نگاهی به سیل‌های ویرانگر یک قرن اخیر ایران / مرگبارترین سیل تاریخ ایران با بیش از ۵۰۰ کشته در استان گلستان
نشان تجارت - هنگام بارش باران و برف، مقداری از آب جذب خاک و گیاهان و درصدی تبخیرمی‌شود و باقیمانده جاری شده و رواناب نامیده می‌شود. سیلاب زمانی روی می‌دهد که خاک و گیاهان نتوانند بارش را جذب کنند و در نتیجه کانال طبیعی رودخانه کشش گذردهی رواناب ایجاد شده را نداشته باشد.
به‌طور متوسط تقریبا ۳۰ درصد بارش به رواناب تبدیل می‌شود که این میزان با ذوب برف افزایش می‌یابد. سیلاب‌هایی که به صورت متفاوت روی می‌دهد، منطقه‌ای به نام سیلاب دشت را در اطراف رودخانه به وجود می‌آورند. سیلاب‌های رودخانه ناشی از بارش‌های شدید است که در برخی موارد همراه با ذوب برف است. سیلابی که بدون پیش هشدار یا پیش هشدار کمی در رودخانه جاری شود، تند سیل نامیده می‌شود. تلفات جانی این تند سیلاب‌ها که در حوزه‌های کوچک به وقوع می‌پیوندند عموما بیشتر از تلفات جانی سیلاب‌های رودخانه‌های بزرگ است.
پدیده سیل و کنترل و کاهش نسبی خسارات جانی و مالی ناشی از آن، سه دیدگاه سازه‌ای، غیرسازه‌ای و ترکیبی دارد. در دیدگاه سازه‌ای کنترل سیلاب، با ساماندهی رودخانه و احداث ساختمان‌های کنترل سیلاب نظیر سد‌های مخزنی، سد‌های تاخیری، ایجاد خاکریز‌های طولی ساحلی و دیوار‌های سیل‌بند، اصلاح مسیر و مقطع رودخانه، حفر سیلابرو‌های کمکی، احداث ایستگاه‌های پمپاژ و اقداماتی موسوم به آبخیزداری حوزه آبریز، امکان مهار نسبی سیلاب‌های مخرب میسر می‌شود.
توسل به معیار‌های سازه‌ای به عنوان موثرترین راه‌حل جهت مهار و کاهش خسارات جانی و مالی ناشی از سیلاب مورد تردید قرار گرفته است. در دیدگاه غیرسازه‌ای با پیش‌بینی به هنگام بزرگی سیلاب در پایین‌دست و در مجاورت مراکز جمعیتی، امکان اعلان هشدار‌های لازم به منظور تخلیه مراکز جمعیتی امکان‌پذیر شده و در دیدگاه سوم با انتخاب ترکیبی از دو دیدگاه اول و دوم، با احداث ابنیه ساختمانی و تعبیه سیستم‌های هشدار سیلاب، امکان مهار و کاهش نسبی خسارات ناشی از سیلاب امکان‌پذیر می‌شود. «اعتماد» در این گزارش به مهم‌ترین سیل‌های یک قرن اخیر پرداخته است.
سیل ۱۳۳۳ امامزاده داوود
اوایل تیرماه سال ۱۳۳۳ بارندگی شدید در شمال غرب تهران آغاز و در مناطقی نیز سیل جاری شده بود و ۵ مرداد پس از بارندگی شدید و طغیان آبراهه‌ها سیل به روستای امامزاده داوود رسید و خسارات و تلفات به بار آورد. در آن حادثه صد‌ها نفر از زوار امامزاده جان خود را از دست دادند و بقعه امامزاده و همه رستوران‌ها و قهوه‌خانه‌های اطراف به کلی نابود شدند. بعد‌ها بنا بر تخمین‌ها اعلام شد در مجموعه سیل‌های شمال غرب تهران در تابستان آن سال بیش از ۲ هزار نفر کشته شده‌اند. گفته شده بود که خبرنگار اطلاعات هفتگی وقتی یک هفته بعد از حادثه به محل اعزام می‌شود از بوی تعفن شدید ناشی از اجساد به‌جا مانده حالش بد می‌شود.
