آشنایی با رسم و رسومات قومیت‌های ایرانی در نوروز
نشان تجارت - هدی کاشانیان: نوروز یکی از کهن‌ترین جشن‌های ایرانی است که در میان قومیت‌های مختلف ایران با آداب و رسوم متنوعی برگزار می‌شود. هر قوم ایرانی سنت‌های خاص خود را برای استقبال از سال نو دارد که این جشن را رنگارنگ‌تر و جذاب‌تر می‌کند. در ادامه به برخی از رسوم نوروزی در میان قومیت‌های ایرانی می‌پردازیم.
۱. فارس‌ها
مردم شیراز عید نوروز را بسیار گرامی می‌دارند و از چند روز قبل به استقبال سال نو و برگزاری مراسم آن به بهترین شکل ممکن می‌روند. شیرازی‌ها معتقدند که از اول اسفند زمین نفس می‌کشد و از سرما خارج می‌شود. برای تحویل سال در یکی از اتاق‌ها سفره هفت سین را پهن نند و قبل از هرچیز آیینه و قرآن را در سفره می‌گذارند و بعد هفت سین را می‌چینند. هفت‌سین عبارت است از سیر، سماق، سنجد، سمنو، سکه، سرکه و سبزی. در شیراز علاه بر هفت‌سین، (هفت میم) را هم سر سفره می‌گذارند. هفت میم عبارت است از مدنی (لیموشیرین)، ماهی، مرغ، میگو، مسقطی، ماست و مویز.
یکی دیگراز اعتقادات مردم شیراز این است که هنگام سال تحویل در حرم شاهچراغ (ع) باشند و در آن جا شمع روشن کنند، به این معنی که همیشه زیر نور شاهچراغ (ع) باشند.
۲. ترکها (آذری‌ها)
دو استان آذربایجان شرقی و غربی، شامل اقوام ترک و آذری زبان می‌شوند که رسومات خاص و ویژه‌ای دارند. این رسومات و آیین‌های ویژه‌گاه در سطح جهان نیز مطرح شده‌اند و شهرت زیادی یافته‌اند. تکم گردانی یکی از آیین‌های آذربایجان است.
تکم در آیین تکم گردانی، یک مجسمه چوبی از بز نر است که بر روی یک صفحه گرد و یا چهار ضلعی چوبی قرار دارد. تکم را اغلب از موی سیاه بز آذربایجان می‌پوشانند و بر روی آن پارچه قرمز می‌کشند. این عروسک را با لوازمی همچون زنگوله تزیین می‌کنند. این عروسک به گونه‌ای طراحی می‌شود که قادر باشد بر روی صفحه به صورت عمودی حرکت کند. در کنار تکم از آینه که نماد روشنی است استفاده می‌شود. تکم گردان فردی است که این عروسک جالب را به حرکت در آورده و آیین تکم گردانی را اجرا می‌کند. تکم گردان یا تکم چی، در آستانه عید نوروز، به کوی و خیابان‌ها می‌روند و بشارت آغاز فصل بهار را می‌دهند. آنان با خواندن شعر و آواز‌های مخصوص و حرکت تکم، به نوروز خوانی می‌پردازند.
۳. کردها
کردها معتقدند که پیروزی کاوه آهنگر بر ضحاک در نوروز اتفاق افتاده است و به همین دلیل است که جشن باستانی نوروز همانند سایر اقوام ایرانی، در نزد کردها از اهمیت فراوانی برخوردار بوده و با آداب و مراسم ویژه‌ای برگزار می‌شود. نوروز در نزد کردها به مانند سایر مناطق ایران با خانه تکانی، کاشت سبزه (با گندم، نخود، عدس، کنجد و...) شادمانی، دید و بازدید و... همراه است.
کردها علاوه بر چهارشنبه‌سوری که به قله (کله) چوار شمبو معروف است، در شب نوروز نیز هیزم فراهم آورده و در مناطق مرتفع و گاه پشت بام‌ها آتش افروزی کرده و تا صبح آن را روشن نگه‌می‌دارند.
