صادراتی که دود شد
نشان تجارت - در حالی که ایران همواره از منابع عظیم گازی خود به عنوان یکی از مزیتهای استراتژیک اقتصادی یاد میکند، تازهترین تحولات نشان میدهد که این مزیت در حال تبدیل به یکی از چالشهای جدی اقتصاد ملی شده است. در روزهای اخیر، تهران بهدلیل افزایش شدید مصرف داخلی گاز در فصل زمستان و محدودیت در ظرفیت تولید، موقتا صادرات گاز به عراق را متوقف کرده است؛ تصمیمی که پیامدهای جدی اقتصادی، سیاسی و منطقهای بهدنبال دارد و چشمانداز درآمدهای صادراتی کشور را تحت فشار قرار میدهد.
صادرات گاز ایران به عراق طی سالهای گذشته یکی از منابع مهم ارزآوری و همکاریهای منطقهای بوده است. براساس قراردادهای میان دو کشور، ایران سالانه تا حدود ۵۰میلیون مترمکعب گاز در روز به عراق عرضه داشت که بخش قابلتوجهی از برق این کشور را تامین میکرد. با این حال ناترازی در تولید و مصرف گاز در داخل کشور و افزایش مصرف خانگی و صنعتی، بهویژه در فصول سرد، فشار زیادی بر شبکه گاز کشور وارد کرده و موجب شده تهران برای تامین نیازهای داخلی، صادرات را کاهش یا قطع کند.
این توقف صادرات در کوتاهمدت میتواند زیانهای چشمگیری برای بخش انرژی ایران به همراه داشته باشد.
درآمدهای صادراتی از گاز به عراق نهتنها به صورت مستقیم از بودجه کشور حذف میشود بلکه اثرات غیرمستقیم آن نیز مشهود است؛ کاهش ارزآوری باعث محدودتر شدن منابع مالی برای توسعه زیرساختهای نفت و گاز، سرمایهگذاری در صنایع پتروشیمی و جذب سرمایه خارجی میشود. این در شرایطی است که صنایع پتروشیمی کشور نیز با کاهش خوراک مواجه هستند و حتی برخی واحدها با محدودیت تامین گاز روبهرو شدهاند، موضوعی که ظرفیت تولید و صادرات فرآوردههای باارزش را کاهش داده و از سودآوری آنها میکاهد.
اقتصاد ایران در سالهای اخیر با چالشهایی چون ناترازی شدید بین تولید و مصرف گاز، تاخیر در پروژههای فشارافزایی و محدودیت سرمایهگذاری در زیرساختها روبهرو بوده است؛ مسائلی که به طور مستقیم بر توانایی کشور در صادرات گاز تاثیر گذاشتهاند. توقف صادرات گاز به عراق نشاندهنده این واقعیت است که ظرفیتهای کنونی تولید پاسخگوی نیازهای داخلی هم نیست و به همین دلیل توان پاسخگویی به تعهدات صادراتی کاهش یافته است.
در سطح منطقهای، قطع موقت صادرات گاز به عراق فشار بر سیستم برق این کشور را افزایش داده است. عراق که بخش قابلتوجهی از گاز مورد نیاز نیروگاههای خود را از ایران تامین میکرد، اکنون با کسری تولید برق مواجه شده و ناگزیر به استفاده از سوختهای جایگزین شده است، موضوعی که هزینههای تولید انرژی را برای این کشور افزایش داده و میتواند تنشهای سیاسی و اجتماعی را در آن تشدید کند.
چشمانداز بلندمدت این وضعیت برای ایران چندان روشن نیست. اگر ظرفیت تولید گاز داخلی افزایش نیابد و پروژههای توسعهای در بخش انرژی از جمله فشارافزایی و تقویت شبکه انتقال با سرعت بیشتری اجرا نشوند، امکان بازگشت به سطح صادرات قبلی دشوار خواهد بود. همچنین تداوم این روند میتواند موجب کاهش جذب سرمایهگذاری خارجی، کاهش نقش ایران در بازارهای انرژی منطقهای و تضعیف ارزش پول ملی شود. در چنین وضعیتی اقتصاد ایران بیش از گذشته در معرض آسیبهای ساختاری قرار میگیرد.
