ورم کردن پساب زیر پوست اینچه
نشان تجارت - سال پرباران تالاب اینچه ۲۵۰ تا ۳۰۰ هکتار آب داشت و در سال کم‌بارش تا مرز خشکیدگی می‌رفت، در سال‌های اخیر مساحت اینچه به یک‌هزار هکتار رسیده است. دلیل این چهاربرابر شدن بارش‌های فراتر از نرمال نیست، سه‌چهارم دیگر پساب است، پسابی که به جان اینچه افتاده و مراتع را هم به زیر آب برده! برخلاف آنکه شرکت کانسار خزر می‌گوید همه اقدامات برای حفظ طبیعت و تالاب را انجام داده، اما محیط‌زیست و منابع‌طبیعی از شکایت به دستگاه قضا خبر می‌دهند.
سمت شرقی مسیر آق‌قلا به اینچه برون یک لکه آبی به چشم می‌خورد؛ تالاب اینچه! روی این نقطه آب که زوم کنید و همین‌طور جلو بروید، در حاشیه جنوب‌غربی چند ساختمان می‌بینید که کنار آن نام یک شرکت درج شده؛ کانسار خزر! همان شرکتی که قرار بود کار اکوتوریسم و گردشگری پایدار و در راستای طبیعت در «آشوراده» را انجام دهد، اما سال‌هاست با اداره‌کل محیط‌زیست استان بر سر آلودگی تالاب اینچه درگیر است. حالا محیط‌زیست و منابع‌طبیعی استان می‌گویند شکایتشان را به‌واسطه بی‌توجهی شرکت، به دستگاه قضائی ارجاع داده‌اند.
سال‌ها قبل از آنکه پای کانسار خزر به حوالی جاده آق‌قلا و اینچه‌برون باز شود، تالاب اینچه بسته به بارندگی‌های هرساله تغییر مساحت می‌داد. پس از آنکه شرکت در منطقه جا خوش کرد و پساب‌هایش را به‌سمت تالاب فرستاد، سال‌به‌سال علی‌رغم کوچک شدن تالاب، پهنه آبی گسترش یافت و مراتع را هم با آب آلوده درگیر کرد. به‌گفته «محمدرضا کنعانی»، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان گلستان تالاب اینچه، در گذشته به‌صورت فصلی آب داشت. دلیل آن‌هم مشخص است؛ اغلب تالاب‌ها به حوزه‌های آبی مختلف وصل می‌شوند، اما تالاب اینچه فاقد رودخانه دائمی است که مستقیماً به آن منتهی شود. «رواناب‌هایی که در منطقه وجود دارند، آب را به تالاب می‌آوردند. براساس تصاویر ماهواره‌ای، این پهنه آبی در برخی سال‌ها حتی تا خشک شدن پیش رفته یا در سال‌های پرآبی در حد ۲۵۰ تا ۳۰۰ هکتار آب داشته است.»
کنعانی: سال ۸۷ مجوزی برای فرآوری شورابه‌های فسیلی صادر شد، اما برخلاف شرطی که در مجوز ذکر شده بود (که اجازه تخلیه پرتاب به تالاب اینچه داده نمی‌شد)، از سال ۸۷ تا کنون تخلیه پساب به تالاب ادامه دارد
اینچه به‌دلیل وجود آرتیمیا (گونه شاخص تالاب) برای پرندگان آبزی که برای زمستان‌گذاری به این منطقه می‌آیند، اهمیت دارد. بااین‌حال، از سال ۱۳۸۷ تخریب تدریجی تالاب شرایط زیست را برای همه زیستمندان دشوار کرده است. «سال ۸۷ مجوزی برای فرآوری شورابه‌های فسیلی صادر شد، اما برخلاف شرطی که در مجوز ذکر شده بود (که اجازه تخلیه پرتاب به تالاب اینچه داده نمی‌شد)، از سال ۸۷ تاکنون، تخلیه پساب به تالاب ادامه دارد.»
تخلیه پساب به اینچه به‌گفته کنعانی باعث تخریب اکولوژیک تالاب شده است و از عملکرد طبیعی آن کاسته. ضمن اینکه به کاهش مساحت پهنه آبی تالاب منجر شده است. «طبق اعلام وزارت نیرو، پهنه تالاب ۳۱۰ هکتار بوده، درحالی‌که پهنه آبی موجود به‌واسطه ورود پساب به یک‌هزار هکتار افزایش یافته است. این وضعیت به‌طور عمده اراضی مرتعی اطراف تالاب را تحت‌تأثیر قرار داده و عملاً یک سد باطله یک‌هزار هکتاری به‌وجود آورده است. از این یک‌هزار هکتار، ۳۱۰ هکتار به‌طور قانونی ماهیت تالاب دارند و ۶۹۰ هکتار باقیمانده به اراضی مرتعی تعلق دارد که آسیب دیده‌اند.»
یک‌دهه پس از تخلیه پساب یعنی در سال ۱۳۹۷ پیگیری‌هایی برای اصلاح شرایط آغاز و کانسار خزر ملزم شد تا برنامه مدیریت محیط‌زیستی و روش‌های بهینه‌سازی پساب را تدوین کند. «تزریق پساب‌ها به اعماق زمین به‌عنوان راهکار پیشنهاد این برنامه توسط شرکت «شوراب ید گلستان» از سال ۹۸ اجرایی شد. چهار سال بعد، یعنی از سال ۱۴۰۲، شرکت مذکور به‌طور کامل پساب‌ها را به اعماق زمین تزریق کرده است. بااین‌حال، شرکت کانسار خزر همچنان به تخلیه پساب‌ها به تالاب اینچه ادامه می‌دهد.»
