سرنوشت بازار لبنیات چه خواهد شد؟
نشان تجارت - برپایه هشدارهایی که سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد(فائو) در پنجم‌ماه‌مه منتشر کرد سویه جهش‌یافته‌ای از تب برفکی ابتدا در عراق و بحرین شناسایی شده و نخستین هشدارها نیز دقیقا به همین دوکشور ارسال شد.
این هشدار جهانی درخواست مشخصی داشت: کشورها باید به‌سرعت واکسن‌های خود را با سویه جدید تطبیق داده و آمادگی کنترل تردد دام و نقاط مرزی را افزایش دهند اما در ایران واکسن‌های موجود همچنان متناسب با سویه قدیمی تولید شده و با آنکه دام‌ها واکسینه شده بودند ورود ویروس جدید باعث شکل‌گیری موج سنگین تلفات شد.
در همین بستر گزارش‌ها از برخی استان‌ها ازجمله کرمانشاه مسیرهای احتمالی ورود ویروس به کشور را به جابه‌جایی دام‌های وارداتی از قزاقستان به عراق، گوساله‌های خریداری‌شده از پاکستان یا حتی آلودگی تجهیزات حمل‌ونقل نسبت می‌دادند؛ ابهامی که تا امروز نیز هیچ روایت قطعی و رسمی درباره آن ارائه نشده است.
دامداری‌ها با ورود این سویه جدید تنها با تلفات دامی مواجه نشدند. تب برفکی در عمل یکی از موثرترین بیماری‌ها در کاهش تولید شیر است و به گفته رضا باکری، دبیر انجمن صنایع لبنی تنها در ماه‌های ابتدایی شیوع عرضه شیر خام در کشور روزانه حدود ۳هزارتن کاهش یافته است.
این افت عرضه در بازاری که پیشتر نیز با محدودیت نهاده‌های دامی روبه‌رو بود به هم‌ریختن تعادل قیمتی را اجتناب‌ناپذیر کرده و قیمت شیر خام از نرخ مصوب ۲۰هزارتومان به بیش از ۳۵هزارتومان در برخی نقاط رسید.
باکری در نشست فوق‌العاده کمیسیون صنایع غذایی اتاق ایران صراحتا اعلام کرد که «بی‌توجهی به هشدارهای بین‌المللی و تاخیر در به‌روزرسانی واکسن‌ها» عامل اصلی وقوع شوک قیمتی در بازار شیر بوده است. او در همین نشست یادآور شد که ترکیه با اقدام سریع در اصلاح واکسن‌ها توانست بیماری را کنترل کند اما ایران پس از وقوع بحران مجبور به واردات واکسن از همان کشور شد؛ وضعیتی که نتیجه آن تحمل خسارت تا زمان ورود واکسن موثر بوده است.
آسیب‌های این بیماری تنها به دامداری‌ها محدود نماند. کاهش عرضه شیر خام زمانی شدیدتر احساس شد که کارخانه‌های لبنی نیز به دلیل مشکلات ارزی امکان واردات مواد اولیه را از دست دادند. صنعت لبنیات ایران سالانه حدود ۶۰۰میلیون دلار مواد مصرفی شامل مایه پنیر، استارترهای ماست، پایدارکننده‌ها، پاکت و اقلام ضروری دیگر نیاز دارد.
با این حال بسیاری از کارخانه‌ها براساس اظهارات دبیر انجمن صنایع لبنی، ماه‌ها در صف تخصیص ارز باقی مانده‌اند و برخی واحدها حتی تا ۹ماه مواد اولیه یا تجهیزات خریداری‌شده را در انبار نگه داشته اما اجازه ترخیص ندارند.
این وضعیت زمانی مهم‌تر می‌شود که بدانیم صنعت لبنیات کشور تنها در سال گذشته حدود یک‌میلیارد دلار صادرات داشته و عملا یکی از زنجیره‌های فعال صادرات غیرنفتی ایران محسوب می‌شود اما همین زنجیره به‌دلیل «تعلل در سیاستگذاری ارزی» درآستانه از دست دادن توان تولید قرار گرفته است.
یکی از نکات تکان‌دهنده در این نشست اشاره باکری به تخصیص ۹۰۰میلیون‌دلار ارز ۲۸هزارو۵۰۰تومانی برای تامین نهاده‌های گاو شیری بود. او تصریح کرد که این یارانه عملا به‌دست مصرف‌کننده نهایی نمی‌رسد و تورم در طول زنجیره تولید اثر این یارانه را «کاملا مستهلک» کرده است.
مقایسه تاریخی نیز این موضوع را روشن‌تر می‌کند: قیمت خرید شیر خام از ۴۸۰تومان در سال۱۳۹۰ به رقمی بیش از ۳۵هزارتومان رسیده است. به بیان دیگر تمرکز یارانه در ابتدای زنجیره و نه انتهای آن طی سال‌های گذشته نتوانسته حمایت معناداری از مصرف‌کننده تامین کند.
باکری در نامه‌ای که به رییس‌جمهور ارسال کرده پیشنهاد داده یارانه ارزی به‌جای نهاده‌ها در انتهای زنجیره و در قالب کارت کالایی لبنیات توزیع شود؛ طرحی که به گفته او می‌تواند قیمت چند قلم اصلی لبنیات را «تقریبا به نصف» کاهش داده و اثر مستقیم آن بر معیشت خانوار دیده شود.