به عبارت دیگر توقف صادرات گاز به عراق بیش از آنکه یک مساله تکنیکال و فصلی باشد، نمادی از چالشهای عمیقتر در ساختار انرژی کشور است؛ چالشهایی که بدون راهبردهای موثر در توسعه تولید، مدیریت مصرف و تقویت زیرساختها نمیتوانند به طور پایدار حل شوند.
واردکننده میشویم
در همین خصوص هدایتالله خادمی، رییس هیاتمدیره انجمن شرکتهای حفاری نفت و گاز ایران و نایبرییس اسبق کمیسیون انرژی مجلس در گفتوگو با «جهانصنعت» تاکید کرد: بله، درست است ما دومین دارنده ذخایر گازی جهان هستیم و اگر از این منابع به درستی بهرهبرداری میکردیم، میتوانستیم هم صادرات به کشورهای مختلف داشته باشیم و هم گاز را به فرآوردههای باارزش دیگر از جمله الجی و سایر فرآوردهها تبدیل کرده و صادر کنیم و درآمدزایی بسیار خوبی داشته باشیم اما شرایطی که وجود دارد این است که متاسفانه به دلایل مختلف، تولیدی که در حال حاضر انجام میدهیم و ظرفیت تولید فعلی، پاسخگوی نیاز منازل، کارخانهها و صنایع نیست. در چنین شرایطی شاید دیگر نباید انتظار صادرات را داشته باشیم و اگر همین روند ادامه پیدا کند حتی ممکن است در سالهای آینده به واردات گاز نیز نیاز داشته باشیم.
وی ادامه داد: اگر کشوری بخواهد صادرکننده باشد، باید تولید بیشتری داشته باشد و زمانی که تولید بیش از نیاز داخلی وجود نداشته باشد امکان صادرات فراهم نمیشود و در نتیجه ارزآوری ناشی از صادرات نیز تحقق نخواهد یافت. در چنین شرایطی بودجه کشور تحت فشار قرار میگیرد و از نظر اقتصادی زیرساختهای کشور برای توسعه با مشکل مواجه میشوند، اشتغال آسیب میبیند، ارزش پول ملی در مقابل ارزهای خارجی کاهش پیدا میکند، تورم افزایش مییابد و سفره مردم کوچکتر میشود.
این نایبرییس اسبق کمیسیون انرژی مجلس تصریح کرد: همه این مسائل به یکدیگر ارتباط دارند و اقتصاد یک بسته بههم پیوسته است که تمام اجزای آن با هم در ارتباط هستند. از سوی دیگر پتروشیمیها نیز در حال حاضر گاه با مساله خوراک مواجه هستند و نگرانیهایی در این زمینه دارند و اگر این روند ادامه پیدا کند، قطعا در سالهای آینده با مشکلات بیشتری روبهرو خواهیم شد.
خادمی با اشاره به ضرورت توسعه میادین مشترک گفت: ما هرچه سریعتر بهویژه باید میادین مشترکمان در دریا را توسعه دهیم. میدان فرزاد و سایر میادینی که موضوع فشارافزایی آنها به چند شرکت واگذار شده، باید وضعیتشان مشخص باشد و این شرکتها گزارش دهند که در چه شرایطی قرار دارند.
وی خاطرنشان کرد: نشانههایی وجود ندارد که پروژههای فشارافزایی که حتی یکبار در زمان دولت قبل امضا شد اما اقدام موثری درپی نداشت، اکنون طبق برنامه در حال پیشرفت باشد. در دولت آقای پزشکیان نیز دوباره این موضوع اعلام شد و قراردادها مجددا بسته یا تکرار شد اما مشخص نیست دقیقا چه اتفاقی در حال رخ دادن است و نشانهای از پیشرفت مطابق زمانبندی قراردادهای پیشبینی شده دیده نمیشود.
خادمی گفت: حتی اگر خوشبینانه نگاه کنیم، وضعیت روشن نیست و اگر بدبینانه عمل کنیم، به نظر میرسد شرکتهایی که این پروژهها را برعهده گرفتهاند، اقدام موثری انجام ندادهاند، هرچند این موضوع میتواند دلایل مختلفی داشته باشد.