کنعانی: ابتدا باید تخلیه پساب‌ها متوقف و در ادامه رسوبات بستر تالاب جمع‌آوری و پاکسازی شوند. در گام سوم نیز جریانات تالاب که در جنوب و شرق آن آسیب دیده‌اند باید به وضعیت سابق بازگردند تا آبگیری مجدد از رواناب‌های منطقه ممکن شود
محیط‌زیست بار‌ها از کانسار خزر خواسته مانند شرکت شوراب ید گلستان، پساب‌ها را به اعماق زمین تزریق کند و هیچ تخلیه پسابی به تالاب اینچه انجام ندهد؛ هرچند این خواسته تاکنون اجرا نشده است. «ما در اداره‌کل محیط‌زیست گلستان به‌همراه اداره‌کل جهادکشاورزی و منابع‌طبیعی استان مطالعات احیای تالاب را انجام داده‌ایم. نتایج این مطالعات نشان می‌دهند ابتدا باید تخلیه پساب‌ها متوقف و در ادامه رسوبات بستر تالاب جمع‌آوری و امحا شوند. در گام سوم نیز جریانات تالاب در جنوب و شرق باید به وضعیت سابق بازگردند تا آبگیری مجدد از رواناب‌های منطقه ممکن شود.»
آیا محیط‌زیست باتوجه‌به اجرا نشدن خواسته‌هایش به دستگاه قضائی مراجعه کرده است؟ پاسخ کنعانی به این پرسش «آری» است. «باتوجه‌به اینکه شرکت کانسار خزر اقدامات لازم را انجام نداده، خسارات واردشده به تالاب محاسبه و پرونده‌ای در مرجع قضائی در حال رسیدگی است. خواسته‌های این پرونده شامل توقف تخلیه پساب‌ها، رفع آلودگی‌ها و محاسبه خسارات است. البته، طبق قانون حفاظت از خاک، سازمان جهادکشاورزی و منابع‌طبیعی مسئول احیای اراضی مرتعی و جبران خسارات ناشی از تخریب هستند.»
آیا مساحت این پهنه آبی پس از کاهش تخلیه پساب کاهش داشته؟ از نظر کنعانی کاهش با انجام تعهدات کانسار خزر اتفاق می‌افتد. «از سال ۱۴۰۲ سایت «شوراب ید گلستان» که جزو واحد‌های همکار کانسار خزر است، راه‌اندازی شد، آنها ۱۲ حلقه چاه تزریق زده‌اند و در حال حاضر ۱۴۰ لیتر پساب در ثانیه را به اعماق زمین تزریق می‌کنند. از نظر ما، این واحد آلایندگی ندارد. اما همچنان کانسار خزر آلایندگی دارد و باید به تعهداتش عمل کند.»
پرونده تخلف را تنظیم کرده‌ایم
«حمید سلامتی»، مدیرکل منابع‌طبیعی و آبخیزداری استان گلستان، نیز درباره اقدامات این اداره برای جلوگیری از ورود پساب به اینچه و تخریب بیشتر مراتع از شکایت به دستگاه قضا خبر می‌دهد: «از‌آنجاکه مراتع تحت‌تأثیر قرار گرفته‌اند، من هم پرونده تخلفی را تنظیم و به دادگاه ارائه کرده‌ام.»
دوم دی‌ماه ۱۴۰۲ زمانی‌که «علی سلاجقه»، ریاست سازمان حفاظت محیط‌زیست، را برعهده داشت، در سفر به استان گلستان از شرکت کانسار خزر و تالاب اینچه بازدید کرد. آن زمان او اعلام کرد بخشی از پساب کارخانه کانسار خزر به مقدار ۲۴۰ لیتر بر ثانیه همچنان به تالاب اینچه وارد می‌شود که باید هرچه سریعتر در یک بازه زمانی مشخص ساماندهی شود.
به‌گفته او، معمولاً کانسار‌های این منطقه با آلودگی‌های عناصر سنگین همراه هستند و اگر این عناصر سنگین در منابع آب و خاک تزریق شود، تنوع زیستی منطقه را با مشکل مواجه می‌کنند و زمانی که هم بارش‌ها کافی نباشد و بستر تالاب خشک باشد، برخاستن این عناصر که پیش‌تر وارد تالاب شده، خطر این گردوغبار را افزایش می‌دهد. «حدود هشت چاه تزریق در این مجموعه وجود دارد که این پساب ۱۶۰ لیتری جذب می‌کند. از نظر ریالی نیز حدود ۲۰۰ میلیارد تومان هزینه کرده‌اند که از نظر ما اقدامات مثبتی است. اما در بحث ۲۴۰ لیتر بر ثانیه باقی مانده، مجموعه کانسار خزر باید هرچه سریعتر کارش را انجام دهد. متأسفانه این مقدار اکنون به تالاب اینچه رهاسازی می‌شود که باید هرچه سریعتر در یک بازه زمانی مشخص ساماندهی شود که باتوجه‌به رویکردی که اکنون در سرمایه‌گذار می‌بینم، با استفاده از روش‌های علمی این کار نیز به‌زودی انجام خواهد شد.»
از دی ۱۴۰۲ بیش از یک سال گذشته، اما «به‌زودی» مدنظر رئیس سابق سازمان حفاظت محیط‌زیست محقق نشده و کانسار خزر همچنان به تعهدات خود عمل نکرده و همین موضوع باعث شده است دو اداره‌کل متولی در حوزه حفاظت از طبیعت به مراجع قضائی مراجعه کنند، شاید شرکت ناچار به انجام تعهداتش شود.
