نرخ جدید مالیات بر ارث در ۱۴۰۴ / سهم وراث چگونه محاسبه میشود؟
نشان تجارت - هدی کاشانیان: مالیات بر ارث یکی از دستههای مهم و حساس درآمدهای مالیاتی کشور است. این مالیات نه تنها بهعنوان منبعی برای تأمین بودجه عمومی مطرح میشود، بلکه در عین حال نقشی تنظیمی در توزیع داراییها در جامعه ایفا میکند. قانون مالیات مستقیم، با آخرین تعدیلات اعمالشده در سال ۱۴۰۳، مبنای محاسبه این مالیات را مشخص ساخته و بر اساس درجه خویشاوندی، ارزش داراییها و نحوه انتقال آنها، نرخهای متفاوتی را در نظر گرفته است. آگاهی دقیق از این قواعد برای وارثان، وکلا و حتی کارشناسان امور مالیاتی ضرورتی اجتنابناپذیر دارد.
نحوه شناسایی داراییهای مشمول مالیات بر ارث
در ابتدا باید داراییهایی که مشمول قانون مالیات بر ارث میشوند را به درستی شناسایی کرد. این داراییها شامل اموال منقول و غیرمنقول، وجوه بانکی، سهام، اوراق بهادار، وسایل شخصی و حتی بدهیهای قابل وصول خواهد شد. نکته ظریف اینجاست که مالیات بر ارث تنها در مورد داراییهایی محاسبه میشود که در زمان فوت مالک در ایران واقع شده یا به نحوی تحت حاکمیت قانون ایران قرار داشته باشند. داراییهای خارج از کشور در صورتی مشمول مالیات میشوند که وارث مقیم ایران باشد و طبق مفاد موافقتنامههای دو جانبه اجتناب از اخذ مالیات مضاعف، مورد بررسی قرار گیرد.
بیشتر بخوانید: هر آنچه باید از نقش مالیات در توسعه کشور و مسئولیت شهروندان دانست
طبقهبندی وارثان از دیدگاه مالیات بر ارث
قوانین مالیاتی ایران وارثان را در سه دسته اصلی جای میدهد و برای هر گروه نرخ متفاوتی در نظر میگیرد:
• وارثان درجه یک شامل همسر، فرزند، پدر و مادر
• وارثان درجه دو شامل برادر، خواهر، پدربزرگ و مادربزرگ
• وارثان درجه سه شامل اعمام، عمات، اخوال و خالات
هرچه درجه خویشاوندی پایینتر باشد، نرخ مالیات بالاتر میرود. این تقسیمبندی در عمل تأثیر مستقیمی بر میزان مالیات قابل پرداخت دارد و باید با دقت مورد توجه قرار گیرد.
روش گام به گام محاسبه مالیات بر ارث در سال ۱۴۰۴
اولین گام در محاسبه مالیات، تعیین ارزش رسمی دارایی است. این ارزش معمولاً از طریق کارشناسی رسمی ثبت اسناد یا ارزیابی واحد مربوطه در سازمان امور مالیاتی تعیین میشود. پس از آن، سهم هر وارث بر اساس فرمولهای ارثشناسی شرعی یا مدنی مشخص میشود. سپس با توجه به نرخ مصوب برای هر دسته از وارثان، مالیات هر سهم به تفکیک محاسبه خواهد شد.
بهعنوان مثال، در سال ۱۴۰۴ برای وارثان درجه یک تا سقف پنج میلیارد ریال، نرخ صفر درصد در نظر گرفته شده است. مازاد بر این مقدار تا ده میلیارد ریال، دو درصد و مازاد بر ده میلیارد ریال، پنج درصد مالیات دارد. این نرخها برای وارثان درجه دو و سه به ترتیب افزایش یافته و در بالاترین سطح به دوازده درصد میرسد.
موارد معافیت و کاهش مالیات بر ارث
قانون مالیات مستقیم چندین مورد استثناء در خصوص معافیت کامل یا جزئی از مالیات بر ارث پیشبینی کرده است.
• اموالی که به نفع دولت، شهرداریها یا مؤسسات عمومی غیرانتفاعی واگذار شوند.
• داراییهایی که به مراکز علمی، آموزشی، پژوهشی یا درمانی مصوب واگذار میشوند.
• اموالی که به نفع اماکن متبرکه، حرم مطهر، بقعات متبرکه یا مؤسسات مذهبی مصوب اهدا شوند.
• مازاد بر نصاب معافیت برای وارثان درجه یک در صورت سکونت مستمر مورّث در ملک مسکونی طی پنج سال پیش از فوت
• داراییهای مازاد بر نصاب در صورت واگذاری به همسر زنده و فرزندان قانونی برای ساخت یا خرید مسکن اول
• وجوهی که بهعنوان هدیه یا کمک در طول عمر مورّث به وارثان درجه یک با اسناد رسمی منتقل شده باشند.
• وارثی که معلولیت دائمی داشته باشد و سهم وی در ارث تا سقف ۱۰ میلیارد ریال مشمول معافیت جزئی میشود.
