رقابت جهانی برای تسلط بر فناوریهای سبز
نشان تجارت - مریم آیتی: تحولات اقتصادی و زیست‌محیطی دهه اخیر، جهان را به سمت گذار از انرژی‌های فسیلی به سوی فناوریهای سبز سوق داده است. از انرژی خورشیدی و بادی گرفته تا خودرو‌های برقی و ذخیره‌ساز‌های نوین انرژی، این حوزه نه تنها یک نیاز زیست‌محیطی، بلکه یک میدان رقابت استراتژیک میان قدرت‌های بزرگ اقتصادی محسوب می‌شود.
کشور‌هایی همچون چین، ایالات متحده و اتحادیه اروپا، میلیارد‌ها دلار در این عرصه سرمایه‌گذاری کرده‌اند تا آینده انرژی و صنعت جهان را در اختیار بگیرند. این رقابت، ساختار بازار‌های جهانی، زنجیره تأمین مواد خام و حتی معادلات ژئوپلیتیک را به شکل بنیادین تغییر می‌دهد.
انرژی پاک؛ نجات زمین، امید برای نسل‌ها
• کاهش انتشار گاز‌های گلخانه‌ای
کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی، باعث افت چشمگیر دی‌اکسیدکربن و دیگر آلاینده‌ها می‌شود. این تغییر، روند گرمایش جهانی را کُند کرده و از شدت تغییرات آب‌وهوایی می‌کاهد.
• حفاظت از اکوسیستم‌ها و حیات‌وحش
سوخت‌های فسیلی نه‌تنها باعث آلودگی هوا و آب می‌شوند، بلکه زیستگاه بسیاری از گونه‌های جانوری را تخریب می‌کنند. انرژی پاک با حذف نیاز به استخراج گسترده و کاهش نشت مواد شیمیایی، از جانوران و زیستگاه‌هایشان محافظت می‌کند.
• بهبود سلامت انسان‌ها
هوای پاک‌تر به معنای کاهش بیماری‌های تنفسی، قلبی و سرطان است. میلیون‌ها مرگ زودرس ناشی از آلودگی هوا در صورت توسعه انرژی‌های پاک کاهش می‌یابد.
• پایداری منابع برای نسل‌های آینده
برخلاف منابع فسیلی که محدودند، انرژی خورشیدی، بادی و آبی پایان‌ناپذیر هستند. استفاده از آن‌ها تضمین می‌کند که نسل‌های آینده هم بتوانند از انرژی ارزان و پاک بهره‌مند شوند.
• کاهش وابستگی سیاسی و اقتصادی
با تولید داخلی انرژی پاک، کشور‌ها کمتر به واردات سوخت وابسته می‌شوند و ثبات اقتصادی و امنیت انرژی‌شان افزایش می‌یابد.
• حفاظت از اقیانوس‌ها و آب‌های شیرین
کاهش استفاده از نفت و زغال‌سنگ، خطر نشت مواد سمی به آب‌ها را به حداقل می‌رساند و از مرگ‌ومیر ماهیان، مرجان‌ها و سایر موجودات دریایی جلوگیری می‌کند.
• توسعه اقتصاد سبز و ایجاد اشتغال
سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر، فرصت‌های شغلی جدید در حوزه مهندسی، ساخت تجهیزات، نصب و نگهداری ایجاد می‌کند و رشد اقتصادی پایدار را به همراه دارد.
ابعاد رقابت جهانی
در حوزه فناوریهای سبز و انرژی پاک، چند کشور پیشرو هستند که برنامه‌های جدی و سرمایه‌گذاری‌های کلان انجام داده‌اند:
آلمان
آلمان با اجرای برنامه «انرژی‌وینده: (Energiewende)» از اوایل دهه ۲۰۱۰، تمرکز ویژه‌ای بر توسعه انرژی بادی و خورشیدی گذاشت. این کشور بخش زیادی از نیروگاه‌های زغال‌سنگی را تعطیل کرده و به سمت شبکه برق ۱۰۰ درصد تجدیدپذیر در دهه‌های آینده پیش می‌رود.
چین
چین اکنون بزرگ‌ترین تولیدکننده و مصرف‌کننده انرژی خورشیدی و بادی در جهان است. دولت این کشور سرمایه‌گذاری عظیمی روی تولید پنل‌های خورشیدی، باتری‌های لیتیوم و خودرو‌های برقی انجام داده و صادرات این تجهیزات به سراسر جهان را در اولویت قرار داده است.
ایالات متحده آمریکا
آمریکا با اجرای «قانون کاهش تورم» در سال ۲۰۲۲ میلیارد‌ها دلار به پروژه‌های انرژی پاک اختصاص داد. شرکت‌های بزرگ آمریکایی به توسعه فناوریهای ذخیره‌سازی انرژی، شبکه هوشمند برق و خودرو‌های برقی شتاب داده‌اند.
دانمارک
دانمارک در زمینه انرژی بادی پیشرو جهانی است و بخش عمده برق خود را از توربین‌های بادی تأمین می‌کند. این کشور با ایجاد زیرساخت‌های دریایی و خشکی، به الگویی برای کشور‌های اروپایی تبدیل شده است.
پیشتاز جهانی
اگرچه چین از نظر حجم سرمایه‌گذاری و تولید تجهیزات پیشتاز است، دانمارک و آلمان از نظر کاربرد گسترده و سهم انرژی پاک در سبد برق داخلی جلوتر از بسیاری دیگر هستند.
