فرهنگ‌ها، همراهی نامرئی با روان انسان داشته و در لحظات بحران، آرامشی عمیق هدیه می‌کرده است. امروزه، این همراهی قدیمی به شکلی علمی و ساختاریافته درآمده و به‌عنوان «هنر درمانی» شناخته می‌شود. این روش درمانی، با بهره‌گیری از ابزار‌هایی مانند نقاشی، موسیقی، مجسمه‌سازی و حتی رقص، به افراد کمک می‌کند تا احساسات پنهان خود را بیان و استرس را کاهش دهند و بهبودی روانی را تجربه کنند.
هنر درمانی چیست؟
هنر درمانی روشی درمانی است که در آن از فعالیت‌های خلاقانه مانند نقاشی، موسیقی، مجسمه‌سازی، نوشتن و رقص برای کمک به افراد در بیان احساسات، کاهش استرس، بهبود سلامت روان و تسهیل فرآیند‌های روان‌شناختی استفاده می‌شود. این روش نیازی به مهارت هنری پیشین ندارد و بر فرآیند خلق، نه محصول نهایی، تأکید دارد. هنر درمانی تحت نظارت متخصصان آموزش‌دیده انجام می‌شود و به عنوان یک رویکرد مکمل در کنار سایر روش‌های روان‌درمانی، به ویژه برای افرادی که بیان کلامی احساسات برایشان دشوار است، بسیار مؤثر است.
بیشتر بخوانید: نقش رنگین هنر در جهان امروزی
چه کسانی از هنر درمانی بهره می‌برند؟
هنر درمانی مختص گروه خاصی نیست. این روش برای کودکان مبتلا به اختلالات رفتاری، نوجوانان دچار اضطراب، بزرگسالان تحت فشار شغلی، سالمندان با حس تنهایی و حتی افرادی که با بحران‌های وجودی دست‌وپنجه نرم می‌کنند، مؤثر است. هنر درمانی نیازی به استعداد هنری ندارد، تنها کافی است فرد بخواهد از طریق رنگ، صدا یا حرکت، با درون خود ارتباط برقرار کند.
چگونه هنر می‌تواند درمانگر باشد؟
هنر درمانی بر پایه این اصل استوار است که بیان غیرکلامی، گاهی از زبان گفتاری قدرتمندتر عمل می‌کند. وقتی کلمات کافی نیستند یا درد بیش از حد عمیق است، هنر فضایی امن برای رها کردن احساسات فراهم می‌آورد. این فرآیند، نه تنها به شناسایی احساسات کمک می‌کند، بلکه با ایجاد تمرکز و حضور ذهن، از افکار منفی دور می‌کند.
• نقاشی، با استفاده از رنگ‌ها و خطوط، امکان تصویرسازی اضطراب‌ها و امید‌ها را فراهم می‌کند.
• موسیقی، از طریق ریتم و هماهنگی، ضربان قلب را آرام کرده و سطح کورتیزول (هورمون استرس) را کاهش می‌دهد.
• مجسمه‌سازی، با لمس و شکل‌دهی به مواد، حس کنترل و توانمندی را در فرد تقویت می‌کند.
تفاوت هنر درمانی با کلاس‌های هنری چیست؟
بسیاری تصور می‌کنند هنر درمانی همان کلاس‌های نقاشی یا موسیقی است. این درک نادرست است. هنر درمانی یک فرآیند درمانی تحت نظارت متخصصان آموزش‌دیده است که هدف آن ایجاد تغییر روانی و عاطفی است، نه تولید یک اثر هنری زیبا. در این جلسات، محصول نهایی اهمیتی ندارد؛ فرآیند خلق، هسته اصلی کار است.
کاربرد‌های بالینی هنر درمانی چیست؟
در سال‌های اخیر، هنر درمانی به عنوان یک روش مکمل در بسیاری از مراکز روانپزشکی، بیمارستان‌ها و کلینیک‌های توانبخشی مورد استفاده قرار گرفته است. مطالعات نشان داده‌اند که این روش در موارد زیر تأثیرگذار است:
• کاهش علائم افسردگی و اضطراب
• بهبود عملکرد شناختی در بیماران مبتلا به آلزایمر
• تسکین درد‌های مزمن از طریق کاهش استرس
• کمک به بازماندگان سوانح طبیعی یا حوادث روان‌آزار
• تسهیل ارتباط در کودکان مبتلا به اوتیسم
چگونه یک جلسه هنر درمانی برگزار می‌شود؟
جلسات هنر درمانی معمولاً در فضایی آرام و بدون قضاوت برگزار می‌شود. درمانگر پس از ایجاد اعتماد، از فرد می‌خواهد تا با استفاده از ابزار‌های هنری، آنچه در ذهنش است را بروز دهد. سپس، با پرسش‌های هدفمند و بدون تفسیر اجباری، به فرد کمک می‌کند تا خودش معنای آنچه خلق کرده را کشف کند. این فرآیند، خودآگاهی را افزایش داده و راه‌های جدیدی برای مقابله با چالش‌ها باز می‌کند.
وضعیت هنر درمانی در ایران
در ایران، هنر درمانی هنوز در مراحل اولیه رشد خود است. با این حال، روند رو به رشد علاقه به سلامت روان و روش‌های غیردارویی، زمینه‌ساز گسترش این حوزه شده است. برخی دانشگاه‌ها و مراکز تخصصی، دوره‌های آموزشی را آغاز و هنر درمانگرانی با مدرک بین‌المللی فعالیت خود را آغاز کرده‌اند. با این وجود، چالش‌هایی مانند کمبود متخصص، نبود استاندارد‌های رسمی و ناآشنایی عمومی با این روش، همچنان پابرجاست.
راهکار‌هایی برای آشنایی بیشتر با هنر درمانی
اگر تمایل دارید از هنر درمانی بهره ببرید، می‌توانید از راهکار‌های زیر استفاده کنید:
۱. شرکت در کارگاه‌های آشنایی: بسیاری از مراکز فرهنگی و روانشناسی، کارگاه‌های کوتاه‌مدت برگزار می‌کنند که فرصتی برای تجربه عملی هنر درمانی فراهم می‌آورند.
۲. مراجعه به متخصصان معتبر: هنر درمانگران معتبر، معمولاً دارای مدرک تحصیلی در رشته‌های روانشناسی یا هنر درمانی و عضو انجمن‌های تخصصی هستند.
۳. استفاده از منابع معتبر آنلاین: وب‌سایت‌های مرتبط با سلامت روان و هنر درمانی، مطالب آموزشی و لیست متخصصان را در اختیار عموم قرار می‌دهند.
۴. آزمایش خودکار در خانه: حتی بدون حضور در جلسه رسمی، می‌توانید با نقاشی آزاد، گوش دادن به موسیقی آرامش‌بخش یا نوشتن خلاقانه، از فواید هنر برای سلامت روان خود بهره ببرید.
