گذری در زندگی محمدرضا شجریان

نشان تجارت - هدی کاشانیان: محمدرضا شجریان موسیقی‌دان، آهنگ‌ساز، خواننده و خوشنویس اهل ایران است. استاد محمدرضا شجریان از برجسته‌ترین هنرمندان موسیقی سنتی ایرانی بود و آلبوم‌های بسیاری را در این زمینه منتشر کرد.

بیوگرافی محمدرضا شجریان

محمدرضا شجریان اول مهرماه ۱۳۱۹ در مشهد متولد شد. چنانکه خود در خاطراتش از ایام کودکی بیان کرده، پنج ساله بود که در خلوت کودکانه‌اش آواز می‌خواند. ۱۵ بهمن ۱۳۲۶ به کلاس اول می‌رود و یک سال بعد به آموزش تلاوت قرآن کریم نزد پدر می‌پردازد. در ۹ سالگی تلاوت قرآن را آغاز می‌کند و یک سال بعد این کار را در میتینگ‌ها و اجتماعات سیاسی آن سال‌ها ادامه می‌دهد.

در سال ۱۳۳۱ برای نخستین بار صدایش از رادیو خراسان پخش می‌شود. سال ۱۳۳۲ وی عنوان شاگرد ممتاز را در بین دانش آموزان مشهدی از آن خود می‌کند و سپس در دبیرستان شاهرضا تحصیلات خود را پی می‌گیرد.

همزمان در مسابقات فوتبال دبیرستان‌های مشهد هم حضور می‌یابد و در سال ۱۳۳۴ موفق می‌شود به تیم دانش آموزی استان راه یابد.

شجریان در سال ۱۳۳۶ به دانشسرای مقدماتی در مشهد می‌رود و از همین سال است که برای نخستین بار با یک معلم موسیقی به نام جوان آشنا می‌شود. پیگیری جدی کار آواز سبب می‌شود تا در سال ۱۳۳۸ وی به اجرای آواز‌هایی بدون ساز ونیز قرائت قرآن برای رادیو خراسان بپردازد. یک سال بعد شجریان دیپلم دانشسرای عالی را می‌گیرد و به استخدام آموزش و پرورش در می‌آید و همزمان به تدریس در دبستان خواجه نظام‌الملک بخش رادکان می‌پردازد و نیز با سنتور آشنا می‌شود.

آشنایی با سنتور این اشتیاق را در وی شدت می‌بخشد که با نت و فراگیری سنتور نزد آقای جلال اخباری و شروع سنتور سازی و تحقیق برای بهتر کردن صدای سنتور تجربه‌های خود در موسیقی را گسترش دهد.

محمدرضا شجریان تا سال ۱۳۵۰ به این خاطر که پدرش می‌خواست خانواده آن‌ها بیشتر با قرائت قرآن و چهره مذهبی شناخته شوند، با نام مستعار سیاوش بیدگانی با رادیو همکاری می‌کرد، ولی بعد از آن پدرش به او اجازه استفاده از نام اصلی‌اش را داد.

شجریان در سال ۱۳۴۰ با دوشیزه فرخنده گل افشان در شهر قوچان ازدواج می‌کند و مردادماه جشن عروسی می‌گیرند که حاصل این ازدواج آغاز یک زندگی سی ساله، سه دختر و یک پسر (همایون) است. در سال ۱۳۴۲ وی از بخش رادکان به روستای شاه آباد مشهد به عنوان مدیر دبستان منتقل می‌شود و در همین سال فرزند اول وی (راحله) متولد و نیز وی موفق می‌شود که اولین سنتور خود را با چوب توت بسازد. در سال ۱۳۴۴دختر دوم (افسانه) در مشهد به دنیا می‌آید که بعد‌ها به همسری پرویز مشکاتیان در می‌آید. در سال ۱۳۴۷ دختر سوم وی (مژگان) در ۲۷ اردیبهشت در تهران متولد می‌شود.

در سال ۷۱ پس از ازدواج با همسر دومش خانم کتایون خوانساری به اجرای کنسرت‌های مرحله دوم در آمریکا با داریوش پیر نیاکان، جمشید عندلیبی و همایون شجریان (اگوست تا نوامبر) می‌پردازد. انتشار آلبوم یاد ایام، آسمان عشق و نیز دلشدگان حاصل این سال‌ها است.

