گزارش عملکرد‌هایی که بوی فساد و رانت می‌دهد / پیش‌بینی سود شرکت‌ها میراث نامیمون قالیباف اصل
نشان تجارت - بورس این روز‌ها با شدت بیشتری در حال نحیف شدن است. حال خوبی ندارد و تحلیل ها، شعار‌ها و عده‌ها و... هیچ کدام به کمک بهتر شدن وضعیت نیامده است. حالا اما گزارش‌های مربوط به پیش‌بینی سود شرکت‌ها نیز تبدیل به یک معضل در بازار سرمایه شده است.
اگر بپرسید یکی از راه‌هایی که باعث استفاده از رانت و البته فساد در بازار و شرکت‌های بورسی می‌شود کدام است، بی‌تردید همین گزارش عمکرد‌ها در خصوص پیش‌بینی سود، یکی از آنها است. لزوم تبدیل گزارش پیش‌بینی درآمد هر سهم به گزارش تجزیه و تحلیل مدیریت بر اساس استاندارد‌های بین‌المللی، سبب شد در آخرین روز پاییز سال ۱۳۹۶، معاون نظارت بر بورس‌ها و ناشران سازمان بورس با صدور ابلاغیه‌ای اعلام کند که از ۹ دی‌ماه همان سال ناشران ثبت شده نزد سازمان بورس و اوراق بهادار، مجاز به انتشار گزارش پیش‌بینی عملکرد سالانه نیستند.
با این حساب، در پی جایگزین شدن گزارش‌های تفسیری مدیریتی به جای پیش‌بینی درآمد هر سهم (EPS)، سرمایه‌گذاران تحلیل را مبنای معاملات خود قرار دادند. به این ترتیب برگزاری کنفرانس مطبوعاتی رسمی بود که در این دوره بنا نهاده شد. همچنین در این دوره شرکت‌ها ملزم به ارائه گزارش ماهانه شدند. قالیباف اصل، اما پایان دی ماه سال جاری مجددا اعلام پیش بینی سود هر سهم (EPS) را برای شرکت‌های تولیدی بورس اجبار کرد. موضوعی که به نظر می‌رسد می‌تواند منشا یک نابسمانی در بازار سرمایه شود.
انحراف سود‌هایی که بوی فساد می‌دهد
بهنام علیزاده کارشناس بازار سرمایه در این خصوص می‌گوید: مسئله اساسی در بازار بحث پیش‌بینی شرکت‌ها از سود است که محل اشکال و گمراهی بازار است. برای مثال یکی از نماد‌ها ۴۹ درصد انحراف در پیش بینی داشت در واقع این شرکت حدود ۴۹ درصد از پیش بینی مطرح شده سود بیشتری ساخته شد.
این کارشناس بازار سرمایه می‌افزاید: متاسفانه شرکت‌های بنیادی بیشتر این مشکل را دارند و حتی گاهی تا بالای ۲۰۰ درصد هم طی این سال‌ها انحراف پیش بینی سود در این شرکت‌ها مشاهده شده است.
علیزاده تصریح می‌کند: متاسفانه در شرکت‌ها غیرخصوصی گزارش‌هایی بدبینانه از سوی مدیرانشان ارائه می‌شود و بر اساس این گزارش‌ها بودجه خوبی دریافت کرده و در آخر با تحقق سودی فراتر از گزارش بدبینانه، عملکرد خود را مثبت نشان دهند.
وی تاکید می‌کند: اما در این فرآیند، فساد آنجایی رخ می‌دهد که نزدیکان مدیریت و افرادی که رانت اطلاعاتی از شرایط آن شرکت دارند به سود غیر واقعی اعلام شده آگاهی دارند و در این شرایط که eps پایین گرفته می‌شود و در ارزش گذاری قیمت را پایین می‌آورد و این افراد در قیمت پایین سهم شرکت را جمع کرده و در ماه های آخر تعدیل مثبت می‌کنند.
