نوروز در دوره هخامنشیان
نشان تجارت - هدی کاشانیان: منشا و زمان پیدایش نوروز، به درستی معلوم نیست. در برخی از متن‌های کهن ایران از جمله شاهنامه فردوسی و تاریخ طبری، جمشید و در برخی دیگر از متن‌ها، کیومرث به‌عنوان پایه‌گذار نوروز معرفی شده است. پدیدآوری نوروز در شاهنامه، بدین‌گونه روایت شده است که جمشید در حال گذشتن از آذربایجان، دستور داد تا در آنجا برای او تختی بگذارند و خودش با تاجی زرین بر روی تخت نشست. با رسیدن نور خورشید به تاج زرین او، جهان نورانی شد و مردم شادمانی کردند و آن روز را روز نو نامیدند. در سنگ‌نوشته‌های به‌جا مانده از دوران هخامنشیان، به‌طور مستقیم اشاره‌ای به برگزاری نوروز نشده است.
بررسی‌ها بر روی این سنگ‌نوشته‌ها نشان می‌دهد که هخامنشیان با جشن‌های نوروز آشنا بودند. برخی گمان دارند که کوروش بزرگ، نوروز را در سال ۵۳۸ (پیش از میلاد)، جشن ملی اعلام کرد و در این روز، برنامه‌هایی برای ترفیع سربازان، پاکسازی مکان‌های همگانی و خانه‌های شخصی و بخشش محکومان اجرا می‌شد. با این گمان، این آیین‌ها در زمان دیگر پادشاهان هخامنشی نیز در بازه زمانی میان ۲۱ اسفند تا ۱۹ اردیبهشت برگزار می‌شده است.
آغاز سال نو در دوره هخامنشی
زمان آغاز سال نو در دوره هخامنشی از ۲۱ اسفندماه تا ۹ اردیبهشت در نوسان بوده است، ولی به طور کلی یک بازه زمانی از یکم فروردین تا سوم اردیبهشت را دربرمی‌گرفته است. براساس مدارک می‌توان گفت که در سرتاسر دوران هخامنشی سالی که شروع سال نو در ۲۱ مارس ثبت شده سال سوم پادشاهی کمبوجیه است. آمار نشان می‌دهد که بیشترین روزی که در آن سال آغاز گشته روز ۲۹ فروردین‌ماه بوده و پس از آن بیشترین آمار برای روز آغاز سال نو، روز‌های نهم، یازدهم و نوزدهم فروردین‌ماه کنونی بوده است.
آیین و رسوم نوروز در زمان هخامنشی
کوروش دوم بنیان‌گذار هخامنشیان، نوروز را در سال ۵۳۸ قبل از میلاد، جشن ملی اعلام کرد. او در این روز برنامه‌هایی برای ترفیع سربازان، پاکسازی مکان‌های همگانی و خانه‌های شخصی و بخشش محکومان اجرا می‌کرد. این آیین‌ها در زمان دیگر پادشاهان هخامنشی نیز برگزار می‌شده است. مردم دردوران هخامنشیان با جشن‌های نوروز آشنا بودند و هخامنشیان نوروز را با شکوه و بزرگی جشن می‌گرفته‌اند. شواهد نشان می‌دهد داریوش اول هخامنشی، به مناسبت نوروز در سال ۴۱۶ قبل از میلاد سکه‌ای از جنس طلا ضرب نمود که در یک سوی آن سربازی در حال تیراندازی نشان داده شده است. در دوران هخامنشی، جشن نوروز در بازه‌ای زمانی میان ۲۱ اسفند تا ۹ اردیبهشت برگزار می‌شده است.