سیل ۱۳۶۶ تجریش
یکشنبه ۴ مرداد ماه ساعت یک بعدازظهر بارش شدید باران و جاری شدن سیلاب شدید در دره‌های دربند و گلاب‌دره در شمال تهران رخ داد. بر اثر این سیل، حدود ۳۰۰ نفر کشته شدند و ۷۵۷ میلیارد ریال خسارت مالی وارد شد. این سیل پس از سیلاب سال ۱۳۸۰ رودخانه گرگان رود با ۴۰۰ کشته، دومین سیل پرتلفات ثبت شده ایران است، اما آنچه خسارات سیل را تشدید کرد، شکسته شدن سد دیگری بود که روی رودخانه گلاب‌دره ساخته شده بود. ناگهان حجم عظیمی از آب روانه میدان تجریش و خیابان شریعتی و مناطق اطراف شد. شدت رگبار باران به گونه‌ای بود که در مدت ۱۰۷ دقیقه ۲۸ میلیمتر بارش ثبت شد. ورود سیل به کوچه‌های اطراف حرم و خانه‌های آن محدوده نیز آسیب‌های فراوانی وارد کرد.
شاهدان عینی گفته بودند؛ تمام محوطه داخل مسجد از سیلاب و گل و لای انباشته شد به نحوی که مردم از کتابخانه‌ها و ستون‌ها و منبر برای حفظ جان خود بالا رفتند و با شکسته شدن دیوار جنوبی مسجد سیلاب از آن سمت خارج شد و فروکش کرد، از سمت دیگر میدان گل و لای به طرف بیمارستان شهدا از سمت شرق و ورودی خیابان مقصودبیگ و ولی‌عصر سمت جنوب و غرب نیز پیشروی کرد. پس از این سیل، میدان تجریش به مدت دو ماه بسته بود و عملیات پاکسازی و بازسازی آن ادامه داشت. تا مدت‌ها نیز قطعه سنگ بزرگی وسط میدان تجریش وجود داشت که یادبود همان سیل بود.
سیل ۱۳۷۷ ماسوله
۹ مرداد ماه ۱۳۷۷در دره رودخانه ماسوله در استان گیلان روی داد. در این حادثه سیل بر اثر زمین لغزش اتفاق افتاد و بر اثر آن ۳۰ نفر کشته، ۹۰ نفر مصدوم و ۲۰ نفر مفقود شدند. نیرو‌های امدادی ۵۰ خودرو را از میان گل و لای ناشی از سیل بیرون کشیدند و ۷۰ میلیارد تومان برآورد خسارات این سیل انجام شد.
سیل ۱۳۷۸ نکا
بامداد ۵ مرداد ماه سال ۱۳۷۸ در پی بارندگی‌هایی که از روز پیش در شهر نکا آغاز شده بود، به وقوع پیوست. بیش از ۸۰ نفر بر اثر این سیل کشته شدند. بارندگی شدید منجر به بالا رفتن سطح رودخانه نکا رود و در نهایت طغیان رودخانه مذکور که از میانه شهر عبور می‌کند، شد. ساکنان حاشیه رودخانه نکا از این حادثه به عنوان واقعه‌ای سخت و فراموش نشدنی یاد می‌کنند. بر اثر این واقعه پل اصلی این شهر، پل راه‌آهن، راه‌های روستایی، تعدادی از روستا‌ها و زمین‌های کشاورزی و تعداد زیادی از ساختمان‌های اداری خسارت دیدند. علاوه بر آن تاسیسات و تجهیزات زیربنایی نظیر آب و برق و تلفن خسارت زیادی را متحمل شدند.
سیل ۱۳۸۰ استان گلستان
۲۰ مرداد ماه ۱۳۸۰ این حادثه رخ داد. کارشناسان علت وقوع سیل را بارش باران و از بین رفتن مراتع در استان‌های دیگر می‌دانستند. در جریان این سیل دبی گرگان رود به حدود ۳۰۱۷ مترمکعب و عرض رودخانه از ۱۰ متر به ۴۰۰ متر رسید. تلفات این سیل بیش از ۵۰۰ کشته است که پرتلفات‌ترین سیل ایران محسوب می‌شود.