از دیگر جشن‌های کردی و رسوم نوروز کردها، میر میرین یا میر نوروزی است که در نوروز اجرا شده و باعث شادی و سرگرمی مردم می‌شود. در برخی نقاط نیز این مراسم در چهارشنبه اول سال برگزار می‌شود. در این مراسم فردی عامی از میان مردم به پادشاهی انتخاب می‌شود و بر تخت می‌نشیند و افرادی درباریان (کهن وزیر، وزیر دست راست، وزیر دست چپ، میرزا، فراشان و...) او را تشکیل می‌دهند. میرنوروزی احکام و فرمان‌های عجیب غریبی صادر می‌کند و هرکس قصور کند تنبیه خواهد شد. کهن وزیر در دستگاه میرنوروزی کارش گره گشایی از دشواری‌های مردم است و وزیر دست راست و دست چپ فرمان‌هایی میر نوروزی را به مردم می‌رسانند و میرزا فرمان‌ها را می‌نویسد و دژخیمان جامه‌های سرخ می‌پوشند و مرد کوپال سیمین هم برای رساندن دستور‌های میر نوروزی آماده است و دلقک جامعه از پوست گوسفند به تن می‌کند و زنگوله‌هایی به جامعه‌اش آویزان می‌سازد و گیوه‌ای به پا می‌کند و نمایش‌های خندهآوری در می‌آورد.
۴. لر‌ها
قوم لر یکی از قدیمی‌ترین مردمان ایرانی و از اصیل‌ترین اقوام باستانی ایران هستند و به همین دلیل آداب و رسوم سنت‌های آن‌ها ریشه در ایران باستان دارد. از مهم‌ترین جشن‌های لر‌ها می‌توان به جشن عید نوروز و مراسم و آداب برپایی آن اشاره کرد. لر‌ها مانند دیگر ایرانیان از نیمه اسفند با سبز کردن سبزه عید و خانه تکانی به پیشواز نوروز می‌روند. چهارشنبه سوری و شب اَلِفه (یک شب مانده به عید نوروز که مردم به گورستان می‌روند و برای درگذشتگان طلب آمرزش و خیرات می‌کنند) از دیگر اجزاء مراسم نوروز لر‌ها است. مردم لرستان از اوایل اسفندماه با گردگیری به استقبال سال نو رفته و درگذشته با مراسمی هم، چون الفه، برات، کوسه سوار، دید و بازدید و درنهایت سیزده به در این روزهای نوروزی را به پایان می‌رسانند که امروزه مقداری از این آداب و رسوم پا برجا است.
۵. عرب‌های خوزستان
سرزمین پهناور خوزستان زیستگاه اقوام مختلف ایرانی است که از دیر باز در کنار هم زیسته و هر کدام آیین‌های خاصی دارند، اما دربعضی از آیین‌ها مشترکند یکی از این آیین‌ها نوروز باستانی است که همه‌ی اقوام ایرانی آن را گرامی داشته پاس می‌دارند. یکی از مراسم عید نوروز بازی با تخم مرغ بود. جوان‌ها روز عید به میدانی می‌آمدند و با خود تخم مرغ آب پز می‌آوردند. دو نفر، دونفر روبه روی هم می‌ایستادند و تخم مرغ‌ها را به هم می‌زدند تخم مرغ هر کس که می‌شکست بازنده بود.
از آیین‌های دیگر درست کردن سبزه بود. گندم، ماش، یا عدس را خیس می‌کردند در بشقاب می‌گذاشتند تا جوانه بزند بعد آن را یا توی بشقاب نگه می‌داشتند. یا دورکوزه‌ای گردن بلند کوچک به نام بلبله قرار می‌دادند.
۶. ترکمنها
قوم ترکمن با مردمانی اصیل، خونگرم و مهمان نواز در شمال شرقی ایران و در استان گلستان ساکن هستند و بیشتر در شهرستان‌های گنبد کاووس، بندر ترکمن، آق قلا، سیمین شهر و گرگان زندگی می‌کنند. مردمان ترکمن به مانند سایر اقوام متمدن ایرانی با برخورداری از پیشینه فرهنگی بسیار قدیمی در برگزاری جشن‌ها و مناسبت‌های مختلف ملی و مذهبی آداب و رسوم غنی و ارزشمندی دارند.
یکی از جشن‌های قدیمی که در این مناطق از ایران با پیروی از آیین‌های کهن گذشتگان از جایگاه و منزلت ویژه‌ای برخوردار هستند جشن نوروز است. ترکمنها به مانند دیگر ایرانیان روزهای پایانی اسفند با آذین بندی شهر‌ها و روستا‌های خود و نیز خانه تکانی و فراهم کردن تدارکات پذیرایی از مهمانان نوروزی به استقبال سال نو و فصل بهار می‌روند.