مطابق مدارک باقی مانده در سرتاسر دوران هخامنشی، زمان آغاز سال نو در دوره هخامنشی از ۲۱ اسفند ماه تا ۹ اردیبهشت در نوسان بوده، ولی به طور کلی یک محدوده زمانی از یکم فروردین تا سوم اردیبهشت را در بر می‌گرفته است. براساس مدارک موجود در دوران هخامنشی سالی که شروع سال نو در ۲۱ مارس ثبت شده سال سوم پادشاهی کمبوجیه است. آمار نشان می‌دهند که بیشترین روزی که در آن سال آغاز گشته روز ۲۹ فروردین ماه بوده و پس از آن بیشترین آمار برای روز آغاز سال نو، روز‌های نهم، یازدهم و نوزدهم فروردین ماه کنونی بوده است.
آیین‌های نوروز در زمان هخامنشی
آداب و رسوم نوروز باستانی ایران همه سرچشمه‌ای کهن دارند و این آداب از نظر گاه دانش مردم‌شناسی بسیار جالب توجه برای مطالعه هستند. ایرانیان عقیده داشتند که سرنوشت انسان و جهان در سالی که در پیش است، در عید نوروز تعیین می‌شود. گفته می‌شد که در این روز زرتشت با خدا گفتگویی پنهانی داشت. در این روز نیکبختی‌ها برای مردمان زمین، تقسیم می‌شود و از این روست که ایرانیان نوروز را روز امید می‌نامیدند.
جشن و مراسم آب‌پاشی در زمان هخامنشی
از جمله مراسم بسیار مشهور و سنتی معتبری که در نوروز باستان در دوره هخامنشیان انجام می‌شد، رسوم آبریزگان یا شست و شو و غسل و آب پاشیدن به یکدیگر بوده است. در جشن آبریزگان و به کار بردن آب، برای تطهیر و برای اطمینان یافتن از باران کافی بوده است.
هفت صنف در زمان هخامنشی
آیین پروردن سبزه پیش از نوروز، در دوره هخامنشیان مرسوم بوده است. به موجب روایتی کهن، بیست و پنج روز پیش از عید نوروز، ستون‌هایی از خشت خام، اطراف حیاط دربار برپا می‌کردند و بر فراز هر ستونی، نوعی دانه از حبوبات می‌کاشتند و خوبی و بدی رویش غلات را در سالی که در پیش بود، از چگونگی روییدن آن پیش‌بینی می‌کردند. یعنی هر یک از دانه‌هایی که بهتر بار آمده بود، تفال زده می‌شد که آن محصول در سال بیشتر خواهد بود. در خانه‌ها نیز در ظروف ویژه، دانه‌هایی از قبیل گندم، جو، برنج، لوبیا، عدس، ارزن، نخود، کنجد، باقلا، ذرت، و ماش می‌کاشتند.
برخی از محققان عقیده دارند که ترکیب لغوی هفت سین از همین هفت صنف غلات است. به عبارت دیگر، هفت صنف که در پیش از ظهور اسلام به پیروی از سنت‌های باستانی متداول بوده و فقط به جنبه تقدس آن از جهت عدد هفت و زیبایی سبزه‌های نوروزی، از نظر سنن دیرین، توجه می‌شده است. کم‌کم چنین پنداشته شد که باید بر سفره نوروزی، هفت چیز که نام آن با سین آغاز می‌شد، فراهم آید.
میرنوروزی در زمان هخامنشی
یکی از آیین‌های نوروز باستان (دوران هخامنشیان) انتخاب میرنوروزی بوده است. در واقع در ایران رسم بود در ایام عید نوروز محض تفریح عمومی و مضحکه فردی عامی و از میان مردم را به عنوان پادشاه یا امیر یا حاکمی موقتی به نام میر نوروزی انتخاب می‌کردند و برای یک یا چند روز زمام امور شهری را به عهده‌اش می‌سپردند پس از انقضای ایام جشن سلطنت او نیز به پایان می‌رسیده‌است. واضح است که جز تفریح و خنده و بازی هیچ منظور دیگری در بین نبوده است و احکامی که میرنوروزی صادر می‌کرده پس از نوروز به حال اول بازگردانده می‌شده است.
