نقش مدیریت منابع آب در احیای تالاب‌ها
نشان تجارت - مینا قدرتی: تالاب‌ها سه میلیون هکتار از اراضی کشورمان را دربرمی‌گیرد. اکثر تالاب‌ها همجوار با روستا‌ها و اراضی کشاورزی است و پیوندی ظریف بین بخش کشاورزی و زیست‌بوم تالاب‌ها وجود دارد که هر گونه تغییر در بخش کشاورزی بر منابع تالابی و حیات آن اثرگذار است.
با کاهش بارش‌ها در سالیان اخیر و مدیریت نامناسب بر منابع آبی کشور شاهد وضعیت نامناسب تالاب‌های ایران هستیم. این روز‌ها با تغییرات آب و هوایی و گرم شدن هوا، شاهد گرد و غبار‌های محلی نیز هستیم که جدای از مشکل ریزگرد کشور‌های همسایه، حالا در بیشتر شهرها، نفسمان را بریده است؛ نمونه‌اش را می‌توان در افزایش شاخص‌های آلودگی هوا و توفان‌های گرد و غبار که گاه و بیگاه مهمان شهرهایمان می‌شود، ببینیم.
می‌توان حدس زد که خشک شدن تالاب‌ها، به عنوان محیطی غنی از تنوع گیاهی و جانوری، چطور می‌تواند چرخه طبیعت را برهم زده و آسیب‌های جبران ناپذیری به ما بزند. تالاب‌ها نقش مهمی در چرخه تولید آب دارند و با کنترل سیلاب‌های منطقه از فرسایش خاک جلوگیری می‌کنند، اما با این وجود در معرض خطر جدی هستند ضمن این‌که به دلیل خشکی تالاب‌ها، رطوبت هوا از بین می‌رود؛ رطوبت هوا عامل مهم و موثری در جلوگیری از ورود ریزگرد‌ها به کشور است.
با خشک شدن تالاب‌ها، ایران خود به کانون ریزگرد‌ها تبدیل شدهاست. تالاب‌ها معمولا در انتهای مسیر آب‌های سطحی رودخانه هستند، باران و فرسایش خاک که اتفاق می‌افتد رسوبات را با خودشان حمل می‌کنند و زمانی که تالابی خشک می‌شود بسته به قدرت باد، توفان‌های گرد و غبار حاصل از رسوبات بلند می‌شود و در کسری از ثانیه آسمان را تیره می‌کند. مصرف معمول با هدف توسعه کشاورزی، اقتصادی و معیشتی حداکثر ۴۰ درصد از حوزه آبخیز است، اما هم اکنون در اکثر تالاب‌ها مصرفی بیشتر از این مقدار داریم که خروجی آن، خشک شدن تالاب‌ها یکی پس از دیگری است. علاوه بر این به علت این‌که حقابه تالاب‌ها رعایت نمی‌شود، آبی به تالاب نمی‌رسد و باعث خشکی آن‌ها می‌شود.
بستر خشک تالاب صالحیه منشا آلودگی هوای البرز و تهران
روز شنبه (چهارم شهریور) وزش گرد و غبار شدید، هوای کرج را در وضعیت خطرناک قرار داد و این آلودگی هوا به شهر تهران هم رسید. زهره عبادتی در گفتگو با خبرگزاری مهر، منشا این آلودگی را بستر خشک تالاب صالحیه عنوان کرد. تالابی که گفته می‌شود حدود سه هفته است خشک شده. مجید درگی، مدیرکل محیط زیست استان البرز پیش‌تر گفته بود این تالاب فصلی است و در زمستان مجدد احیا می‌شود.
وی در گفت‌وگو با پانا بیان کرد: «متاسفانه حدود ۱۵ سال پیش جهاد کشاورزی کانالی ایجاد کرده است که به اصطلاح به آن زه کش گفته می‌شود که یکی از عوامل و دلایل خشکی تالاب صالحیه است. جهاد کشاورزی کانال زه کش را برای کمک به کشاورزان ایجاد کرده بود، اما باعث خشکی تالاب صالحیه شد. کانال زه کش بدون مطالعه زیست محیطی و بدون هماهنگی و مجوز سازمان محیط زیست ایجاد شده است. اگر جهاد کشاورزی با سازمان محیط زیست استان گفتگو می‌کرد هرگز اجازه ایجاد کانال را نمی‌دادیم». وی یکی دیگر از دلایل بیابانی شدن تالاب صالحیه را چرای بی رویه و شتر‌های فراوان عنوان کرد که در آن منطقه رها شده و موجب از بین رفتن پوشش گیاهی منطقه شده است و تالاب صالحیه را به مرکز ریزگرد‌ها و گرد و غبار تبدیل کرده است.
تالاب‌ها، اکوسیستم ارزشمند هر کشوری به حساب می‌آیند که خشک شدن یا در معرض خشکی قرار گرفتن هر کدام از آن‌ها تبعاتی خواهد داشت از جمله خسارت‌های جبرانناپذیر بر فعالیت‌های کشاورزی و اقتصادی مردم ساکن در منطقه مثل ماهی گیری، گردشگری و قایقرانی؛ علاوه بر این خشک شدن تالاب‌ها به توفان گرد و غبار منتهی می‌شود و ضمن افزایش انواع بیماری‌ها، هزینه‌های بهداشتی مردم را بالا می‌برد. بروز مشکلات زیستمحیطی مثل شور یا شیرین شدن آب و مرگومیر انواع گونه‌های گیاهی و جانوری به نابودی تنوع زیستی منجر می‌شود. دخالت‌های نادرست زیستمحیطی، حیات تالاب‌ها را به خطر می‌اندازد که محصول آن هم خشک شدن تالاب‌ها و در نهایت افزایش گرد و غبار است و می‌تواند مردم منطقه به خصوص کودکان و سالمندان را به انواع بیماری‌ها دچار کند.
کویرزایی و افزایش بیابان‌ها مهم‌ترین و بزرگ‌ترین پیامد خشکی تالاب‌ها به شمار می‌رود، از طرفی خشکی تالاب‌ها باعث نابودی گونه‌های گیاهی و جانوری منطقه می‌شود در حالی‌که وارد کردن هر گونه گیاهی و جانوری غیر بومی در حریم تالاب‌ها هم ممنوع است و می‌تواند صدمات زیادی به منطقه وارد کند. کمبود بارش یکی از پارامتر‌های اثرگذار بر خشکی رودخانه‌ها و تالاب‌ها است، اما بررسی‌ها نشان می‌دهد در دهه‌های اخیر مدیریت منابع آب نیز جامع و به هم پیوسته نبوده است. احیای تالاب‌ها نیازمند مطالبه و مشارکت تمام ذی‌نفعان و همکاری سازمان حفاظت محیط زیست و دستگاه‌های مربوطه است.