پیامد‌های اقتصادی و ژئوپلیتیکی
این رقابت، فراتر از جنبه‌های فنی، آثار عمیق اقتصادی و ژئوپلیتیکی دارد:
• تغییر جریان‌های تجاری و ایجاد بازار‌های جدید برای صادرات فناوری
• افزایش تقاضا برای فلزات استراتژیک مانند لیتیوم، کبالت و نیکل
• وابستگی کشور‌های مصرف‌کننده به تأمین‌کنندگان معدنی و صنعتی
• شکل‌گیری ائتلاف‌های اقتصادی جدید و فشار‌های دیپلماتیک بر کشور‌های دارای منابع
نقش کشور‌های در حال توسعه
کشور‌های در حال توسعه، به ویژه آن‌هایی که دارای منابع معدنی غنی هستند، در این رقابت نقش کلیدی ایفا می‌کنند. این کشور‌ها می‌توانند از طریق قرارداد‌های هوشمندانه، سرمایه‌گذاری در فرآوری مواد اولیه، و ایجاد زیرساخت‌های صنعتی، جایگاه خود را در زنجیره ارزش جهانی ارتقا دهند. با این حال، خطر گرفتار شدن در وابستگی صادراتی خام‌فروشی همچنان وجود دارد.
فرصت‌ها برای ایران
ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی ممتاز، پتانسیل بالایی برای توسعه فناوریهای سبز دارد.
• برخورداری از تابش خورشید در بخش عمده سال، زمینه‌ساز سرمایه‌گذاری در انرژی خورشیدی است.
• منابع معدنی متنوع می‌تواند کشور را به تأمین‌کننده مواد خام مورد نیاز صنایع سبز بدل کند.
• بازار داخلی بزرگ و نیاز به بهبود کیفیت هوا، فرصت گسترش خودرو‌های برقی و حمل‌ونقل پاک را فراهم می‌آورد.
چالش‌های پیش روی ایران
با وجود فرصت‌های بی‌شمار، مسیر پیشرفت با موانعی همراه است:
• محدودیت‌های سرمایه‌گذاری خارجی به دلیل تحریم‌ها
• کمبود فناوریهای پیشرفته و تجهیزات روز دنیا
• ناهماهنگی سیاست‌گذاری در سطح ملی
• ضعف در زنجیره تأمین و زیرساخت‌های مرتبط
راهکار‌های پیشنهادی برای بهره‌برداری حداکثری از روند توسعه انرژی‌های پاک
• ایجاد سیاست‌های پایدار حمایتی برای توسعه صنایع سبز
وضع قوانین و مشوق‌های مالیاتی، تسهیلات بانکی ارزان و تضمین خرید انرژی تولیدی می‌تواند انگیزه بخش خصوصی و سرمایه‌گذاران را برای ورود به حوزه انرژی‌های پاک افزایش دهد. ثبات این سیاست‌ها، اعتماد بازار را بالا می‌برد.
• تقویت همکاری‌های علمی و صنعتی با کشور‌های پیشرو
برقراری توافق‌نامه‌های بین‌المللی، تبادل فناوری و انتقال دانش فنی از کشور‌هایی که در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر تجربه دارند، به تسریع پیشرفت داخلی کمک می‌کند.
• سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های تولید و ذخیره‌سازی انرژی پاک
ایجاد نیروگاه‌های خورشیدی و بادی مدرن و توسعه سیستم‌های ذخیره‌سازی مانند باتری‌های پیشرفته و هیدروژن سبز، نقش کلیدی در پایداری شبکه برق دارد.
• توسعه صنایع فرآوری مواد معدنی و جلوگیری از خام‌فروشی
بسیاری از تجهیزات انرژی پاک به فلزات و مواد معدنی خاص نیاز دارند. با ایجاد واحد‌های فرآوری پیشرفته، می‌توان ارزش افزوده بالاتری ایجاد کرد و وابستگی به واردات را کاهش داد.
• آموزش نیروی کار متخصص در حوزه‌های نوین انرژی
راه‌اندازی برنامه‌های آموزشی و دانشگاهی در زمینه مهندسی انرژی، نگهداری تجهیزات و فناوریهای ذخیره‌سازی، تضمین می‌کند که نیروی انسانی ماهر برای پشتیبانی از این صنعت وجود داشته باشد.
• ایجاد بازار رقابتی و شفاف برای خرید و فروش انرژی پاک
راه‌اندازی پلتفرم‌های آنلاین و بازار‌های انرژی، باعث می‌شود تولیدکنندگان کوچک و بزرگ بتوانند انرژی خود را با قیمت رقابتی عرضه کنند.
• تسهیل قوانین و مجوز‌های احداث نیروگاه‌های تجدیدپذیر
کاهش پیچیدگی‌های اداری و صدور سریع مجوزها، به‌ویژه برای سرمایه‌گذاران خصوصی و خارجی، روند توسعه پروژه‌ها را سرعت می‌بخشد.
• تشویق بخش خصوصی به تحقیق و توسعه (R&D)
ارائه گرنت‌های تحقیقاتی، معافیت مالیاتی و حمایت مالی از استارت‌اپ‌ها می‌تواند به خلق نوآوری‌های بومی در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر منجر شود.
رقابت جهانی بر سر فناوریهای سبز، نه‌تنها آینده بازار انرژی، بلکه معادلات قدرت در جهان را بازتعریف خواهد کرد. کشور‌هایی که امروز در این میدان سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی مؤثر انجام دهند، فردا جایگاه برتری در اقتصاد جهانی خواهند داشت. برای ایران، این عرصه می‌تواند فرصتی بی‌بدیل برای جهش اقتصادی، کاهش وابستگی به نفت و حضور فعال در بازار‌های بین‌المللی باشد؛ مشروط بر آنکه استراتژی‌های هوشمندانه و هماهنگ اتخاذ شود.
