نشان تجارت - هدی کاشانیان: فرش یک از هنر‌ها و صنایع دستی ایران زمین است و ریشه عمیقی در تاریخ ما دارد. همه ما برای تزئین خانه‌هایمان از حداقل یک یا دو فرش و یا حتی از تابلو فرش استفاده می‌کنیم. تا به حال به جنس فرش زیرپایی و یا تابلو فرشتان فکر کرده‌اید یا فقط زیبایی و رنگ و نقش و نگار آن برای شما مهم است.
افراد متخصص با یک نگاه، دستباف بودن یا ماشینی بودن قالی را متوجه میشوند، اما با توجه به اینکه امروزه انواع فرش ماشینی دستباف‌گونه در بازار موجود است، ممکن است برای برخی افراد عادی که سر رشته‌ای از فرش ندارند، تشخیص قالی دستباف و ماشینی کاری دشوار باشد. ابتدا به تاریخچه این فرش‌ها می‌پردازیم و سپس تفاوت‌هایشان را بازگو خواهیم کرد.
تاریخچه فرش دستباف در ایران
این تاریخچه به دوره ساسانیان، هخامنشیان و چند صد سال قبل از میلاد بر‌می‌گردد و در یکی از کتاب‌های کوروش و چندین نویسنده دیگر نیز درباره هنر قالی‌بافی در ایران و همچنین استفاده ایرانیان از قالی مطالبی نوشته شده است. امروزه اصفهان و تبریز دو شهری هستند که بیشترین سهم از تولید و حتی صدور فرش به دیگر کشور‌ها را به خود اختصاص داده‌اند. قسمتی از فرهنگ و تمدن هر کشور را آثار هنری آن کشور تشکیل می‌دهند.
فرش دستباف نیز یکی از این آثار است و همواره نام ایران را در کنار فرش دستباف می‌شنویم. فرش دستباف ایران قدمتی چند هزار ساله دارد. با گذشت زمان بر تنوع طرح‌های فرش دستباف همچنین بر تعداد علاقه‌مندان به این نوع فرش افزوده شده است. این نوع فرش از گذشته تا به امروز با دو نوع گره فارسی و ترکی بافته می‌شده است.
تاریخچه تولید فرش‌های ماشینی در ایران
با ورود اولین دستگاه‌های تولید فرش ماشینی به ایران در دهه ۴۰ و ۵۰ اولین فرش ماشینی کاشان در کارخانه این شهر تولید شد. اولین فرش‌ها بیشتر با نخ‌های بی‌سی‌اف بافته می‌شد، اما به مرور، با ورود دستگاه‌هایی با تکنولوژی بروزتر و جدیدتر، این نخ‌ها جای خود را به نخ‌های اکریلیک دادند.
فرش ماشینی در طول زمان تغییراتی داشته و همان‌طور که شانه و تراکم فرش‌ها افزایش پیدا کرده، کیفیت الیاف و مواد اولیه بافت فرش نیز بیشتر شده است. نخ‌های اکریلیک ابتدایی مشکلاتی مانند پرزدهی و ایجاد مشکلات تنفسی داشتند که به مرور با پیشرفت تکنولوژی با انجام عملیات هیت ستینگ روی این نخ‌ها، این مشکلات رفع شد.
تفاوت بین فرش ماشینی و فرش دستباف
۱- پشت فرش ماشینی و دستباف: یکی از بهترین روش‌ها برای اینکه بتوانید تفاوت بین فرش ماشینی و فرش دستباف را تشخیص دهید، نگاه کردن به پشت فرش است. در قالی بافته شده با دست، گره‌ها کمی ناهموار هستند و یکنواختی کاملی ندارند؛ برخی گره‌ها ممکن است بزرگتر باشند و برخی دیگر ممکن است کوچکتر باشند. البته جای تعجب نیست، زیرا این یک فرآیند کاملا دستی است و بافندگان به وسیله‌ی دست، هر گره را در فونداسیون فرش قرار داده‌اند و این امر منجر به ناهمواری و غیر یکنواختی گره‌ها می‌گردد؛ از طرف دیگر به دلیل اینکه فرش ماشینی توسط دستگاه‌های تمام اتوماتیک بافته می‌شود، به طور معمول پشت این فرش‌ها هموار و یکنواخت است.
۲- ریشه‌های فرش دستباف و ماشینی: نگاه کردن به ریشه‌ی آن فرش راه دیگری است برای فهمیدن این تفاوت، ریشه‌ها در فرش ماشینی به آن دوخته شده است و در واقع جزیی از قالی نیست؛ اما ریشه‌ها در فرش دستباف در امتداد فونداسیون قالی است که به طور کلی از رشته‌های تار تشکیل می‌شود و جزیی از خود فرش است.
