تفاوت بازار آتی و بازار سهام؛ نگاهی تحلیلی به دو رکن مهم بازار‌های مالی

نشان تجارت - هدی کاشانیان: بازار‌های مالی به‌عنوان قلب تپنده اقتصاد جهانی، ابزار‌های متنوعی را برای سرمایه‌گذاری، مدیریت ریسک و تأمین مالی در اختیار افراد و نهاد‌ها قرار می‌دهند. در میان این ابزارها، بازار آتی و بازار سهام جایگاه ویژه‌ای دارند و هرکدام با ویژگی‌ها و کارکرد‌های خاص خود، پاسخگوی نیاز‌های متفاوت سرمایه‌گذاران و فعالان اقتصادی هستند. درک دقیق تفاوت‌های این دو بازار، نه‌تنها برای فعالان حرفه‌ای، بلکه برای عموم علاقه‌مندان به سرمایه‌گذاری نیز اهمیت بسزایی دارد.

تعریف بازار سهام چیست؟

بازار سهام به بازاری اطلاق می‌شود که در آن سرمایه‌گذاران با خرید سهام شرکت‌ها، به‌نوعی مالک بخشی از دارایی و سود آن شرکت می‌شوند. ارزش سهام بر اساس عرضه و تقاضا، عملکرد مالی شرکت و شرایط اقتصادی تغییر می‌کند. در این بازار، سرمایه‌گذاران همواره به‌دنبال کسب سود از طریق افزایش قیمت سهام یا دریافت سود تقسیمی هستند. بازار سهام به‌عنوان یکی از قدیمی‌ترین و شناخته‌شده‌ترین بازار‌های مالی، شفافیت نسبی بالایی دارد و به‌طور مستقیم با رشد اقتصادی کشور‌ها پیوند خورده است.

تعریف بازار آتی چیست؟

بازار آتی، بازاری است که در آن قرارداد‌هایی برای خرید یا فروش دارایی‌های مشخص، مانند کالا، ارز یا حتی شاخص‌های مالی، در زمان معین آینده منعقد می‌شود. در این قرارداد‌ها قیمت و شرایط معامله از قبل مشخص می‌شود، اما تحویل دارایی یا تسویه قرارداد در آینده انجام می‌گیرد. بازار آتی بیشتر به‌عنوان ابزاری برای مدیریت ریسک شناخته می‌شود و معامله‌گران از آن برای پوشش ریسک نوسانات قیمت یا حتی برای سفته‌بازی و کسب سود استفاده می‌کنند.

ماهیت مالکیت در بازار آتی و بازار سهام

ماهیت مالکیت در بازار سهام و بازار آتی یکی از تفاوت‌های اساسی میان این دو بازار است. در بازار سهام، سرمایه‌گذار با خرید سهام، به‌نوعی مالک بخشی از شرکت می‌شود و از حقوقی مانند دریافت سود تقسیمی، حضور در مجامع عمومی و تأثیرگذاری بر تصمیمات شرکت برخوردار است. این مالکیت واقعی، سرمایه‌گذار را مستقیماً در سود و زیان شرکت سهیم می‌کند و دیدگاه بلندمدت برای حفظ و رشد ارزش دارایی را تقویت می‌کند. 

در مقابل، در بازار آتی، خریدار یا فروشنده صرفاً وارد یک قرارداد برای خرید یا فروش دارایی در آینده می‌شود و مالکیت دارایی به صورت واقعی منتقل نمی‌شود مگر اینکه قرارداد به تحویل فیزیکی منجر شود. بنابراین، سرمایه‌گذاران در بازار آتی بیشتر با ریسک تغییرات قیمت و سود یا زیان ناشی از نوسانات بازار مواجه هستند تا مالکیت مستقیم دارایی و این ویژگی ماهیت این بازار را بیشتر کوتاه‌مدت و سفته‌بازانه می‌کند.

میزان ریسک و نوسان‌پذیری در بازار آتی و بازار سهام

میزان ریسک و نوسان‌پذیری در بازار آتی و بازار سهام از جمله تفاوت‌های اساسی میان این دو بازار محسوب می‌شود. در بازار سهام، ریسک عمدتاً ناشی از تغییرات اقتصادی، عملکرد شرکت‌ها و شرایط سیاسی و اجتماعی است و معمولاً برای سرمایه‌گذاران بلندمدت قابل مدیریت است. 

در مقابل، بازار آتی به دلیل استفاده گسترده از اهرم‌های مالی و معاملات کوتاه‌مدت، نوسان‌پذیری بسیار بالاتری دارد و ریسک آن بیشتر است. این ویژگی باعث می‌شود که بازار آتی جذابیت ویژه‌ای برای معامله‌گران حرفه‌ای و ریسک‌پذیر داشته باشد، اما برای افراد تازه‌کار و کسانی که به دنبال سرمایه‌گذاری مطمئن و بلندمدت هستند، می‌تواند پرخطر تلقی شود. بنابراین، درک دقیق نسبت ریسک و نوسان‌پذیری هر بازار برای اتخاذ تصمیمات سرمایه‌گذاری هوشمندانه ضروری است.

