هوبره در چنگال قاچاقچیان/ آسمان ایران برای این گونه امن نیست

نشان تجارت - هوبره (Chlamydotis undulata) پرنده‌ای بومی مناطق بیابانی و نیمه‌بیابانی از تیره هوبره‌ایان است که در شمال آفریقا، خاورمیانه، و بخش‌هایی از آسیای مرکزی یافت می‌شود. این پرنده دارای جثه‌ای متوسط، پاهای بلند، گردنی کشیده و پرهایی به رنگ قهوه‌ای و خاکستری است که به استتار در زیستگاه‌های بیابانی کمک می‌کند.

هوبره از نظر رفتار زیستی، پرنده‌ای خجالتی و محتاط است که بیشتر به‌صورت انفرادی یا در گروه‌های کوچک زندگی می‌کند. تغذیه آن شامل حشرات، بی‌مهرگان، دانه‌ها، برگ‌ها و جوانه‌های گیاهان است. این پرنده مهاجر، در فصل زمستان از مناطق شمالی به سمت جنوب مهاجرت می‌کند و در ایران، جمعیت‌های مهاجر و بومی دارد.

وضعیت حفاظتی و جمعیت جهانی

اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت (IUCN) وضعیت حفاظتی هوبره را آسیب‌پذیر (Vulnerable) طبقه‌بندی کرده است. کاهش جمعیت این گونه در سراسر زیستگاه‌هایش به دلیل تخریب زیستگاه، شکار غیرقانونی و قاچاق، زنگ خطری برای بقای آن به شمار می‌رود.

تخمین دقیقی از جمعیت جهانی هوبره در دست نیست، اما براساس گزارش‌های IUCN، تعداد این پرنده به‌طور پیوسته در حال کاهش است. کشورهایی مانند ایران، پاکستان، افغانستان و کشورهای شمال آفریقا، زیستگاه‌های اصلی آن محسوب می‌شوند.

وضعیت هوبره در ایران

هوبره یکی از گونه‌های مهم پرندگان ایران است که در نواحی بیابانی و نیمه‌بیابانی کشور مانند استان‌های سیستان و بلوچستان، کرمان، خراسان جنوبی، یزد، فارس و سمنان دیده می‌شود. این پرنده در ایران هم به‌صورت بومی و هم به‌صورت مهاجر حضور دارد.

بر اساس آمارهای سازمان حفاظت محیط زیست، جمعیت هوبره در ایران طی دهه‌های اخیر کاهش چشمگیری داشته است. دلیل اصلی این کاهش، قاچاق گسترده این پرنده به کشورهای عربی حوزه خلیج فارس است که برای مقاصد شکار و نگهداری در اسارت انجام می‌شود.

قاچاق هوبره: بحران جدی حیات وحش ایران

هوبره در حال حاضر رتبه اول قاچاق حیات وحش ایران را دارد و سالانه تعداد زیادی از این پرنده به‌صورت غیرقانونی از کشور خارج می‌شود. کشورهای عربی، به‌ویژه امارات، قطر و عربستان سعودی، مهم‌ترین مقاصد قاچاق هوبره محسوب می‌شوند.

علاقه شیوخ عرب به شکار این پرنده با استفاده از شاهین‌های شکاری، یکی از اصلی‌ترین دلایل قاچاق آن است. آن‌ها معتقدند که شکار هوبره نوعی نمایش قدرت و مهارت است. این امر موجب شده که بازار سیاه پررونقی برای قاچاق هوبره شکل بگیرد.

قاچاقچیان معمولاً با استفاده از روش‌های مخفیانه، مانند زنده‌گیری و انتقال هوبره در جعبه‌های مخصوص، این پرنده را از ایران به کشورهای عربی منتقل می‌کنند. هر ساله نیروهای یگان حفاظت محیط زیست، تعداد قابل توجهی از این پرندگان را از قاچاقچیان کشف و ضبط می‌کنند، اما همچنان بخش بزرگی از آن‌ها از کشور خارج می‌شود.