این کارشناس بازار سرمایه با بیان اینکه از این حفره، کسانی سوء استفاده می‌کنند که از این رانت بهره می‌برند، اظهار می‌کند: در سایر شرکت‌های خصوصی، اما گاهی سفته بازی به اوج خود می‌رسد. نمونه آن شرکت آکنتور در سال‌های گذشته بود که مدیران آن در زندان هستند.
چند حالت رانتی در بازار سرمایه
علیزاده، اما به شیوه های دیگر دستکاری اشاره می‌کند و می‌گوید: در واقع برعکس شیوه اول گزارش‌های بسیار خوب از شرکت‌ها ارائه می‌کنند و بعد قیمت سهم را بالا می‌برند و آن بالا خالی می‌کنند. این اتفاقی بود که در سهم آکنتور رخ داد و سرمایه مردم توسط سفته باز‌ها از بین رفت.
وی می‌افزاید: حالت دیگر، اما ارائه گزارش منفی است که خود و اطرافیان‌شان با همکاری سفته‌باز‌ها سهم را با قیمت ناچیز از چنگ سهامدار خارج کرده و نزدیک به مجامع و گزارش‌های مثبت، قیمت را تعدیل و از آن سود می‌برند. این فساد‌ها به صورت سازمانی در شرکت‌ها رخ می‌دهد.
این کارشناس بازار سرمایه این وضعیت را متناقض با آنچه گفته می‌شود می‌داند و می‌گوید: مسئولان به مردم می‌گویند برای ورود به بورس آموزش ببینند و با مطالعه eps شرکت‌ها و گزارش‌های عملکردشان تصمیم به خرید و فروش کنند، اما از سوی دیگر گزارش‌های شرکت‌های پر از انحراف و خطاست که نظارت دقیقی هم روی آن صورت نمی‌گیرد.
علیزاده تصریح می‌کند: در این وضعیت چگونه انتظار داریم به جای استفاده از رانت‌های اطلاعاتی، معلومات خود را در خصوص بازار سرمایه بالا ببرند. از سوی دیگر به مردم توصیه می‌شود که بلند مدت سرمایه گذاری کنند و چشمشان به eps یک ساله شرکت‌ها باشد، اما این وضعیت با نگاه بلندمدت سازگاری ندارد.
وی خاطرنشان می‌کند: از سوی دیگر دم از استقلال بازار سرمایه و عدم دخالت در آن زده می‌شود، اما از سوی دیگر ابزار‌های تعریف می‌شود که افراد مختلف به راحتی بتوانند در بازار دخالت کنند. برخی از مدیران دولتی به راحتی می‌توانند قیمت‌ها را با این روش‌ها پایین نگه دارند و یا آن را بالا ببرند.
پیش بینی سود، تیر خلاصی بر پیکر بی جان بازار سرمایه
عضو هیئت رئیسه مجلس با بیان اینکه یش بینی سود، بازگشت به گزارشاتی که عامل گمراهی بود، نوشت: یش بینی سود تیر خلاصی بر پیکر بی جان بازار سرمایه بود.
حسینعلی حاجی دلیگانی نماینده شاهین‌شهر، برخوار و میمه در مجلس شورای اسلامی در یاداشتی تحت عنوان «پیش بینی سود، تیر خلاصی بر پیکر بی جان بازار سرمایه و بازگشت به گزارشاتی که عامل گمراهی بود» نوشت:
جناب آقای دکتر قالیباف اصل پایان دی ماه سال جاری مجددا اعلام پیش بینی سود هر سهم (EPS) را برای شرکت‌های تولیدی بورس اجبار کرد. در این خصوص بهتر بود قبل از ابلاغ این دستور، دلایل حذف گزارشات پیش بینی و جایگزین کردن آن با گزارش تفسیری مدیریت را که از سال ۹۶ عملیاتی گردید، مورد بررسی قرار می‌گرفت.