طلوع هنر استاد شجریان

محمدرضا شجریان پس از چند سال تدریس و مدیری دبستان‌های مشهد آذرماه ۱۳۴۶ به تهران منتقل می‌شود و از همان بدو ورود با استاد احمد عبادی (نوازنده و نواساز نامی سه‌تار) آشنا می‌شود و همزمان به همکاری با رادیو ایران می‌پردازد و در کنار آن به کلاس درس آواز استاد اسماعیل مهرتاش و انجمن خوشنویسان نزد استاد بوذری می‌رود.

آشنایی با رضا ورزنده (استاد سنتور) در تابستان همین سال بود. اجرا و ضبط نخستین برنامه در رادیو ایران که با عنوان «برگ سبز شماره‌ی ۲۱۶» در شب جمعه ۱۵ آذر ماه پخش شد از دیگر فعالیت‌های شجریان در این سال بود. در سال ۱۳۴۷ وی برنامه‌هایی را با استاد احمد عبادی، لطف الله مجد، اجرا می‌کند. در سال ۱۳۴۹ همکاری خود با با برنامه‌های تلویزیون ملی ایران را آغاز می‌کند و همزمان به دریافت خوشنویس ممتاز نایل می‌شود. در سال ۱۳۵۰ با استاد فرامرز پایور آشنا می‌شود. به مشق سنتور و اموزش ردیف اوازی صبا نزد ایشان می‌پردازد.

در همین سال است که وی افتخار آشنایی با شاعر گرانمایه هوشنگ ابتهاج سایه را پیدا می‌کند و به همکاری با برنامه گل‌های تازه رادیو می‌پردازد. در سال ۱۳۵۱ شجریان ضمن همکاری در برنامه گل‌ها با استاد نور علی خان برومند آشنا می‌شود و به آموزش سبک وشیوه آوازی طاهر زاده نزد وی مشغول می‌شود.

بنیانگذاری گروه چاووش

محمدرضا شجریان که تا پیش از انقلاب در رادیو ملی فعال بود مانند دیگر هنرمندان هم نسلش پس از واقعه ۱۷ شهریور آنجا را ترک کرد و به همراه محمدرضا لطفی و با حمایت هوشنگ ابتهاج کانون «چاووش» را بنیان گذاشت. شجریان با کانون چاووش که اکثر اعضای آن از گروه «شیدا» و «عارف» بودند، آثار بسیاری را خواند که تعداد زیادی از آن‌ها محتوای انقلابی و ملی داشتند. «شب نورد» یا (برادر نوجوونه) از چاووش ۲ و «سپیده یا ایران‌ای سرای امید» و «ایرانی به سر کن خواب مستی» از چاووش۶، «همراه شو عزیز» و «ایران خورشیدی تابان دارد» از چاووش، از جمله این آثار هستند.

بیماری استاد محمدرضا شجریان

متاسفانه استاد محمدرضا شجریان چندین سال بود که درگیر بیماری سرطان شده و تحت درمان قرار گرفته بود. در سال ۱۳۹۵ ویدئویی برای تبریک سال نو از محمدرضا شجریان منتشر شد و او در طول این ویدئو با مو‌های تراشیده شده و ظاهری متفاوت، به بیماری خود اشاره کرد. استاد در طول دوره درمان بیماری خود چندین بار در بیمارستان بستری شدند.

درگذشت استاد محمدرضا شجریان

روز دوشنبه، ۱۴ مهرماه ۱۳۹۹ خبر بستری شدن استاد محمدرضا شجریان در بیمارستان جم تهران با تائید شد.

در اطلاعیه این بیمارستان آمد:

در راستای اطلاع رسانی به مردم هنردوست و هم میهنان عزیز به استحضار می‌رساند، استاد عزیزمان دیروز عصر با شرایط عمومی، قلبی و ریوی _ تنفسی ناپایدار و افت سطح هوشیاری، افت فشارخون و پلاکت در بخش مراقبت‌های ویژه بستری شدند، با توجه به شرایط ناپایدار بالینی از ملت عزیز خواهشمندیم از درگاه خداوند متعال برای اسطوره آواز ایران، سلامتی و بهبودی مسائلت نمایند.

سرانجام استاد محمدرضا شجریان، خسروی آواز ایران، پس از حدود ۱۵ سال دست و پنجه نرم کردن با بیماری سرطان، روز پنج‌شنبه ۱۷ مهرماه سال ۱۳۹۹، مصادف با اربعین حسینی، چشم از جهان فرو بست.

خانواده شجریان اعلام کردند که پیکر استاد بنا به وصیت خود ایشان در مشهد و منطقه توس، در کنار مزار ابوالقاسم فردوسی و مهدی اخوان ثالث به خاک سپرده می‌شود. پیکر محمدرضا شجریان برای تطهیر و آماده سازی ابتدا به بهشت زهرای تهران منتقل شده و پس از اقامه نماز، به مشهد منتقل خواهد شد.

