صادرات تقریبی ۴۴۴ هزار بشکه نفت در روز / سهم بودجه عمومی از درآمدهای نفتی در سال آینده
نشان تجارت - با انتشار لایحه بودجه سال ۱۴۰۵، موضوع کاهش درآمدهای نفتی در بودجه به یکی از محورهای مهم مورد بررسی تبدیل شده است.
میزان درآمدهای نفتی بودجه دولت در لایحه بودجه سال ۱۴۰۵ کاهش بیش از ۵۰ درصدی نسبت به سال گذشته داشته است؛ موضوعی که گمانهزنیهای بسیاری را در رابطه با چرایی کاهش درآمدهای نفتی در بودجه به وجود آورده است.
برخی ادعا میکنند که سهم دیگر نهادها افزایش یافته و به دنبال آن سهم دولت کاهش یافته است. اما برخی دیگر ادعا میکنند که به دلیل تحریمهای نفتی و فعال شدن مکانیسم ماشه، سناریو محتاطانه برای فروش نفت در نظر گرفته شده است.
همچنین مرکز پژوهشهای مجلس در گزارش بررسی لایحه بودجه ۱۴۰۵ مدعی شد که بر اساس لایحه بودجه ۱۴۰۵، حجم صادرات نفت خام و میعانات گازی حدود یک میلیون بشکه در روز است که درآمد حاصل از آن ۲۰ میلیارد دلار و سهم دولت از درآمد نفت و گاز حدود ۲۵۰ همت است. لازم به ذکر است که مجلس دو سناریو واقعبینانه و محتاطانه نیز برای فروش نفت در نظر گرفته است. در سناریو محتاطانه درآمد نفتی ۱۸ میلیارد دلار و سهم دولت ۲۰۶ همت و در سناریو خوشبینانه درآمد نفتی ۲۶ میلیارد دلار و سهم دولت ۳۰۶ همت است.
تمرکز دولت بر استراتژی تهاتر برای کاهش فشار ارزی و تامین پایدار سوخت داخلی بدون نیاز به ارز آزاد است
*بر اساس مفاد لایحه بودجه ۱۴۰۵، سقف منابع حاصل از فروش، صادرات و تهاتر یا معاوضه نفت و فرآوردههای نفتی ۵.۳ میلیارد یورو، رقمی معادل ۸۳۷ هزار و ۴۰۰ میلیارد تومان تعیین شده است. در مقابل، در بخش واگذاری داراییهای سرمایهای، رقم منابع حاصل از نفت و فرآوردههای نفتی برابر با ۲۶۳ هزار میلیارد تومان درج شده است. سوال اول این است که معنای این دو رقم چیست و چرا سهم نفت از درآمدهای بودجه کاهش قابل توجه به اندازه ۲۷۳ همت داشته است؟
در مورد تفاوت ارقام منابع حاصل از فروش، صادرات و تهاتر نفت و فرآوردههای نفتی (۵.۳ میلیارد یورو معادل حدود ۸۳۷ هزار میلیارد تومان) با رقم ۲۶۳ هزار میلیارد تومان در بخش واگذاری داراییهای سرمایهای، باید گفت که این ارقام دو جنبه متفاوت از مدیریت منابع نفتی را نشان میدهند. رقم ۵.۳ میلیارد یورو، سقف کلی مجاز برای عملیات فروش، صادرات و بهویژه تهاتر یا معاوضه نفت خام با فرآوردههای نفتی است که به طور عمده برای تامین نیازهای داخلی مثل واردات بنزین و سایر فرآوردهها استفاده میشود.
این افزایش چشمگیر در بخش فرآوردهها (نسبت به سالهای قبل) نشاندهنده تمرکز دولت بر استراتژی تهاتر برای کاهش فشار ارزی و تامین پایدار سوخت داخلی بدون نیاز به ارز آزاد است. ایران به دلیل تحریمها، گاهی مجبور به واردات فرآوردههایی مثل بنزین میشود و تهاتر نفت خام با این فرآوردهها راهکاری عملی برای مدیریت این چالش بوده است.