• داراییهایی که تحت پوشش موافقتنامههای اجتناب از اخذ مالیات مضاعف قرار گیرند و قبلاً در کشور دیگر مالیات پرداخت شده باشد.
مدارک مورد نیاز برای ثبت و پرداخت مالیات بر ارث
برای تکمیل فرآیند انتقال ارث و پرداخت مالیات، مدارک زیر ضروری است:
• گواهی فوت صادره از ثبت احوال
• شناسنامه و کارت ملی مورّث و وارثان
• سند مالکیت داراییها
• اعلامیه تقسیم ارث از دادگاه یا اداره امور ارث
• ارزیابی رسمی از دارایی از سوی کارشناس مجاز
• عدمارائه مدارک کامل میتواند منجر به تأخیر در صدور حکم نهایی و افزایش هزینههای جانبی به دلیل جریمههای تأخیر شود.
اثرات تاخیر در پرداخت مالیات بر ارث
در صورت عدمپرداخت به موقع مالیات، جریمه تأخیر متناسب با مدت تأخیر به میزان مالیات تعیینشده اعمال میشود. علاوه بر این، در مواردی که پرونده به ادارات اجرایی ارجاع یابد، وارثان با رسیدگیهای سنگینتری روبهرو خواهند شد. این امر اهمیت برنامهریزی دقیق و زمانبندی مناسب برای پرداخت را دوچندان میکند.
راهکارهای کاهش مالیات بر ارث در چارچوب قانون
در چارچوب قانون، راههای مشروعی برای کاهش میزان مالیات بر ارث وجود دارد.
• انتقال تدریجی دارایی در طول حیات
با هدیه دادن بخشی از دارایی به وارثان درجه یک قبل از فوت، حجم ارث کاهش یافته و در نتیجه مالیات کمتری محاسبه میشود. این روش در صورت رعایت سقف معافیتهای قانونی برای هدیه، از پرداخت مالیات فوری نیز جلوگیری میکند.
• وصیت به مراکز خیریه و نهادهای غیرانتفاعی
مطابق ماده ۳۴ قانون مالیات مستقیم، اموالی که به بنیادهای خیریه، مراکز علمی یا اماکن مذهبی وصیت شوند، از پرداخت مالیات بر ارث معاف میمانند. این راهکار ضمن کاهش بار مالیاتی، اعتبار اجتماعی و اعتبارسنجی اخلاقی نیز به همراه دارد.
• ثبت رسمی داراییهای مشترک در طول زندگی
اگر داراییای بهصورت مشترک با یکی از وارثان درجه یک (مانند همسر یا فرزند) ثبت شود و این شخص بهصورت واقعی و مستمر در بهرهبرداری از آن مشارکت داشته باشد، در زمان محاسبه ارث، سهم وی جداگانه در نظر گرفته شده و نرخ مالیات بر سهم باقیمانده اعمال میشود.
• استفاده از معافیت مالکیت مسکن شخصی
طبق تبصره ماده ۳۱ قانون مالیات مستقیم، در صورتی که مسکن مورّث تنها خانه و محل سکونت وی بوده و به یکی از وارثان درجه یک واگذار شود، تا سقف سی میلیون ریال ارزش دفترچه املاک، از مالیات معاف است. البته این معافیت تنها یکبار و برای یک مسکن قابل استناد است.
• ثبت رسمی و کامل داراییهای منقول در دفاتر اسناد رسمی
بسیاری از وارثان فقط اموال غیرمنقول را اعلام میکنند و منقولها را نادیده میگیرند. ثبت دقیق تمام داراییها از طریق فهرستواره رسمی، از جریمههای بعدی جلوگیری کرده و زمینه را برای بررسی معافیتهای احتمالی فراهم میسازد.
• افراز ارث به چند مرحله در صورت امکان قانونی
در مواردی که چندین مورّث در زمانهای نزدیک به هم فوت میکنند، تنظیم تقسیم ارث بهصورت جداگانه برای هر فرد نه بهصورت تجمیعی میتواند نرخ مؤثر مالیات را کاهش دهد، زیرا محاسبه بر اساس سهم نهایی هر وارث در هر پرونده بهصورت مستقل انجام میشود.
• بهرهگیری از خدمات کارشناس مالیاتی قبل از ثبت ارث
مشاوره با کارشناس مالیاتی قبل از تکمیل پرونده، امکان شناسایی معافیتهای نهفته، اصلاح اشتباهات تفسیری در قانون و بهینهسازی نحوه تقسیم ارث را فراهم میکند. هزینه این مشاوره در مقایسه با صرفهجویی مالیاتی، بسیار ناچیز است.
مالیات بر ارث املاک، خودرو و مغازه
۱. املاک مسکونی
• طبقه اول: ۷.۵ درصد ارزش تعیینشده
۲. خودرو
• طبقه اول: ۲ درصد ارزش خودرو (طبق نظر کارشناس مالیاتی)
۳. مغازه (مالکیت + سرقفلی)
• مالکیت: ۷.۵ درصد برای طبقه اول
• سرقفلی: ۳ درصد برای طبقه اول