دوره سرمایه‌گذاری و نقدشوندگی در بازار آتی و بازار سهام

بازار سهام معمولاً با دیدگاه سرمایه‌گذاری میان‌مدت و بلندمدت همراه است. سرمایه‌گذاران با خرید سهم به‌دنبال رشد ارزش دارایی خود در طول زمان هستند. اما بازار آتی ماهیتی کوتاه‌مدت دارد و اغلب معامله‌گران در بازه‌های زمانی محدود وارد معاملات می‌شوند. نقدشوندگی در بازار آتی بسته به نوع دارایی پایه و حجم معاملات می‌تواند بیشتر یا کمتر از بازار سهام باشد.

اهداف اصلی سرمایه‌گذاران در بازار آتی و بازار سهام

اهداف سرمایه‌گذاران در بازار آتی و بازار سهام بسته به نوع بازار و میزان ریسک‌پذیری متفاوت است. در بازار سهام، هدف عمدتاً کسب سود از طریق افزایش ارزش سهام و دریافت سود تقسیمی شرکت‌ها است و سرمایه‌گذاران معمولاً با دید بلندمدت وارد معاملات می‌شوند. در مقابل، بازار آتی بیشتر برای مدیریت ریسک و پوشش نوسانات قیمتی طراحی شده و معامله‌گران می‌توانند هم در شرایط صعودی و هم نزولی بازار به سود برسند، اما نیازمند دانش و تجربه بالاتری هستند.

• کسب سود از افزایش قیمت سهام در بازار سهام

• دریافت سود تقسیمی و مشارکت در تصمیمات شرکت

• پوشش ریسک نوسانات قیمت کالا‌ها یا دارایی‌ها در بازار آتی

• استفاده از اهرم مالی برای افزایش بازده سرمایه در بازار آتی

• فرصت سودآوری در شرایط نزولی و صعودی بازار آتی

• حفظ سرمایه و مدیریت ریسک در بلندمدت با سرمایه‌گذاری در بازار سهام

• بهره‌گیری از ابزار‌های مشتقه و قرارداد‌های آتی برای تنوع‌بخشی به سبد سرمایه‌گذاری

شفافیت و نظارت در بازار آتی و بازار سهام

شفافیت و نظارت در بازار آتی و بازار سهام از عوامل کلیدی برای اعتماد سرمایه‌گذاران و کارکرد مؤثر بازار‌ها محسوب می‌شود. بازار سهام معمولاً تحت نظارت مستقیم سازمان بورس و اوراق بهادار قرار دارد و اطلاعات مالی شرکت‌ها به‌صورت دوره‌ای و شفاف منتشر می‌شود، بنابراین سرمایه‌گذاران می‌توانند تصمیمات خود را بر اساس داده‌های معتبر اتخاذ کنند. در مقابل، بازار آتی به‌ویژه در حوزه کالا و قرارداد‌های مشتقه، پیچیدگی بیشتری دارد و معاملات آن نیازمند دانش تخصصی و تحلیل دقیق است.

اگرچه نهاد‌های ناظر قوانین و مقرراتی برای این بازار وضع کرده‌اند، اما سطح شفافیت آن به‌مراتب کمتر از بازار سهام است و ریسک‌های پنهان مانند نوسانات شدید قیمت یا سوءاستفاده از اطلاعات داخلی، سرمایه‌گذاران را بیشتر تهدید می‌کند. 

ابزار‌های مالی و تنوع معاملات در بازار آتی و بازار سهام 

بازار آتی و بازار سهام هر دو از ابزار‌های مالی متنوعی برخوردارند که امکان سرمایه‌گذاری و مدیریت ریسک را برای فعالان اقتصادی فراهم می‌کنند، اما ماهیت این ابزار‌ها و نحوه استفاده از آن‌ها تفاوت‌های اساسی دارد. در بازار سهام، ابزار‌های اصلی شامل خرید و فروش سهام شرکت‌ها و استفاده از صندوق‌های سرمایه‌گذاری یا اوراق مشتقه محدود است، در حالی که بازار آتی اساساً مبتنی بر قرارداد‌های مشتقه بوده و امکان معامله دارایی‌های مختلف با شرایط از پیش تعیین‌شده را فراهم می‌آورد. این تنوع ابزار‌ها به معامله‌گران اجازه می‌دهد تا اهداف کوتاه‌مدت یا بلندمدت خود را دنبال کنند و ریسک سرمایه‌گذاری خود را به شکل هوشمندانه مدیریت کنند.

