هر آنچه باید از عید نوروز بدانیم

نشان تجارت - علی استرابی آشتیانی: عید نوروز برابر با اول فروردین ماه، جشن آغاز سال و یکی از کهن‌ترین جشن‌های به جامانده از دوران باستان است. خاستگاه عید نوروز در ایران باستان است و هنوز مردم مناطق مختلف فلات ایران عید نوروز را جشن می‌گیرند.

امروزه زمان برگزاری عید نوروز، در آغاز فصل بهار است. عید نوروز در ایران و افغانستان آغاز سال نو محسوب می‌شود و در برخی دیگر از کشور‌های دیگر مثل ترکمنستان، آذربایجان و... که آن‎ها هم عید نوروز را جشن می‌گیرند، تعطیل رسمی است.

زمان عید نوروز

جشن نوروز از لحظه اعتدال بهاری آغاز می‌شود. در دانش ستاره‌شناسی، اعتدال بهاری یا اعتدال ربیعی در نیم کره شمالی زمین به لحظه‌ای گفته می‌شود که خورشید از صفحه استوای زمین می‌گذرد و به سوی شمال آسمان می‌رود. این لحظه، لحظه اول برج حمل نامیده می‌شود و در تقویم هجری خورشیدی با نخستین روز (هرمز روز یا اورمزد روز) از ماه فروردین برابر است.

در کشور‌هایی مانند ایران و افغانستان که تقویم هجری شمسی به کار برده می‌شود، نوروز، روز آغاز سال نو است، اما در کشور‌های آسیای میانه و قفقاز، تقویم میلادی متداول است و نوروز به عنوان آغاز فصل بهار جشن گرفته می‌شود و روز آغاز سال محسوب نمی‌شود.

پیدایش عید نوروز

عید نوروز را به نخستین پادشاهان نسبت می‌دهند. شاعران و نویسندگان قرن چهارم و پنجم هجری، چون فردوسی، عنصری، بیرونی، طبری و بسیاری دیگر که منبع تاریخی و اسطوره‌ای آنان بی‌گمان ادبیات پیش از اسلام بوده، نوروز را از زمان پادشاهی جمشید می‌دانند.

در خور یادآوری است که جشن نوروز پیش از جمشید نیز برگزار می‌شد و ابوریحان نیز با آن که جشن را به جمشید منسوب می‌کند یادآور می‌شود که: «آن روز که روز تازه‌ای بود جمشید عید گرفت؛ اگرچه پیش از آن هم نوروز بزرگ و معظم بوده».

آداب و رسوم عید نوروز در ایران

مراسم چهارشنبه سوری قبل از عید نوروز: یکی از آیین‌های نوروزی امروز -که بایستی آمیزه‌ای از چند رسم متفاوت باشد- «مراسم چهارشنبه سوری» است که در برخی از شهر‌ها آن را چهارشنبه آخر سال گویند. برگزاری چهارشنبه سوری که در همه شهر‌ها و روستا‌های ایران سراغ داریم بدین صورت است که شب آخرین چهارشنبه سال (یعنی نزدیک غروب آفتاب روز سه‌شنبه)، بیرون از خانه، جلو در، در فضایی مناسب، آتشی می‌افروزند و اهل خانه، زن و مرد و کودک از روی آتش می‌پرند و با گفتن: «زردی من از تو، سرخی تو از من»، بیماری‌ها و ناراحتی‌ها و نگرانی‌های سال کهنه را به آتش می‌سپارند، تا سال نو و عید نوروز را با آسودگی و شادی آغاز کنند.

تا زمانی که از ظرف‌های سفالین، چون کاسه و بشقاب و کوزه در خانه استفاده می‌شد، پس از خانه تکانی، کوزه کهنه‌ای از پشت بام خانه به کوچه می‌انداختند؛ کوزه‌ای که در آن آب و چند سکه ریخته بودند. اسفند دود کردن و آجیل خودرن، فال گرفتن، «فال گوش» (در کوی و گذر به حرف عابران گوش دادن و از مضمون آن‌ها برای نیت خود تفاول زدن) و «قاشق زنی» (معمولاً زنان روی خود را می‌پوشانند و با قاشق، یا کلید به خانه‌ها در می‌زنند، صاحب خانه شیرینی، میوه و یا پول در ظرف آن‌ها گذارد.) نیز از باور‌ها و رسم‌هایی است که به ویژه در بین نوجوانان، هنوز به کلی فراموش نشده است. این رسم‌ها و باور‌ها در شهر‌های مختلف با یکدیگر متفاوت‌اند.