روش‌های پیچیده قاچاق هوبره

با توجه به اینکه مقصد اصلی قاچاق هوبره کشورهای جنوب خلیج فارس هستند، بیشتر قاچاق آن از استان بوشهر انجام می‌شود که در رابطه با این موضوع عبدالرحمان مرادزاده؛ مدیرکل حفاظت محیط زیست بوشهر به تسنیم می‌گوید: هوبره (Chlamydotis macqueenii) یکی از پرندگان در معرض خطر است که به دلیل ارزش بالای آن در شکار و قاچاق، همواره تحت تهدید قرار دارد. در خصوص میزان قاچاق این گونه در استان بوشهر، آمار دقیق یا حتی تخمینی قابل ارائه نیست. آنچه در دسترس است، آمار مربوط به کشف و ضبط این پرنده توسط نهادهای حفاظت از محیط زیست و نیروهای انتظامی است.

وی ادامه داد: با توجه به اینکه شبکه‌های متعدد و سازمان‌یافته‌ای در قاچاق این گونه فعالیت دارند، احتمال می‌رود میزان واقعی قاچاق بیشتر از موارد کشف‌شده باشد. این شبکه‌ها معمولاً از روش‌های پیچیده و مخفیانه برای انتقال هوبره به کشورهای مقصد، به‌ویژه کشورهای حوزه خلیج فارس، استفاده می‌کنند که کشف و ردیابی آن‌ها را دشوار می‌سازد.

مدیرکل حفاظت محیط زیست بوشهر بیان کرد: استان بوشهر به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص و مجاورت با کشورهای عربی حوزه خلیج فارس، یکی از مبادی اصلی قاچاق حیات وحش، به‌ویژه پرنده هوبره، به این کشورها محسوب می‌شود. بسیاری از هوبره‌هایی که در استان‌های دیگر کشور زنده‌گیری می‌شوند، از مسیر استان بوشهر و مرزهای دریایی آن برای خروج از کشور انتقال می‌یابند. همین مسئله باعث شده است که آمار کشفیات این گونه در استان‌های ساحلی جنوبی، به‌ویژه بوشهر، نسبت به سایر مناطق کشور بیشتر باشد. از آنجا که فعالیت شبکه‌های قاچاق حیات وحش در این مناطق گسترده است، احتمال می‌رود که میزان واقعی قاچاق، بالاتر از آمار کشفیات باشد.

مرادزاده تصریح کرد: علاوه بر این، نزدیکی استان بوشهر به بازارهای هدف در کشورهای عربی و وجود مسیرهای دریایی متعدد، قاچاقچیان را ترغیب می‌کند تا از این منطقه برای انتقال غیرقانونی گونه‌های حیات وحش استفاده کنند. بنابراین، تمرکز بر تقویت نظارت، افزایش همکاری‌های بین‌المللی و اجرای قوانین سخت‌گیرانه‌تر، از راهکارهای اساسی برای مقابله با این معضل در استان بوشهر محسوب می‌شود.

وی درباره اقدامات انجام‌شده برای جلوگیری از قاچاق گونه‌های ارزشمند، به‌ویژه هوبره توضیح داد: با توجه به اینکه هوبره یکی از گونه‌های در معرض خطر انقراض است و به‌طور گسترده در معرض قاچاق به کشورهای حوزه خلیج فارس قرار دارد، اقدامات مختلفی برای کنترل و مقابله با این تخلف زیست‌محیطی انجام شده است. به عنوان مثال هر ساله و در آغاز فصل زنده‌گیری پرندگان در معرض قاچاق، به‌ویژه هوبره و پرندگان شکاری تیره شاهینیان، جلسات هماهنگی با دستگاه‌های اجرایی و امنیتی مرتبط برگزار می‌شود. این جلسات با هدف هماهنگی بیشتر بین نهادهای نظارتی و امنیتی برای افزایش کارایی اقدامات مقابله‌ای تشکیل می‌شود.

