نشان تجارت - فاصله گرفتن بودجه از درآمد صادراتی نفت خام یکی از اهداف بلند مدت کشور است که متأسفانه با وجود تلاش‌های زیادی که در این راستا شد، موفقیت چندانی در این زمینه حاصل نشده است. از سویی دیگر باید تعبیر دقیقی از این کاهش وابستگی به درآمد‌های نفتی از منظر بودجه و البته حوزه نفت، ارائه شود. از نظر بودجه و اقتصاد کلاً هر چه میزان هزینه‌های جاری به درآمد‌های نفتی کاهش یابد و در مقابل این درآمد به بخش مولد، زیر ساختی و توسعه‌ای تخصیص داده شود می‌تواند به هدف کاهش بودجه به درآمد‌های نفتی نزدیک شد. از طرفی در حوزه تخصصی صنعت نفت نیز کارشناسان معتقدند باید نفت خام تبدیل به فرآورده با ارزش افزوده بیشتر و حتی در برخی از موارد گرید‌های کم یاب‌تر بشود. به این ترتیب می‌توانیم علاوه بر ایجاد ارزش افزوده برای مواد خام، از واردات برخی فرآورده‌های نفتی جلوگیری کنیم. بررسی‌ها نشان می‌دهد بهترین گزینه برای تولید حداکثری ارزش افزوده برای نفت خام، پتروپالایشگاه‌ها هستند.
تیرماه ۹۸ در اوج تحریم‌های نفتی ایران، مجلس شورای اسلامی طرحی را با نام «توسعه صنایع پایین دستی نفت و میعانات گازی با استفاده از سرمایه گذاری مردمی» ارائه و تصویب کرد که در آن به وزارت نفت اجازه می‌داد به روش‌های خاصی مقداری از نفتِ تحریم شده را به عنوان اهرمی برای تأمین مالی احداث پروژه‌های پتروپالایشگاهی استفاده کند. در این طرح از «تنفس خوراک» برای سهامدارانی که در احداث پتروپالایشگاه‌ها سرمایه گذاری می‌کنند نام برده شده است و در واقع به دولت برای این کار اجازه قانونی داده شده است.
آئین‌نامه اجرایی این قانون نیز پس از تصویب هیأت وزیران، در تاریخ ۲۹ دی ماه ۹۸ توسط رئیس جمهوری ابلاغ شد و وزارت نفت نسبت به اعلان فراخوانِ جذب سرمایه‌گذار احداث پتروپالایشگاه‌ها طی یک ماه مکلف شد. تا پایان اسفندماه ۹۸ بیش از ۸۰۰ شرکت فعال در حوزه نفت و گاز درخواست اولیه خود برای ساخت انواع پالایشگاه، پتروپالایشگاه و مینی پالایشگاه‌ها را به وزارت نفت ارسال کردند. پس از بررسی درخواست‌ها، ۷۴ متقاضی توسط این وزارتخانه واجد شرایط شناخته شدند و در نهایت وزارت نفت از این تعداد، اطلاعات حدود ۲۴ شرکت را تا تیرماه ۹۹ از لحاظ توانمندی مالی و مطالعات فنی و اقتصادی مورد تأیید قرار داد.
تنفس خوراک، مزیت پتروپالایشگا‌ها
از جمله مزایای مهم این قانون تنفس خوراک است. تنفس خوراک موجب می‌شود پروژه تأسیس شده بلافاصله پس از بهره‌برداری، خوراک رایگان دریافت کند تا آنجایی که مجموع هزینه سرمایه پروژه بازگشت داده شود. سپس هزینه خوراک به صورت یک وام ۸ ساله به صندوق توسعه ملی برگردانده می‌شود. به گفته کارشناسان، تنفس خوراک نقش مهمی در بالا بردن حاشیه سود و جذابیت پروژه دارد. از دیگر مزایای مهم قانون اجازه صادرات فراورده‌های پتروپالایشی به شرکت‌هایی است که طبق این قانون تصویب می‌شوند. همچنین وزارت نفت موظف است مجوز تأمین پایدار خوراک را حداقل ۲۰ سال صادر کند.
پس از تصویب آئین‌نامه این قانون توسط هیئت وزیران، دی‌ماه سال گذشته وزارت نفت مکلف به اعلان فراخوانِ جذب سرمایه‌گذار احداث پتروپالایشگاه‌ها شد. جذابیت‌های احداث پتروپالایشگاه موجب شد شرکت‌های ریز و درشت زیادی در حوزه نفت و گاز درخواست اولیه خود برای ساخت انواع پتروپالایشگاه را به وزارت نفت ارسال کنند. در نهایت پس از چند مرحله غربالگری شرکت‌ها از لحاظ توانمندی مالی و مطالعات فنی و اقتصادی ۸ طرح بزرگ به مجموع ظرفیت حدود یک میلیون و ۵۰۰ هزار بشکه در روز نفت و میعانات گازی برگزیده قانون یاد شده و دریافت تنفس خوراک شدند.
همچنان در انتظار رئیس جمهوری
تازه‌ترین بررسی‌ها نشان می‌دهد کلید خوردن و اجرایی شدن این طرح‌ها همچنان در انتظار برگزاری جلسه صندوق توسعه ملی با حضور رئیس جمهوری است، این در حالی است که گویا این طرح از اولویت‌های دولت در شرایط کنونی خارج شده و با توجه به زمان بر بودن احداث و عملیاتی شدن این پروژه، باید از مسیر کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی، برای تسریع امر استفاده شود.
نکته دیگری که در این میان باید به آن تاکید داشت لزوم ایجاد پارک‌های شیمیایی است تا زنجیره ارزش تولید محصولات نفتی، پالایشی، پتروشیمی تا پایان تکمیل شود. این پارک‌ها می‌توانند در نزدیکی خوراک مورد نیاز احداث شوند. دستیابی سریع، کم‌هزینه و پایدار به خوراک به دلیل ارتباط و نزدیکی واحد‌ها به یکدیگر، صرفه‌جویی قابل ملاحظه در هزینه‌های زیرساختی به علت یکپارچگی و تمرکز واحد خدمات، پشتیبانی و بازاریابی قوی توسط مدیریت پارک، رونق و جذب سرمایه برای رونق صنایع پایین‌دستی نفت و تکمیل زنجیره ارزش می‌تواند از جمله دلایل برای احداث پارک‌های شیمیایی در راستای تکمیل زنجیره ارزش فرآورده‌های نفتی باشد.
این پارک‌ها مجموعه‌ای از واحد‌هایی است که گرید‌های پیشرفته‌تر و کمیاب‌تر از فرآورده‌های نفتی را تولید می‌کنند و تکمیل کننده زنجیره ارزش فرآورده‌های نفتی است.