کاهش سهم مستقیم نفت خام بخشی از سیاست کلی دولت برای کاهش وابستگی بودجه به درآمدهای نفتی ناپایدار است
از طرف دیگر، کاهش سهم مستقیم نفت خام در بودجه (به میزان حدود ۲۷۳ هزار میلیارد تومان نسبت به پیشبینیهای قبلی) بخشی از سیاست کلی دولت برای کاهش وابستگی بودجه به درآمدهای نفتی ناپایدار است. طبق لایحه، درآمدهای واگذاری داراییهای سرمایهای کلی حدود ۷۰ درصد کاهش پیدا کرده است یعنی از ۹۳۰ همت در سال ۱۴۰۴ به ۲۷۵ همت رسیده است. این امر برای ایجاد انضباط مالی و جلوگیری از تورم ناشی از تزریق پول نفت به بودجه طراحی شده است. در واقع، سهم شرکت ملی نفت از صادرات نفت خام و میعانات گازی همچنان ۱۴.۵ درصد حفظ شده، اما تمرکز بیشتر روی تهاتر باعث شده رقم فرآوردهها برجستهتر شود و سهم مستقیم نفت خام در بودجه عمومی کم شود.
رقم ۲۶۳ هزار میلیارد تومان در بودجه، نه کل درآمد نفتی کشور، بلکه صرفا سهم بودجه عمومی دولت از درآمدهای نفتی است
*رقم ۲۶۳ هزار میلیارد تومان به عنوان درآمد نفتی، با فرض قیمت ۵۷ دلار به ازای هر بشکه نفت، بهطور متوسط یعنی فروش نزدیک به 97 هزار بشکه در روز. تحلیل این رقم چیست؟ اگر گفته میشود که ایران به صورت روزانه ۱.۵ میلیون بشکه در روز صادر میکند چطور منابع بودجه به حدود ۱۰۰ هزار بشکه در روز کاهش پیدا کرده است؟ آیا این رقم به معنای پیشبینی کل درآمد نفتی کشور در سال آینده است؟
در خصوص تحلیل رقم ۲۶۳ هزار میلیارد تومان به عنوان درآمد نفتی، نخست باید گفت که این رقم نه کل درآمد نفتی کشور، بلکه صرفا سهم بودجه عمومی دولت از درآمدهای نفتی است.
رقم ۲۶۳ همت ذکر شده در بودجه به صادرات تقریبی ۴۴۴ هزار بشکه در روز اشاره دارد
محاسبه انجام شده بر اساس قیمت ۵۷ دلار (یا احتمالا یورو، با توجه به ارقام یورویی در لایحه) و صادرات حدود ۹۷ هزار بشکه در روز، تقریبی است که با نرخ تسعیر بازار (حدود ۱۵۸ هزار تومان به یورو) سازگار به نظر میرسد، اما در لایحه بودجه، نرخ تسعیر ارز برای نفت ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومان در نظر گرفته شده که محافظهکارانهست. با این نرخ، این رقم معادل حدود ۹.۲۳ میلیارد دلار میشود که با فرض قیمت ۵۷ دلار، به صادرات تقریبی ۴۴۴ هزار بشکه در روز اشاره دارد.
اما چرا با صادرات واقعی گزارششده یعنی حدود ۱.۵ میلیون بشکه در روز تفاوت دارد؟ دلیل اصلی این است که بودجه با رویکرد محافظهکارانه تنظیم شده تا در صورت تشدید تحریمها مثل فعال شدن مکانیسم ماشه یا افت قیمت جهانی، کسری ایجاد نشود.
کل درآمد نفتی پس از کسر سهم شرکت ملی نفت و صندوق توسعه ملی به بودجه عمومی میرسد / صادرات واقعی ممکن است بیشتر باشد، اما مازاد درآمد به طور معمول یا به صندوق توسعه ملی واریز یا برای پروژههای خاص استفاده میشود
علاوه بر این، کل درآمد نفتی پس از کسر سهم شرکت ملی نفت (۱۴.۵ درصد برای هزینههای عملیاتی) و صندوق توسعه ملی (حدود ۲۰ درصد یا بیشتر)، به بودجه عمومی میرسد. صادرات واقعی ممکن است بیشتر باشد، اما مازاد درآمد یعنی فراتر از پیشبینی بودجه، به طور معمول یا به صندوق توسعه ملی واریز یا برای پروژههای خاص استفاده میشود و برای بودجه جاری استفاده نمیشود.
وزیر نفت اخیرا وضعیت فروش نفت را «رضایتبخش» توصیف کرده است، اما پیشبینی بودجه بر اساس سناریوهای بدبینانه مثل فروش با تخفیف به چین و چالشهای لجستیکی تنظیم شده است. بنابراین، این رقم پیشبینی کل درآمد نفتی کشور نیست، بلکه سهم پایدار و قابل اتکا برای بودجه عمومی است.