وی، ارتباط مستمر با دستگاه‌های  انتظامی و امنیتی جهت تشدید نظارت بر مناطق حساس، بهره‌گیری از تمام توان و امکانات استان برای ردیابی و کشف تخلفات، گسترش عملیات میدانی محیط‌بانان در مناطق مستعد تخلف و افزایش گشت‌های نظارتی، ایجاد شرایط ناامن برای قاچاقچیان از طریق کنترل مسیرهای خروجی و اجرای عملیات‌های غافلگیرانه، استفاده از تکنولوژی‌های پیشرفته نظارتی مانند پهپادها و دوربین‌ برای پایش زیستگاه‌های حساس و اجرای طرح‌های آموزشی و اطلاع‌رسانی برای جوامع محلی و صیادان در خصوص پیامدهای زیست‌محیطی و قانونی قاچاق هوبره را از دیگر اقدامات انجام شده برشمرد.

بازار پر رونق قاچاق هوبره در جنوب خلیج فارس

مدیرکل حفاظت محیط زیست بوشهر با اشاره به مقاصد اصلی قاچاق هوبره گفت: بر اساس سوابق و اطلاعات موجود، کشورهای عربی حوزه خلیج فارس، به‌ویژه قطر و امارات، از مقاصد اصلی قاچاق هوبره محسوب می‌شوند. این کشورها به دلیل رواج شکار سنتی با شاهین، تقاضای بالایی برای این پرنده دارند و بازارهای غیرقانونی خرید و فروش آن در این مناطق فعال است.

به گفته مرادزاده، ارزش بالای هوبره در شکارهای سلطنتی و سنتی، به‌ویژه برای شاهین‌داران، قیمت‌گذاری بالا در بازارهای غیرقانونی که باعث افزایش انگیزه قاچاقچیان می‌شود، امکانات و زیرساخت‌های مناسب در کشورهای مقصد برای پرورش و نگهداری این گونه و تقاضای مداوم برای هوبره‌های وحشی به‌عنوان طعمه زنده برای تربیت شاهین‌ها ازجمله دلایلی هستند که هوبره را در صدر فهرست قاچاق حیات وحش قرار داده‌اند.

وی با اشاره به راهکارهای جلوگیری از قاچاق هوبره از مبدأ بیان کرد: آگاهی‌بخشی به مردم بومی و عشایر درباره اهمیت هوبره و پیامدهای قاچاق آن بسیار مهم است و تشویق جوامع محلی به مشارکت در حفاظت از زیستگاه‌های طبیعی و همکاری با نهادهای نظارتی نقش حیاتی در جلوگیری از قاچاق بازی می‌کند. با توجه به اینکه در بیشتر موارد شکار توسط بومیان انجام می‌شود، اجرای برنامه‌های حمایتی و معیشتی جایگزین برای کاهش وابستگی اقتصادی برخی افراد به زنده‌گیری غیرقانونی باید انجام شود.

مدیرکل حفاظت محیط زیست بوشهر، هماهنگی بیشتر بین دستگاه‌های حاکمیتی، امنیتی و نظامی برای افزایش ریسک قاچاق و زنده‌گیری غیرقانونی را الزامی دانست و گفت: در این زمینه دستگاه قضایی نیز نقش دارد و تسریع در رسیدگی قضایی به پرونده‌های مربوط به قاچاق گونه‌های ارزشمند باید در دستور کار آنها قرار گیرد.

مرادزاده در پایان گفت: تقویت گشت‌های مشترک بین محیط‌بانان، نیروی انتظامی و مرزبانی در مناطق حساس و افزایش پایش و رصد زیستگاه‌های هوبره با استفاده از فناوری‌های نوین نیز می‌تواند جلوی قاچاق حیات وحش را بگیرد.