همچنین تجربه چندین ساله انتشار گزارشات پیش بینی شامل انحراف عملکرد واقعی از پیش بینی‌های ارائه شده در این سال‌ها محاسبه و مورد نقد و بررسی قرار می‌گرفت.
لازم به ذکر است که طبق آمار‌های موجود در اخرین سال مالی که پیش بینی‌های سود ارائه شد بیش از ۶۵ درصد شرکت‌ها موفق به تحقق آن نشدند و حتی انحراف‌های ۴۰۰ درصدی از سود پیش بینی شده مشاهده گردید که به نوعی شکست پیش بینی سود بوده و مسئولان وقت سازمان به درستی تصمیم به حذف آن گرفتند.
تعدادی از فعالین بازار سرمایه که موافق انتشار این گزارشات هستند، پیش بینی‌های ارائه شده توسط شرکت‌ها را به عنوان سنگ بنای اولیه تحلیل‌های بنیادی خود در نظر می‌گرفتند که این کار اساساً اشتباه بوده و می‌تواند انحراف‌های قابل توجهی را در تحلیل‌های ارائه شده ایجاد کند.
دلیل آن نیز برخورد دو رویکرد متفاوت ۱- محتاطانه و ۲- خوشبینانه در ارائه پیش¬بینی‌ها توسط مدیران شرکت‌ها می‌باشد و کمتر شرکتی طی سنوات گذشته وجود داشت که پیش بینی‌های دقیق با انحراف کمتر از ۲۰% در سود خالص و بدون تعدیل مثبت یا منفی به سایت کدال ارائه می‌نمود.
دلایل ارائه پیش بینی‌های محتاطانه و خوشبینانه توسط شرکت‌ها به شرح زیر می‌باشد.
۱-رویکرد محتاطانه:
این رویکرد اکثرا در مدیر‌های شرکت‌های غیرخصوصی دیده می‌شود، این افراد عمدتاً تمایل دارند بودجه‌ای با بدبینانه‌ترین مفروضات ارائه دهند که ضمن پوشش ۱۰۰ درصدی آن، با هرگونه تغییر در مفروضات، تعدیلات مثبت در سود اعلام کرده و موجبات ثبات موقعیت شغلی خود را فراهم کنند. نکته نادرست این است که تحلیلگرانی که با استفاده از این بودجه‌ها اقدام به ارزش گذاری سهام می‌کنند، ارزش آنها را کمتر از ارزش واقعی آن تخمین زده و در قیمت‌های پایین‌تر از قیمت واقعی اقدام به فروش سهام می‌کنند و افراد سودجویی که غالبا با مدیران این شرکت‌ها رابطه نزدیکی داشته و از ارزش واقعی سهام با خبر می‌باشند اقدام به خرید آن در قیمت‌های پایین و فروش آن پس از مشخص شدن سود واقعی شرکت می‌کنند. در اینصورت انتشار اینگونه بودجه‌ها موجب تقویت تاثیر اخبار رانتی خواهد شد. به عنوان مثال در این روز‌ها که اخبار جهانی و تحلیل‌های بین المللی حاکی از رشد قیمت فلز مس می‌باشد، شرکت ملی مس ایران (فملی) موافق این موضوع نبوده و پیش بینی کمتر از واقع به بازار ارائه کرده است.
