نشان تجارت - هدی کاشانیان: کشور پهناور ایران، سرزمینی است که علاوه بر جاذبه‌های تاریخی زیبایی که دارد، ملیت و قومیت‌های مختلفی را در هر شهر جای داده است. هر شهر، هر روستا و هر نقطه‌ی آن ریشه‌ای در فرهنگ، هنر و آداب و رسوم گذشته دارد. به همین دلیل تنوع صنایع دستی در کشور ما بسیار بالاست و دریچه‌ای به‌سوی فرهنگ مردمان این آب و خاک است و در واقع صنایع دستی ایران، شهرت جهانی دارد. هر کجای ایران را که بگردید می‌توانید هنرمندی زنان و مردانی را ببینید که با جان و دل نمونه‌هایی از بهترین و پرطرفدارترین صنایع دستی ایران را تولید می‌کند.
ویژگی‌های صنایع دستی ایران
همان‌طور که مشخص است هر هنری باید یک‌سری استاندارد و چارچوب مشخصی داشته باشد. در ادامه ویژگی‌ها و فاکتور‌هایی که باید در صنایع دستی رعایت شوند را با هم بررسی می‌کنیم:
• بهره‌وری یا ایجاد مواد اولیه برای ساخت صنایع دستی
• دارا بودن قیمت‌های اقتصادی با توجه به ارزش هنری که دارند در مقایسه با محصولات دیگر
• امکان انتقال چرخه تولید صنایع دستی از یک خانواده
• بهره‌وری از نگاره‌های فرهنگی، بومی و ملی در تهیه صنایع دستی
• قابلیت ایجاد بستر‌های گسترش تولیدی در مناطق مشابه بومی
صنایع دستی ایران در شهر‌ها و روستا‌های مختلف
تنوع این صنایع دستی آن‌قدر بالاست که نمی‌توان همه آن‌ها را به‌طور کامل معرفی کرد و از این‌رو، نمونه‌هایی از آن‌ها نام می‌بریم:
۱- حصیر بافی: یکی از صنایع بومی استان گیلان است که توسط بانوان آبکنار، بندر انزلی و غازیان انجام می‌شود.
۲- چموش دوزی: چموش، نوعی کفش چرمی است که توسط هنرمندان این رشته در شهر‌های استان گیلان بافته می‌شود.
۳- مروابافی: یکی دیگر از صنایع متداول و رایج مرواربافی است که در زندگی روزمره مردم هم کاربرد دارد.
۴- قلم زنی: این هنر یکی از شناخته شده‌ترین هنر‌های ایران است که دارای سابقه‌ای طولانی می‌باشد.
۵- مینا کاری: مینا کاری هنری با سابقه است که از گذشته تا به حال انجام می‌شده است.
۶- خاتم کاری: یکی دیگر از صنایع دستی، خاتم کاری است که قدمت آن به دوران صفوی بازمی‌گردد.
۷- ملیله سازی: این صنعت از اهمیت هنری بالایی برخوردار است و تولید آن نیاز به دقت و ظرافت زیادی احتیاج دارد، ملیله سازی است. ملیله سازی امروزه بر روی محصولات همچون نقره و مس انجام می‌شود.
۸- منبت کاری: منبت به معنای هنر کنده کاری بر روی چوب است که از زمان‌های گذشته تا به حال انجام گرفته است.
۹- قلمکار سازی: قلمکار سازی یکی دیگر از صنایع دستی پرطرفدار است که از زمان مغول‌ها تا به حال در ایران مرسوم شده است. قلمکار سازی بیشتر بر روی پارچه‌ها و لباس‌های مردانه و زنانه انجام می‌شده است.
۱۰- کاشی سازی: یکی دیگر از اصلی‌ترین صنایع دستی، کاشی سازی است که بر روی کاشی‌ها، نقشه‌ها و طرح‌های قدیمی به کار می‌روند که امروزه طرفداران بسیار زیادی نیز دارند.
۱۱- چاقو زنجان: انواع چاقوجیبی، قلم تراش، دسته ملیله، کارد آشپزخانه و...
۱۲- انواع ملیله: پایه استکان، قاشق، سینی، چای خوری، قاشق و چنگال غذا، قاب عکس، کاسه، گلدان و...
۱۳- فیروزه تراشی: فیروزه تراشی، هنری افسانه‌ای با قدمت ۶۰۰۰ ساله در شهر مشهد است.
۱۴- پوستین دوزی: پوستین دوزی یکی از هنر‌هایی است که قدمت آن به زمانی برمی‌گردد که انسان برای گرم کردن خود به اولین چیزی که فکر کرد همین پوست بود و نشانه استفاده از پوست در نقاشی‌های روی دیوار نگاره‌های قدیمی یافت می‌شود.
۱۵- ارغوان بافی: این محصول حصیری بوده و برای بافت آن از ساقه درخت ارغوان استفاده می‌گردد. این درخت در طرقبه فراوان بوده و در نتیجه، بافت سبد‌های حصیری با ترکه درخت ارغوان، از تولیدات آن منطقه است.
۱۶- گلیم و گبه: گلیم‌ها معمولاً ابعاد و سایز بزرگ‌تری نسبت به گبه دارند، اما به طور معمول ابعاد آن‌ها بیشتر از شش متر نیست. تفاوت دیگر گبه و گلیم در نوع بافت آن‌ها است. معمولاً بافت و گره‌های گلیم را محکم‌تر و فشرده‌تر می‌بافند که این باعث می‌شود هیچ‌گاه نخ از بافت جدا نشود.