• خرید و فروش سهام شرکت‌ها در بازار سهام

• صندوق‌های سرمایه‌گذاری و اوراق بهادار مشتقه برای تنوع بخشی

• قرارداد‌های آتی کالا‌ها شامل نفت، طلا و محصولات کشاورزی

• قرارداد‌های آتی شاخص‌های مالی و ارزی

• استفاده از اهرم مالی برای افزایش قدرت خرید در بازار آتی

• ابزار‌های پوشش ریسک و سفته‌بازی در هر دو بازار به‌صورت هدفمند

بازار سهام و  بازار آتی و تأثیر بر اقتصاد کلان

بازار سهام و بازار آتی هر دو تأثیر مهمی بر اقتصاد کلان دارند، اما از زوایای متفاوت. بازار سهام با جذب سرمایه‌های عمومی برای شرکت‌ها و تأمین مالی پروژه‌های تولیدی، رشد اقتصادی و توسعه صنعتی را تسهیل می‌کند. در مقابل، بازار آتی با فراهم کردن ابزار‌های پوشش ریسک و کاهش نوسانات قیمتی، ثبات بازار‌های مالی و کالا را تقویت کرده و به تعادل عرضه و تقاضا کمک می‌کند. این دو بازار در کنار هم، ضمن افزایش کارایی اقتصاد، نقش مهمی در بهبود تصمیم‌گیری‌های سرمایه‌گذاری و کاهش ریسک‌های اقتصادی ایفا می‌کنند.

مزایا و معایب بازار آتی و بازار سهام

۱. بازار سهام

مزایا

• جذب سرمایه برای شرکت‌ها و امکان تأمین مالی طرح‌های توسعه‌ای بدون افزایش بدهی

• فراهم کردن فرصت سرمایه‌گذاری بلندمدت برای عموم افراد و افزایش امنیت دارایی‌ها

• ایجاد شفافیت اقتصادی و بهبود دسترسی به اطلاعات مالی شرکت‌ها

• افزایش رقابت و کارایی در اقتصاد با هدایت منابع به بخش‌های سودده و نوآور

معایب

• نوسان شدید قیمت‌ها که می‌تواند منجر به زیان سرمایه‌گذاران شود

• ریسک ناشی از عملکرد ضعیف شرکت‌ها و کاهش سود تقسیمی

• امکان وقوع حباب قیمتی در برخی سهام و کاهش ارزش سرمایه

• تأثیرپذیری بالا از شرایط اقتصادی، سیاسی و جهانی که بر بازار فشار می‌آورد

۲. بازار آتی

مزایا

• امکان پوشش ریسک نوسانات قیمت و مدیریت بهتر سرمایه

• فرصت کسب سود در شرایط صعودی و نزولی بازار

• استفاده از اهرم مالی برای افزایش قدرت خرید و سرمایه‌گذاری مؤثر

• تسهیل برنامه‌ریزی مالی و پیش‌بینی قیمت‌ها برای تولیدکنندگان و معامله‌گران

معایب

• ریسک بسیار بالا به دلیل نوسانات شدید قیمت و استفاده از اهرم مالی

• نیازمند دانش تخصصی و تجربه بالا برای تحلیل و معامله موفق

• احتمال زیان سریع در صورت پیش‌بینی نادرست روند بازار

• پیچیدگی قرارداد‌ها و دشواری در مدیریت معاملات کوتاه‌مدت

انتخاب بین بازار آتی و بازار سهام

انتخاب میان این دو بازار بستگی به اهداف سرمایه‌گذاری، میزان ریسک‌پذیری و سطح دانش مالی فرد دارد. برای کسانی که به‌دنبال سرمایه‌گذاری بلندمدت، امنیت نسبی و بهره‌مندی از رشد شرکت‌ها هستند، بازار سهام گزینه‌ای مناسب‌تر محسوب می‌شود. اما برای افرادی که توانایی تحلیل سریع دارند، ریسک‌پذیرند و به‌دنبال فرصت‌های کوتاه‌مدت با سود بالقوه بالا هستند، بازار آتی جذابیت بیشتری دارد.

آینده بازار آتی و بازار سهام

با پیشرفت فناوری و توسعه ابزار‌های مالی، مرز میان این دو بازار بیش از پیش کمرنگ می‌شود. ترکیب ابزار‌های دیجیتال، معاملات الگوریتمی و توسعه پلتفرم‌های نوین، سرمایه‌گذاران را قادر ساخته است که همزمان از مزایای هر دو بازار بهره‌مند شوند. در عین حال، نیاز به آموزش تخصصی و مدیریت ریسک هوشمندانه، بیش از گذشته احساس می‌شود.

جمع‌بندی

تفاوت میان بازار آتی و بازار سهام نه‌تنها در ساختار و ماهیت معاملات، بلکه در اهداف، ریسک‌پذیری و نقش آن‌ها در اقتصاد مشهود است. بازار سهام به‌عنوان بازاری مطمئن‌تر برای سرمایه‌گذاران بلندمدت عمل می‌کند، در حالی که بازار آتی عرصه‌ای برای معامله‌گران ریسک‌پذیر و کوتاه‌مدت است. آگاهی دقیق از ویژگی‌ها، مزایا و چالش‌های هر دو بازار، کلید موفقیت در سرمایه‌گذاری محسوب می‌شود.