بر اثر سیل ۵۰ درصد جاده گالیکش و ۹۰ درصد راه کلاله به داخل جنگل گلستان مسدود شد و ۸۰ دستگاه خودرو سبک و سنگین آسیب دیدند. اگرچه سیل گلستان بار دیگر در سال ۱۳۸۱، ۱۳۸۲ و ۱۳۸۴ درست در حول و حوش سالگرد سیل نخست تکرار و منجر به کشته شدن بیش از یکصد نفر دیگر شد، اما با وجود تخریب چند باره جاده گلستان، باز هم این جاده در همان بستر سیل‌خیز رودخانه دوغ در داخل پارک ساخته شد.
سیل ۱۳۹۵ سیستان و بلوچستان
۳۰ دی ماه ۱۳۹۵ در پی بارندگی‌های شدیدی که در مناطق جنوبی استان سیستان و بلوچستان آغاز شد، رودخانه‌های فصلی طغیان کردند و باعث بسته شدن ۱۵ راه اصلی و فرعی در این استان شدند. حدود ۳۰۰۰ خانه در مناطق ایرانشهر، سرباز، نیکشهر، کنارم و ... آسیب دیدند. همچنین ۳ روستا به دلیل همجواری با رودخانه کاملا تخلیه شدند. به‌طور کلی ۱۶۷۰ چادر امدادی برای سیل‌زدگان برپا شد.
سیل ۱۳۹۶ شمال غرب ایران
روز جمعه ۲۵ فروردین ماه ۱۳۹۶ در منطقه شمال غرب سیل بزرگی در ایران رخ داد. بر اساس اعلام سازمان هواشناسی بارش متوسط در حدود ۴۰ میلیمتر بود که طی ۱۵ سال قبل از آن بی‌سابقه گزارش شده بود. تعداد جانباختگان این حادثه ۴۸ نفر اعلام شد و بیشترین تلفات و مفقودی‌های این سیل از شهرستان‌های عجب‌شیر و آذرشهر گزارش شده بود.
همچنین تعدادی از جاده‌های ارتباطی مسدود شد و چند پل نیز تخریب شدند. چند روستا در معرض سیل نیز تخلیه شدند. در آذرشهر، چند خودرو در جاده ورودی روستای پل غله‌زار در نزدیکی پل سئل چایی در جاده ۲۱ با آمدن موجی از سیل، گرفتار سیل شد و پس از مدتی به همراه سرنشینان‌شان توسط جریان سیل برده شدند.
همچنین در پی واژگونی قایق در تپه گمیشان پنج نفر کشته و یک نفر مفقود شدند که مدتی بعد جسد آن یک نفر یافت شد. همچنین یک زن و مرد جوان در داراب کلا و یک مرد جوان بر اثر سقوط سنگ ناشی از بارش در منطقه خطیرکوه محور سوادکوه، یک مرد جوان و یک زن جوان در بهشهر جان خود را از دست دادند و یک نفر نیز مفقود شد و همچنین نیز حدود ۱۱۶ نفر بر اثر سیل مجروح شدند. رییس اورژانس مدتی بعد از سیل تعداد سیل‌زدگان مازندران را ۱۵۹۱ نفر اعلام کرد.
فارس
در ۵ فروردین ۱۳۹۸ پس از باران‌های سنگین سیل‌های فوری در جنوب غربی ایران، در ورودی شهر شیراز حداقل موجب کشته شدن ۲۳ نفر و زخمی شدن ۱۹۰ نفر دیگر شد. بسیاری از مردم برای تعطیلات نوروزی سفر می‌کردند و زمانی که در اتومبیل‌ها از جاده‌ها عبور می‌کردند، مجروح یا کشته شدند. تحقیقات اولیه سیلاب‌های شیراز نشان می‌داد که یک کانال آب قدیمی در مجاورت دروازه قرآن که در اوایل دهه ۱۳۸۰ برای استفاده در گسترش جاده‌سازی توسط شهرداری شیراز مسدود شده بود موجبات این سیل را فراهم کرد.