استاد محمدرضا شجریان متولد مهرماه بود و در مهرماه هم از دنیا رفت. تیم اپلیکیشن قصه کودکانه آی قصه، اولین روز پاییز را روز جهانی محمدرضا شجریان نام‌گذاری کرده است.

آثار خسروی آواز ایران

استاد شجریان دو کتاب ارزشمند به نام «راز مانا» و «هزار گلخانه‌ی آواز» را به نشر رسانده است که هر دوی این کتاب‌ها دارای ارزش ادبی بسیار می‌باشند. برخی آلبوم‌های زیر، آثار مشترکی بین محمدرضا شجریان با شهرام ناظری یا همایون شجریان است.

• چهره به چهره
• گلبانگ شجریان
• چاووش ۱ (به یاد عارف)
• چاووش ۲
• چاووش ۳
• چاووش ۶ (سپیده)
• چاووش ۷
• چاووش ۹ (جان جان)
• راز دل (خون جوانان وطن)
• خلوت‌گزیده
• انتظار دل
• پیوند مهر
• آستان جانان
• سرّ عشق (ماهور)
• بیداد
• نوا (مرکب‌خوانی)
• دستان
• دود عود
• ساز قصه‌گو و کنسرت بزرگداشت حافظ
• پیام نسیم
• دل مجنون
• سرو چمان
• آسمان عشق
• دلشدگان
• دیلمان
• رباعیات خیام
• چشمهٔ نوش
• بهاریه
• یاد ایام
• جان عشاق
• گنبد مینا
• پیغام اهل دل (همایون‌مثنوی)
• در خیال
• رسوای دل
• عشق داند
• شب وصل
• معمای هستی
• شب، سکوت، کویر
• آهنگ وفا
• آرام جان
• بوی باران
• زمستان است
• بی تو به‌سر نمی‌شود
• فریاد
• هم‌نوا با بم
• جام تهی
• ساز خاموش
• سرود مهر
• غوغای عشق‌بازان
• آه باران
• زبان آتش
• رندان مست
• مرغ خوش‌خوان
• رنگ‌های تعالی
• طریق عشق
خوانندهٔ تیتراژ فیلم:
• دلشدگان ۱۳۷۰
• ابجد ۱۳۸۱
• زمستان است ۱۳۸۴

داستان اجرای ربنای محمدرضا شجریان

در سال ۱۳۵۸ محمدرضا شجریان کارمند رادیو ملی و قاری تمام عیار قرآن کریم بودند، رئیس وقت رادیو «آقای وجیه‌اللهی» خواهان خواندن دعا‌هایی برای افطار و سحر شدند. استاد شجریان برای آموزش شاگردان چنان ربنایی خواند که بی‌شک می‌توان گفت میراث معنوی ایرانیان شده و با ماه رمضان عجین گشته است.

در سال ۱۳۵۸ شاگردان به استودیو رفتند تا ربنا را بخوانند، اما چیزی که خوانده شد به خواسته شجریان نزدیک نبود. بعد از روز‌ها تمرین، دوباره سه‌نفر ربنا را خواندند. شجریان بخشی را می‌خواند و آن‌ها تکرار می‌کردند تا در نهایت ربنا ضبط شد. شجریان کار‌ها را اصلاح کرد و دو روز مانده به رمضان به رییس رادیو رساند.

همان روز‌ها رئیس رادیو و فریدون شهبازیان که ربنا را با صدای محمدرضا شجریان شنیده بودند، اصرار کردند ربنا با صدای خود او پخش شود، اما او از این کار ممانعت کرد. پخش «ربنا» با صدای محمدرضا شجریان از سال ۵۸ آغاز شد. پخشی که سال‌های اول بدون نام خواننده بود و خود شجریان اجازه افشای نامش را نداد. آن موقع به هیچ‌کس هم گفته نشد که این اثر را چه کسی خوانده است، اما در سال‌های بعد با استقبالی که مردم از اثر کردند، خود شجریان اجازه افشای نامش را می‌دهد.

ساز‌های ابداعی محمدرضا شجریان

محمدرضا شجریان مبدع چند ساز جدید در موسیقی ایرانی است. محمدرضا شجریان در اردیبهشت ۱۳۹۰ در نمایشگاه در تهران این ساز‌ها را رسماً به نمایش عمومی درآورد. برخی این ساز‌ها عبارتند از: صراحی، شهر آشوب، ساغر، کرشمه، سبو و…