۷. بلوچ‌ها
با شروع سال نو، بلوچ خصومت‌ها و کدورت‌ها را فراموش می‌کند، صلح و آشتی را سرلوحه سال خود قرار می‌دهد و لباس نو به تن می‌کنند و به دیدار هم می‌روند. یکی از سنت‌های مردم بلوچستان رفتن به کوه تفتان و شادی کردن در روز عید است. یکی از رسوم و باور‌های دیر پای بومیان سیستان که در اطراف هامون زندگی می‌کردند این است که در شب نوروز (شبی که فردای آن نوروز است) دختر جوان و زیبایی را که ۱۵ سال داشت، لباس نو می‌پوشاندند و بر شتر آذین‌شده سوار می‌کردند و بر کنار آب «هیرمند» یا «هامون» می‌بردند و در آنجا گروه مردان و زنان از هم جدا می‌شدند؛ مردان دور از اجتماع زنان، به شادی و سرور می‌پرداختند و دهل و سرنا می‌نواختند و پایکوبی می‌کردند.
آن طرف‌تر زن‌ها دختر جوان و باکره را که «اوشیدر» نام نهاده، داخل آب کرده و بعد با دف و دهل تا نیمه‌های شب به شادی و نشاط می‌پرداختند. نزدیک سپیده‌دم دختر را از آب بیرون می‌آوردند و لباس نو پوشانده و باز بر همان شتر آذین‌شده سوار کرده و به خانه بازمی‌گشتند. این رسم از باور‌های زرتشتی است که هنوز در میان برخی از مردم سیستان باقی مانده است.
۸. گیلکی‌ها
گیلان از نظر جغرافیایی به دو بخش جلگه‌ای و کوهستانی تقسیم می‌شود که همین دو عامل در ساختار فرهنگی آن نقش بزرگی دارد. برهمین اساس بسیاری از آداب و رسوم این دومنطقه باوجود اشتراکات، تفاوت‌هایی با هم دارند که همین مساله تنوع آیین‌های مردم این استان را رقم زده و نمونه بارز آن جشن نوروز است.
گیلانی‌ها با «فیچین دیچین» یا همان خانه‌تکانی به استقبال نوروز می‌روند. انجام جشن چهارشنبه‌سوری، خرید اقلام نوروزی اعم از خوراکی‌ها و غیر، سبزه سبزکردن، پختن سمنو، راه‌اندازی نمایش‌های حاجی فیروز، عروس گولی، تکم گردانی، پختن شیرینی عید و پهن کردن سفره هفت‌سین از عادت‌های مردم این استان در نوروز است. اما مردم این استان در گذشته رسم‌های دیگری نیز برای نوروز داشتند که برخی از آن‌ها منسوخ شده‌است و برخی نیز هنوز رواج دارد.
۹. مازندرانی‌ها
مردم مازندران در عید باستانی نوروز، آداب و رسوم و بازی‌های محلی زیادی دارند، یکی از مراسم مردم استان در آستانه عید نوروز، نوروزخوانی است که از چند روز مانده به عید آغاز می‌شود. مردم مازندران در عید باستانی نوروز، آداب و رسوم و بازی‌های محلی زیادی دارند، یکی از مراسم مردم استان در آستانه عید نوروز، نوروزخوانی است که از چند روز مانده به عید آغاز می‌شود. وروز خوانان پانزده روز قبل از فرا رسیدن عید نوروز به داخل منازل مردم می‌روند و با خواندن اشعار در مدح امامان و ترانه‌های محلی، طلیعه سال نو را به آنان مژده می‌دهند.
نوروز خوانان چند نفر هستند که یک نفر اشعار را می‌خواند، یک نفر ساز می‌زند، نفر دیگر که به آن کوله‌کش یا بارکش می‌گویند هدایای مرصادم را جمع آوری می‌کند. نمونه‌ای از اشعار نوروزخوانی: باد بهارون بیمو / نوروز سلطون بیمو/ مژده دهید به دوستان / گل به گلستون اومد / بهار آمد بهار آمد خوش آمد/ علی با ذولفقار آمد، خوش آمد/ نوروزتان نوروز دیگر / شما را سال نو باشد مبارک/ صاحب خانه نیز با دادن پول، شیرینی، گردو، تخم مرغ و چیز‌های دیگر از آنان پذیرایی می‌کند.