خرید لباس براى عید نوروز

از یکی دو ماه مانده به عید نوروز مردم به بازار می‌روند و لباس عید خود را می‌خرند. درگذشته مردم معمولاً پارچه‌هایی را خریداری می‌کردند که رنگ روشن داشت و معتقد بودند اگر لباس را خودشان بدوزند پارچه آن را روز‌های دوشنبه یا جمعه قیچی کنند و نیز معتقد بودند که روز پنج‌شنبه ساعت سنگین است و لباس مدتی روی دست می‌ماند تا دوخته شود. اگر روز سه‌شنبه بریده شود نصیب دزد یا مرده‌شور خواهد شد و روز چهارشنبه می‌سوزد و باید وسایل خانه عوض و یا تمیز شود. پختن نان شیرین از جمله کار‌هایی بود که حتماً باید قبل از عید نوروز و برای عید انجام می‌گرفت.

سبز کردن گندم، عدس، تره تیزک، ده پانزده روز به عید نوروز مانده در خانه‌ها صورت می‌گیرد. در شیراز معمولاً برای این کار از ظرفی استفاده می‌کنند که از جنس مس یا روی است و بعد مقداری دانه ابتدا می‌ریزند و به ترتیب بعد از آن نام اعضای خانواده را می‌آورند.

خانه تکانی قبل از عید نوروز

یکی، دو هفته پیش از عید نوروز خانه تکانی یا رفت و روب انجام می‌گیرد و مجدداً اثاثیه را جابجا می‌کنند و گردگیری می‌کنند و دوباره آن‌ها را می‌چینند. در مراحل بعد نوبت به تخم‌مرغ رنگ کردن است که آن‌ها را آب پز می‌کنند و رنگ‌های شاد بر روی آن‌ها می‌زنند.

سفره هفت سین و ساعت تحویل سال

برای تحویل سال در یکی از اطاق‌های خانه سفره می‌اندازند. پیش از هر چیز آیینه و قرآن در آن می‌گذارند و بعد هفت سین را می‌گذارند. هفت سین عبارت است از سماق، سیر، سنجد، سمنو، سکه، سرکه، سبزی. علاوه بر هفت‌سین شمع و آینه تخم مرغ و... سرسفره گذاشته می‌شود.

موقع تحویل سال همه اهل خانه باید با لباس نو بر سرسفره بنشینند و اسپند نیز دود می‌شود. هر کدام از این‌ها فلسفه‌ای دارد. شمع برای روشنایی خانه و زندگی، نیایش پروردگار در آغاز سال به‌خصوص در سال نو، یار و مددکار اهل خانه خواهد بود.

دید و بازدید عید نوروز

از بامداد نوروز دید و بازدید‌ها آغاز می‌شود در همه خانواده‌ها رسم است که به دیدار کسی که از نظر سن و شخصیت بر دیگران مزیت دارد بروند و دست او را ببوسند و تبریک بگویند و او نیز عیدی که شامل سکه یا پول است به آن‌ها بدهد. بعضی نیز صبح عید نوروز یک بشقاب گندم برشته که شامل: کنجد، گندم، شاهدانه، نخودچی و کشمش است به اضافه یک بشقاب نان شیرین به اضافه تخم‌مرغ رنگی یا سکه به کوچک‌تر‌ها می‌دهند.

سیزده بدر (روز سیزدهم عید نوروز)

روز دوازده فروردین همه وسایل تهیه می‌شود و هر چه از شیرینی‌ها و آجیل‌ها باقی مانده برای صبح سیزده آماده می‌شود که البته همراه آن سرکه و کاهو نیز هست. صبح سیزده فروردین همه دسته دسته عازم کوه و باغ‌های اطراف شهر می‌شوند و معتقدند در روز سیزده فروردین نباید در خانه ماند، زیرا این روز نحس و بدیمن است. روز سیزده پیش از طلوع آفتاب و تا پاسی از شب ادامه دارد در عصر این روز ویژه سبز گره‌زدن دخترهاست که در واقع برای گشایش بخت خود این کار را می‌کنند.