۳- لبه یا کناره‌ی فرش: کناره‌ی فرش در قالی‌های دستباف، رشته‌های پود هستند که در لبه‌ی بیرونی قالی پیچیده میشوند و یکدیگر را نگه می‌دارند. معمولا از کناره یا طره‌ی فرش برای تشخیص مبدا یا اصلیت آن قالی نیز استفاده می‌شود، زیرا بافندگان هر منطقه‌ای روش‌ها و سبک‌های متفاوتی برای پایان دادن این کناره‌های قالی دارند. در فرش دستباف، لبه‌ها با دست کوک می‌خورند و از اینرو ممکن است کاملا مستقیم نباشند و قدری ناهموار باشند، ولی کناره‌ها در فرش ماشینی به وسیله‌ی دستگاه دوردوزی میشوند و معمولا یکنواخت و هموار دیده میشوند.
۴- اندازه و الگو یا طرح فرش: شکل و اندازه‌ی فرش ماشینی و همچنین الگوی آن به طور کلی بسیار دقیق است و طراحی آن به طور معمول از یک طرف به سمت دیگر بازتاب می‌شود و به ندرت تناقضی در طرح قالی ماشینی وجود دارد. اما در مقابل ممکن است که در فرش دستباف یک تقارن دقیق وجود نداشته باشد، حتی ممکن است که بافنده‌ی قالی دستباف بدون استفاده از یک طرح و بر اساس حافظه‌ی خود آن فرش را بافته باشد.
۵- جنس فرش: فرش‌های ماشینی بیشتر از جنس‌های مصنوعی و بی کیفیت نسبت به فرش‌های دستباف استفاده می‌شود که قسمت عمده‌ی جنس بکار رفته در فرش‌های ماشینی اکریلیک و ابریشم مصنوعی پلی استر میباشد، ولی مصالح بکار رفته در فرش‌ها و تابلوفرش‌های دستباف از جنس‌های باکیفیت و طبیعی پشم و کرک و مرینوس و ابریشم طبیعی است.
۶- تعداد رنگ در فرش: تعداد رنگ یکی از مهمترین فاکتور‌های یک فرش و یا تابلوفرش میباشد که با کیفیت کار رابطه مستقیم دارد و هرچقدر تعداد رنگ بالا باشد از کیفیت مطلوبتری نیز برخوردار است که در تولید فرش‌های ماشینی به دلیل اینکه فرش‌ها به صورت گره‌های رنگی بافته نمی‌شود و نقش و نگار در فرش‌های ماشینی به صورت چاپی و تزریقی میباشد، از تعداد رنگ پایین‌تری برخوردار است.
۷- نقش و نگار در فرش: فرش‌های ماشینی از نقش و نگار‌هایی با تعداد رنگ کمتر استفاده می‌کنند و از طرح‌های بنامی که در بازار فرش وجود دارد بی نصیب است، ولی در فرش‌های دستباف نقش و نگار‌های استفاده شده دارای شناسنامه و توسط طراح‌های به نامی طراحی شده‌اند که در بازار شناخته شده است و رنگ‌بندی آن را همان شخص طراح مشخص می‌کند و همه‌ی طرح‌های موجود در بازار دارای طراح منحصر به فرد خود و شناسنامه میباشد؛ و تمامی رنگ‌های استفاده شده در طرح و نقشه‌ی فرش همگی توسط رنگرز و بصورت جدا رنگ می‌شود.
۸- قیمت فرش: به دلیل زمان بر بودن روند تولید و هزینه زیاد مواد اولیه، قیمت فرش‌های دستباف نسبت به فرش‌های ماشینی بسیار بیشتر است. البته فرش‌های دستباف که با تراکم کمتر و مواد اولیه ارزان‌تر تولید میشوند قیمت بسیار پایین‌تری دارند. از نظر قیمت فرش‌های ماشینی بسیار مقرون به صرفه‌تر هستند. هرچه کیفیت مواد اولیه و شانه و تراکم فرش بیشتر باشد قیمت فرش هم به مراتب بالاتر خواهد رفت. اما قیمت فرش‌های ماشینی به هیچ وجه قابل مقایسه با فرش‌های دستباف نخواهد بود.
سخن پایانی
فارغ از اینکه فرش دستباف یا ماشینی را انتخاب می‌کنید، به این نکته توجه داشته باشید که هنگام خرید فرش به فروشگاه‌های معتبر مراجعه کنید. فرش مورد نظر خود را از فروشگاهی بخرید که خدمات پس از فروش داشته باشند تا در صورت بروز مشکل بتوانید از خدمات پس از فروش و گارانتی فرش استفاده کنید.
