نشان تجارت - هدی کاشانیان: بیت کوین بهعنوان نخستین ارز دیجیتال غیرمتمرکز، طی بیش از یک دهه گذشته به یکی از داغترین موضوعات اقتصادی و فناوری تبدیل شده است. این پرسش که آیا بیت کوین میتواند جایگزین پول نقد شود، همچنان بحثبرانگیز است و دیدگاههای متفاوتی در این زمینه وجود دارد.
بیت کوین یک ارز دیجیتال غیرمتمرکز است که در سال ۲۰۰۹ توسط فرد یا گروهی ناشناس با نام مستعار «ساتوشی ناکاموتو» معرفی شد. این ارز بر پایه فناوری بلاکچین کار میکند، سیستمی که تراکنشها را در یک دفترکل توزیعشده و شفاف ثبت میکند و امکان تغییر یا جعل آن عملاً وجود ندارد.
بیت کوین بدون وابستگی به بانکها یا دولتها فعالیت میکند و کاربران میتوانند بهطور مستقیم و همتابههمتا (P۲P) مبادله کنند. عرضه آن محدود به ۲۱ میلیون واحد است، که همین کمیابی به افزایش ارزش و جذابیت آن بهعنوان یک دارایی سرمایهگذاری کمک کرده است.
تاریخچه بیت کوین به سال ۲۰۰۸ بازمیگردد، زمانی که فرد یا گروهی ناشناس با نام مستعار ساتوشی ناکاموتو وایتپیپری با عنوان «بیت کوین: یک سیستم پول الکترونیکی همتا به همتا» منتشر کرد. هدف این پروژه ایجاد یک ارز دیجیتال غیرمتمرکز بود که بدون نیاز به واسطههایی مانند بانکها یا دولتها بتواند تراکنشهای مالی را انجام دهد. در ژانویه ۲۰۰۹، اولین بلاک بیت کوین با نام Genesis Block یا «بلاک پیدایش» استخراج شد و اولین تراکنش بیت کوینی بین ساتوشی و یک برنامهنویس به نام «هال فینی» صورت گرفت.
در ابتدا، بیت کوین ارزشی نداشت و بیشتر در میان علاقهمندان به فناوری و رمزنگاری معامله میشد، اما با گذر زمان و افزایش پذیرش عمومی، ارزش آن رشد چشمگیری یافت. نقطه عطف تاریخی بیت کوین در سال ۲۰۱۰ رخ داد، زمانی که برای اولین بار دو پیتزا در ازای ۱۰ هزار بیت کوین خریداری شد، که امروز بهعنوان روز پیتزای بیت کوین شناخته میشود. از آن زمان تاکنون، بیت کوین به مهمترین و شناختهشدهترین ارز دیجیتال جهان تبدیل شده است.
بیت کوین نسبت به پول نقد مزایای قابل توجهی دارد که آن را برای بسیاری از کاربران جذاب کرده است. مهمترین مزیت آن غیرمتمرکز بودن است؛ یعنی هیچ دولت یا بانک مرکزی کنترلی بر انتشار و تراکنشهای آن ندارد، در نتیجه افراد میتوانند بدون واسطه مالی و محدودیت جغرافیایی، انتقال وجه انجام دهند.
بیت کوین همچنین شفافیت و امنیت بالایی دارد، زیرا تمام تراکنشها در یک دفترکل عمومی به نام بلاکچین ثبت و توسط هزاران رایانه در سراسر جهان تأیید میشوند، که جعل یا تغییر آنها را تقریباً غیرممکن میکند. علاوه بر این، سرعت و هزینه پایین انتقال بینالمللی بیت کوین، آن را به گزینهای مناسب برای پرداختها و حوالهها تبدیل کرده است، بهویژه در مقایسه با سیستمهای بانکی سنتی که ممکن است روزها زمان ببرند و کارمزد بالایی دریافت کنند. مزیت دیگر آن محافظت در برابر تورم است، زیرا عرضه بیت کوین محدود به ۲۱ میلیون واحد است و این کمیابی باعث حفظ یا حتی افزایش ارزش آن در بلندمدت میشود.