لرستان
در پی چندین روز بارندگی شدید رودخانه‌های بزرگ و مهم استان لرستان مانند رودخانه‌های خرم‌رود، کشکان، گچینه، تیره، بادآور و... طغیان کردند و سیلاب ناشی بیشتر روستا‌ها و مراکز شهرستان‌ها را فرا گرفت. به دلیل طغیان رود کشکان ضلع غربی شهر معمولان در سیلاب غرق شد و نیز ضلع شرقی شهر نیز از راه دهانه تونل معمولان در حال ورود سیل بود و تمام مسیر‌های ارتباطی منتهی به این شهر از طرف مرکز استان و پلدختر بسته شد و امدادرسانی فقط از طریق بالگرد امکان داشت. شهر دورود نیز شرایطی اضطراری داشت. آمار اورژانس ایران نشان می‌داد که بیشترین مصدومان سیل اخیر متعلق به استان لرستان با ۲۵۶ نفر بود. این استان در موج اول (از ۵ تا ۹ فروردین) با حدود پنج نفر کشته و در موج دوم (از ۱۱ تا ۱۳ فروردین) با حدود ده نفر و در مجموع ۱۵ نفر کشته شدند.
ایلام
با ادامه بارش‌ها در سیل سال ۱۳۹۸ رییس مرکز مدیریت حوادث و فوریت‌های پزشکی استان ایلام اعلام کرده بود که ایلام با یک کشته و ۲۴ مصدوم کمترین تلفات انسانی داشت. فردی هم که در سیل کشته شد، پیرمردی ۹۰ ساله بود که در همان روز‌های ابتدایی وقوع حادثه و بر عبور از رودخانه سیمره در روستای عرب رودبار شهرستان سیروان جان خود را از دست داد.
خوزستان
در خوزستان نیز به دلیل افزایش آب خروجی سد‌های دز و کرخه، روستا‌های حاشیه این سد‌ها و رودخانه‌ها با مشکلات زیادی مواجه شدند. بر اثر آبگرفتگی ۱۳ روستای بخش بامدژ از توابع استان خوزستان آب تا بام خانه‌ها بالا آمده بود و سیل‌بند‌ها از بین رفته بودند. حدود ۳۰۰ نفر از اهالی روستای بامدژ پس از آنکه خانه‌های‌شان زیر آب رفت، به واگن‌های قطار شرکت راه‌آهن منتقل شدند.
کرمانشاه
در کرمانشاه نیز مناطقی مانند صحنه، هرسین، روانسر و... به علت سیل دچار خسارت‌ها و آسیب‌هایی شدند. برخی روستا‌های روانسر نیز کاملا زیر آب رفتند. در شهر کرمانشاه مشکل چشمگیر و قابل ذکری جز آبگرفتگی معابر و کوچه‌ها رخ نداد. سیل در این استان جان دو نفر را گرفت که یک نفر در سرپل ذهاب و دیگری در هرسین و به علت طغیان رودخانه بابازید غرق شدند. ۳۰ روستای روانسر در محاصره سیل بودند که هفت روستا از این تعداد تا ۷۰ تا ۸۰ درصد تخلیه شده بود. همچنین دستور تخلیه به خانه‌هایی که در معرض سیل در صحنه بودند، صادر شده بود. طغیان رود گاماسیاب سه روستای بیستون را تخلیه کرد. در شهرک کرناچی نیز به علت نزدیک بودن به رود قره‌سو و طغیان آن خانه‌ها تخلیه شد.
تهران و البرز
در جریان سیل‌های فروردین ۱۳۹۸ ایران، سیلابِ رودخانه کن پل گلدسته به گلشهر در استان تهران را تخریب کرد. پل گلدسته به گلشهر که در بخشی از شهرستان اسلامشهر قرار داشت بر اثر طغیان رودخانه کن تخریب شد.
یزد
پس از بارش‌ها در استان یزد در روز‌های ۵ و ۶ فروردین رودخانه تفت پس از سال‌ها خروشان کرد و اکثر سد‌های یزد لبریز از آب شد. روستا‌های شهرستان‌های تفت و مهریز درگیر سیل شده بودند به‌طوری که مردم روستا‌های طزرجان و ده‌بالا را تخلیه کرده بودند. در شهرستان ابرکوه نیز شهردار ابرکوه به شهروندانش هشدار داده و از آنها خواسته بود تا برای تخلیه آمادگی داشته باشند.