۲-رویکرد خوشبینانه:
این رویکرد عمدتاً در شرکت‌های خصوصی مشاهده خواهد شد. در غالب این شرکت ها، سهامداران عمده مدیریت شرکت را نیز بر عهده داشته و تمایل دارند با اعلام بودجه‌های متحورانه و اعلام سودآوری بالا در شرکت، ارزش سهام خود را بیش از ارزش واقعی آن نشان داده و موجب تشکیل حباب قیمتی در سهم شوند. در این صورت مجددا این مردم عادی و تحلیل گران تازه وارد بورس هستند که متحمل ضرر‌های قابل توجه می‌شوند. سهامداران این شرکت‌ها بعد از هماهنگ کردن با سفته بازان بورسی و اعلام پیش بینی بالا در سود، قیمت سهام را افزایش داده و با فروش آن نقدینگی لازم را از فعالین بازار جمع آوری می‌کنند یا با اعلام پیش¬بینی‌های بسیار پایین در سود، ارزش سهام خود را بیش از اندازه پایین آورده و با نصف قیمت، سهام فروخته شده را از فعالین بازار خریداری می‌کنند. تجربه سهام کنتورسازی (آکنتور) می‌تواند گویای این موضوع باشد. این شرکت با وجود زیانده بودن به ازای هر سهم ۲۵۰۰ تومان سود اعلام کرده و موجب شد شرکتی که ارزش بازار آن در مجموع ۱۶۰ میلیارد تومان باشد به میزان ۵۰۰ میلیارد تومان سود اعلام کرده و قیمت سهم ۱۰ برابر شود. یادآور می‌شود پس از فروش و خروج سفته بازار از این سهم و تحمیل زیان‌های قابل توجه به مردم، مدیران شرکت دستگیر و روانه زندان شدند.
از طرف دیگر انتشار این گونه گزارشات بر خلاف مطالعات و عرف جهانی بوده بطوریکه تنها در یک کشور ارائه این گزارشات اجباری بوده و حتی در بسیاری از کشور‌ها انتشار پیش بینی سود ممنوع است. آنچه که مهم است پیش بینی تحلیلگران بوده و این وظیفه در بورس‌های بزرگ دنیا بر عهده شرکت‌های تامین سرمایه (investment bank) شرکت‌های مشاوره سرمایه گذاری، شرکت‌های تحلیلگر و ... بوده و این شرکت‌ها ضمن پیش بینی سودآوری شرکت ها، قیمت سهام آن را نیز پیش بینی کرده و بر اساس صحت و دقت پیش بینی آنها از سود شرکت‌ها، اعتبار آنها میان اهالی بازار سنجیده و نرخ گزارشات منتشره آنها نیز بر این اساس مشخص خواهد شد.
در پایان لازم است این سوالات پرسیده شود که:
۱- آیا در شرایط فعلی اقتصاد که دیدگاه بسیار مبهمی در خصوص پارامتر‌های اصلی پیش بینی صورت‌های مالی شامل نرخ دلار، نرخ محصولات جهانی، وضعیت کسب و کار با توجه به ویروس کورونا، بودجه کشور و ... وجود دارد آیا ارائه پیش بینی توسط شرکت‌ها و انتشار آن در سایت کدال مناسب است؟.
۲-در سال تغییر دولت و به احتمال زیاد تغییر جناح سیاسی در کشور و متعاقباً تغییر عمده در مدیران کلیدی از جمله مدیرعامل شرکت‌های بورسی، آیا بودجه‌های ارائه شده منطقی خواهد بود؟.
برای افزایش عمق بازار و کیفیت تحلیل‌های ارائه شده از روند آتی شرکت‌های بورسی پیشنهاد می‌گردد که ضمن حمایت از شرکت‌های تامین سرمایه، مشاوره سرمایه گذاری و تحلیل گری، این شرکت‌ها را تشویق به ارائه پیش بینی سود و قیمت سهام نموده و با ایجاد بازار رقابتی میان آنها، به افزایش کیفیت تحلیل‌های ارائه شده کمک نمود. لازم به ذکر است مردم و اهالی بازار سرمایه با مقایسه مستمر پیش بینی‌های ارائه شده با واقعیت ها، کیفیت پیش بینی‌های ارائه شده و متعاقباً ارزش گزارشات را مشخص خواهند نمود.
سازمان بورس نیز می‌تواند جهت حمایت از سهامداران خرد و بر اساس محاسبه انحراف عملکرد واقعی از پیش بینی‌های ارائه شده، شرکت‌های فعال در این حوزه را رتبه بندی و گزارش آن را در اختیار فعالین بازار سرمایه قرار دهند.