بیت کوین با وجود محبوبیت جهانی، همچنان با چالشها و محدودیتهایی روبهرو است که مانع تبدیل شدن آن به جایگزین کامل پول نقد میشود. نوسانات شدید قیمت، یکی از بزرگترین موانع است، زیرا ارزش بیت کوین میتواند در مدت کوتاهی به شکل قابل توجهی تغییر کند و این موضوع اعتماد و ثبات لازم برای استفاده روزمره را کاهش میدهد. علاوه بر این، پذیرش محدود توسط فروشگاهها و کسبوکارها، باعث شده که استفاده عملی آن در زندگی روزمره هنوز گسترده نباشد. مشکلات مقیاسپذیری و سرعت پایین پردازش تراکنشها، بهویژه در زمان شلوغی شبکه، همراه با کارمزدهای متغیر، چالش دیگری ایجاد کرده است. همچنین، ابهامات قانونی و مقررات سختگیرانه در بسیاری از کشورها، محدودیتهای جدی برای کاربران و کسبوکارها به وجود میآورد. در کنار این موارد، مصرف بالای انرژی در فرآیند استخراج بیت کوین نگرانیهای زیستمحیطی مهمی ایجاد کرده که مورد انتقاد کارشناسان و فعالان محیطزیست قرار گرفته است.
نقش مقررات و دولتها در آینده بیت کوین و ارزهای دیجیتال بسیار تعیینکننده است، زیرا سیاستهای قانونی میتوانند مسیر توسعه یا محدودیت آنها را مشخص کنند. بسیاری از دولتها برای مقابله با پولشویی، فرار مالیاتی و تأمین مالی فعالیتهای غیرقانونی، به دنبال وضع قوانین سختگیرانه برای تراکنشهای رمزارزی هستند. این مقررات میتواند شامل احراز هویت کاربران، گزارش تراکنشها به نهادهای نظارتی و محدودیت در فعالیت صرافیها باشد.
در عین حال، برخی کشورها با رویکرد حمایتی و وضع چارچوبهای قانونی شفاف، تلاش میکنند از ظرفیتهای بیت کوین برای نوآوری مالی و جذب سرمایه خارجی استفاده کنند. بنابراین، آینده استفاده گسترده از بیت کوین تا حد زیادی به میزان تعامل و همگرایی میان فناوری بلاکچین و سیاستگذاریهای دولتی وابسته خواهد بود.
آینده بیت کوین به احتمال زیاد به شکل یک سیستم ترکیبی خواهد بود، نه جایگزینی کامل برای پول نقد یا ارزهای فیات. هرچند بیت کوین و سایر ارزهای دیجیتال مزایایی مانند تراکنشهای سریع، امنیت بالا و استقلال از نظام بانکی سنتی دارند، اما چالشهایی، چون نوسانات قیمتی، محدودیت پذیرش عمومی و موانع قانونی مانع از حذف کامل پول نقد میشود. در این سناریو، ارزهای دیجیتال بیشتر بهعنوان یک گزینه موازی و مکمل برای پرداختها، سرمایهگذاری و انتقال ارزش در کنار ارزهای سنتی به کار خواهند رفت. چنین رویکردی به مردم و کسبوکارها اجازه میدهد هم از مزایای فناوری بلاکچین بهرهمند شوند و هم از ثبات و مقبولیت پولهای رایج استفاده کنند.
مقاومت دولتها و نهادهای مالی در برابر بیت کوین و دیگر ارزهای دیجیتال به دلایل مختلفی شکل گرفته است. عمدتاً نگرانیها درباره فقدان کنترل مرکزی، ریسکهای مرتبط با پولشویی، فرار مالیاتی و استفاده در فعالیتهای غیرقانونی مطرح است. بسیاری از دولتها نگران کاهش اثربخشی سیاستهای پولی و مالی خود در صورت گسترش گسترده ارزهای دیجیتال غیرمتمرکز هستند، چرا که این نوع داراییها خارج از نظارت مستقیم بانکهای مرکزی و نهادهای مالی سنتی عمل میکنند. علاوه بر این، نوسانات شدید قیمت بیت کوین، ریسکهای امنیتی و فقدان چارچوبهای قانونی شفاف باعث شده تا برخی کشورها محدودیتهایی بر خرید، فروش یا استخراج این ارزها وضع کنند یا حتی آنها را به طور کامل ممنوع کنند. از سوی دیگر، نهادهای مالی سنتی که بر پایه سیستمهای متمرکز فعالیت میکنند، از تهدید احتمالی بیت کوین برای کاهش نقش خود در بازارهای مالی احساس نگرانی میکنند و به همین دلیل در برابر پذیرش گسترده آن مقاومت نشان میدهند. این مقاومتها باعث شده تا روند قانونگذاری و نظارت بر ارزهای دیجیتال به تدریج شکل گیرد، اما در عین حال توسعه فناوری بلاکچین و پذیرش نسبی بیت کوین در برخی بخشها ادامه دارد و چالشهای تعادلی میان نوآوری و کنترل همچنان پابرجاست.