بر اثر سیل ۱۳۹۸ یزد، ۲۸ واحد مسکونی به صورت کامل تخریب شد که ۱۶ مورد در روستا‌ها و ۱۲ مورد مربوط به شهر‌های استان بود. ۱۱ واحد تجاری نیز دچار آسیب و ۹۱ مورد نیز خسارت به لوازم خانگی گزارش شده بود. در ساعت ۹ شب ۳۱ اردیبهشت ۱۳۹۸ بر اثر سیل یک خودرو با ۶ سرنشین درگیر سیل شدند که دو کودک ۴ و ۱۲ ساله میبدی جان خود را از دست دادند.
سیل ۱۳۹۹ شمال ایران
سیل در ۲۵ تیر ماه ۱۳۹۹ بر اثر بارندگی در شهر‌های چاراویماق، مراغه، عجب شیر، مرند و شبستر در استان آذربایجان شرقی، شهرستان‌های پارس‌آباد، بیله‌سوار، مشکین‌شهر، خلخال در استان اردبیل، در شهرستان‌های سیاهکل و رضوانشهر در استان گیلان و شهرستان‌های رامسر، آمل، بابل، گلوگاه، بهشهر استان مازندران، لواسانات بخش میگون استان تهران و شهرستان‌های بجنورد، شیروان، مانه و سملقان، رازوجرگلان و اسفراین استان خراسان شمالی به وقوع پیوست. بر اثر این سیل دو نفر در اردبیل، دو نفر در آمل و یک نفر در رضوانشهر کشته شدند. کارگروه حوادث غیرمترقبه مدیریت جهاد کشاورزی شهرستان‌ها و فرمانداران استان آذربایجان شرقی، میزان این خسارات را بیش از ۵۸ میلیارد تومان برآورد کردند.
جنوب ایران
۱۵ و ۱۶ آذر ماه سال ۱۳۹۹ سیلاب در شهر‌های جنوبی ایران رخ داد. طبق گزارش‌ها این سیل بیش از هفت استان ایران را درگیر کرده و پنج نفر در استان هرمزگان و دو نفر در استان بوشهر به دلیل وقوع سیل جان خود را از دست دادند. در پی وقوع این سیلاب برخی مسیر‌های استان بوشهر مسدود شد و برخی شهر‌های دیگر ایران از جمله یزد، ابرکوه، ممسنی، گناوه، دیلم، دشتستان و بوشهر دچار آبگرفتگی شدند. خانه‌های بسیاری از مردم بر اثر آبگرفتگی دچار خسارت‌های فراوانی شد و در برخی شهر‌های استان خوزستان فاضلاب به داخل خانه‌ها آمد. مسیر بوشهر به شیراز به علت ریزش کوه، در محدوده تونل دریا قلی مسدود شد.
سیل ۱۴۰۱ تهران
در ساعت ۱ و ۳۰ دقیقه بامداد ۶ مرداد ۱۴۰۱ بر اثر بارش شدید و ناگهانی باران سیل در دره امامزاده داوود تهران باعث جاری شدن حجم زیادی آب و گل و لای به سوی پایین‌دست شد، این سیلاب با ساختمان امامزاده برخورد کرد. بنای امامزاده نیز در این حادثه دچار آسیب جدی شد. بر اثر وقوع این سیلاب ۲۲ نفر در دره امامزاده داوود، ۱۵ نفر در فیروزکوه، ۱ نفر دماوند، ۱ نفر شمیرانات و ۴ نفر در پردیس کشته شدند.
استهبان
در ۳۱ تیر حوالی ساعت ۱۸ و ۳۰ دقیقه در استهبان استان فارس در کیلومتر‌ها بالادست رودخانه طغیان ایجاد و باعث شد که گردشگران و افرادی که در حریم رودخانه در پایین‌دست بودند ناگهان با سیل مواجه شوند. در این حادثه، سیل تعدادی خودرو را با خود برد و ۲۴ نفر جان خود را از دست دادند.
چهارمحال و بختیاری
در اوایل مرداد سال ۱۴۰۱ در پی بارش‌های شدید در سراسر استان چهارمحال و بختیاری بحران سیل سراسر استان را دربر گرفت که سبب خسارات سنگین، تلفات و مفقودی افراد، قطع راه‌های ارتباطی و قطعی آب شرب در اقصی نقاط استان چهارمحال و بختیاری شد. بر اثر وقوع این سیل دو نفر جان خود را از دست دادند.