۱۷- فرش‌های دستباف: یکی از مهمترین و شناخته شده‌ترین صنایع دستی ایران، فرش‌های دستباف است. این فرش‌ها با طرح‌های زیبا و با تکیه بر سنت طرح‌های قومی و ملی در سده ۱۷ بسیار با شکوه می‌باشند.
۱۸- سرامیک و سفال: صنعت سرامیک و سفال در ایران دارای قدمتی ۸۰۰۰ ساله است و جزو قدیمی‌ترین هنر‌های سنتی ایران به حساب می‌آید. از قدیمی‌ترین کارگاه سفالگری جهان، کارگاه سفالگری شهر شوش است که در حال حاضر نماد تاریخی کشور ایران است.
۱۹- سرمه دوزی: سرمه دوزی که قدمت آن به دوران اشکانیان بازمی‌گردد، یکی از شناخته شده‌ترین صنایع دستی ایران است. گفتنی است که این هنر یکی از قدیمی‌ترین انواع هنر‌های تزئینی پارچه محسوب می‌شود. جالب است بدانید محبوبیت این هنر آن‌قدر زیاد شده بود که در زمان تیموریان پرده‌های تزئینی خانه کعبه را با استفاده از سرمه دوزی انجام داده‌اند.
۲۰- قلاب دوزی: هنر قلاب دوزی که به ۵۵۰ سال پیش از میلاد مسیح بازمی‌گردد یکی از شناخته شده‌ترین آثار رودوزی ایران محسوب می‌شود.
۲۱- ظروف مسی و شیشه‌ای: از صنایع دستی دیگر ایران که امروزه طرفداران زیادی پیدا کرده است می‌توان به شکل دادن ظروف مسی و شیشه‌ای به مدل‌های مختلف اشاره کرد. صنعت شیشه‌گری یکی از اولین تکنولوژی‌های پیشرفته ساخت بشر بوده و ایران هم جزو پیشروان این صنعت محسوب می‌شود. همچنین علاوه بر صنعت شیشه‌گری ایران جزو اولین کشور‌ها در صنعت فلز کاری و مسگری می‌باشد.
۲۲- مینیاتور: شاید شما هم با واژه عجیب و وسیع «مینیاتور» برخورد کرده باشید. این کلمه، کلمه‌ای است که در طیف وسیعی از زندگی ما خودش را نشان می‌دهد، از نقاشی‌های مینیاتوری گرفته تا انواع وسایل انتیک و عتیقه مینیاتور، تا حتی لباس‌ها و صنایع دستی مینیاتوریزه شده است.
۲۳- گیوه بافی: گیوه جزو پاپوش‌های سنتی و در گروه پوشاک سنتی قرار دارد و از پاپوش‌های اصلی مردان در گذشته به خصوص در تابستان بوده است. گیوه نوعی کفش با رویه‌ای دستباف از جنس نخ پنبه یا ابریشم و زیره چرم، لاستیک یا پارچه‌های به هم فشرده است. به گیوه به زبان تاتی «جیوه» گفته می‌شود. رویه آن از نخ پنبه بوده که توسط زنان ریسنده بافته می‌شد. قسمت کفی آن نیز به نام «تخت‌کشی» توسط مردان دوخته می‌شد.
۲۴- زیورآلات باستانی: نشانه‌های زیادی از ساخت و استفاده زیورآلات در حکومت‌ها و دوره‌های مختلف در بین آثار تاریخی مشاهده می‌شود. زیورآلات سنتی ایران نقش و نگار‌های زیبا و خاصی را دربرداشته است و امروزه بسیاری از آن‌ها به عنوان شیء عتیقه در موزه‌های سراسر جهان نگهداری می‌شود. برای ساخت این زیورآلات از موادی مثل طلا، مس، نقره و سنگ‌های براق استفاده شده است. کشور ایران از دیرباز صاحب معادن سنگی و فلزی مختلف بوده است و به همین علت در آثار فرهنگی به جا مانده از گذشته، تعداد زیادی از وسایل تزئینی و زیورآلات وجود دارد که با استفاده از سنگ‌ها و فلزات گران‌بها ساخته شده‌اند.
پرفروش‌ترین صنایع دستی ایران
قالی و انواع گلیم و نیز محصولات قلم‌زنی به جهت ظرافت و طرح‌های زیبا در بین کشورهایی، چون چین، انگلستان و ایتالیا و نیز عراق محبوبیت داشته است. سفالینه‌های و معرق‌های چوبی هم از موارد مورد استقبال کشور‌های دیگر به شمار می‌آیند. در این بین، اشیاء مسی نیز نقش تعیین‌کننده‌ای داشته‌اند. انواع زیور آلات نیز بسیار مورد توجه سایر کشور‌ها بوده است. در مجموع می‌توان عنوان کرد که انگلستان، ایتالیا و چین از مهمترین خریداران صنایع دستی ایران به شمار می‌آیند.
نتیجه‌گیری
صنایع دستی ایران جایگاه ویژه‌ای در دنیا و در حتی در بین مردمان خودمان دارد. علی‌رغم هنر و خلاقیت بسیاری که در این صنایع دستی به کار می‌رود، زحمت و پشتکار بسیاری در پشت هرکدام از این آثار هنری قرار گرفته است. آشنایی با صنایع دستی ایران همچون گشت و گذاری به گذشته است و ما را بیشتر با هنر و خلاقیت ایرانی آشنا می‌کند.