در نتیجه جاری شدن سیل در استان چهارمحال و بختیاری خسارات گسترده‌ای به اموال عمومی و شخصی شهروندان وارد آمد و آب تعداد زیادی از شهر‌ها و روستا‌ها ازجمله شهرکرد قطع شد. همچنین سیل در روستای بارده موجب تخریب بیش از ۲۵۰ خانه و آسیب رسیدن شدید به امامزاده و تاسیسات برق و تلفن روستا و تلف شدن بیش از هزار راس دام شد.
سیل سال ۱۴۰۲ سیستان و بلوچستان
بارش‌های زمستانی در هفته دوم اسفندماه ۱۴۰۲ منجر به جاری شدن سیلاب در استان سیستان و بلوچستان شد. بر اثر این بارندگی واحدهای مسکونی دچار آبگرفتگی شده و خسارات فراوانی به زیرساخت‌های شهری و روستایی وارد شد. شهرستان‌های جنوبی سیستان و بلوچستان همچون ایرانشهر، سراوان، دلگان، بمپور، قصرقند و نیکشهر از جمله مناطق درگیر سیل بودند که شدت بارش در آنها بیشتر از سایر نواحی گزارش شده بود.
سیل سال ۱۴۰۳ سیستان و بلوچستان
در روز‌های ۲۸ تا ۳۰ فروردین ماه ۱۴۰۳، چندین استان در جنوب غرب، جنوب، جنوب شرق و شرق کشور در گستره وسیعی درگیر سیلاب شدند. در استان سیستان و بلوچستان، ۱۱ شهرستان از جمله سراوان، سیب و سوران، ایرانشهر، نیکشهر، چابهار، سرباز، کنارک، میرجاوه، زاهدان، خاش و مهرستان و ۶۷ روستا تحت تاثیر آبگرفتگی قرار گرفته به طوری که در نیم‌قرن اخیر بی‌سابقه بوده است.
مشهد
سیل مشهد در روز ۲۶ اردیبهشت ۱۴۰۳ در پی بارش شدید باران و تگرگ جاری شد. این بارندگی شدید باعث شد نهر‌های بسیاری در خراسان رضوی طغیان کنند و سیل در مشهد به راه افتاد و در مسیر سیل خسارات فراوان جانی و مالی ایجاد کرد. باران سیل‌آسا همراه با رعد و برق در ساعت ۱۴ و ۳۰ دقیقه روز ۲۶ اردیبهشت در مشهد منجر به آبگرفتگی در خیابان‌ها و تاریکی آسمان در این کلانشهر شد. بر اساس اعلام سرپرست مدیریت بحران خراسان رضوی، در مشهد ظرف یک ساعت ۳۸ میلیمتر باران بارید. در واقع علت اولیه سیل مشهد این حجم از بارش است. بیشترین خرابی این سیل در منطقه سیدی گزارش شد. این سیلاب منجر به کشته شدن ۱۲ نفر شد.
آذربایجان شرقی
در پی بارش‌های ۲۴ خرداد ماه برخی نقاط استان آذربایجان شرقی از جمله مناطقی از کلیبر و چاراویماق وقوع سیل خسارتی در پی داشت. سیل همچنین به برخی روستا‌های این منطقه از جمله گلی، ویران قیه، داشبلاغ، قیزلیخ و انباردان نیز خساراتی وارد کرد. سیل احشام و چادر یک خانواده عشایر را برد، اما خانواده از سانحه جان سالم به در بردند. این سیلاب باعث بروز اختلال در شبکه توزیع ۱۱۴ روستا شد.
هلیل‌رود
۹ مهرماه ۱۴۰۳ بر اثر طغیان رودخانه هلیل‌رود؛ هفت زن، هفت کودک از اتباع و یک مرد جان خود را از دست می‌دهند. این افراد خانوادگی در باغی در جیرفت مشغول کار بوده که ناگهان بارندگی در ارتفاعات تبدیل به سیلاب در پایین‌دست هلیل‌رود شده و سیل در ساردوئیه، عنبرآباد و جیرفت منجر به این سانحه مرگبار می‌شود.
