۴۰۰ هزار مدرسه ناایمن در تهران و مدارس کانکسی در مناطق محروم؛ بحران ایمنی آموزشی در سراسر کشور

نشان تجارت - «شما عکس را ببینید؛ سقف با یک باران آخر هفته آسیب دیده، ایزوگام سقف را باد و باران کاملا از بین برده و موزاییک هم ریزش کرده است. تنها خوش‌اقبالی ما و دانش‌آموزان این بود که این اتفاق در آخر هفته‌ای رخ داد که کسی در محیط مدرسه و کلاس درس حضور نداشت».

آمار دقیقی از تعداد مدارس ناایمن در کشور وجود ندارد، اما سال گذشته حمیدرضا خان‌محمدی، رئیس سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس، با اشاره به وجود صد هزار کلاس درس ناایمن در کشور، اعلام کرده بود با توجه به ردیفی که در برنامه هفتم پیش‌بینی شده، موضوع مدارس ناایمن در مدت پنج سال حل می‌شود. با وجود این، داده‌های جدید خبر‌های خوبی را به گوش نمی‌رسانند. شهریور امسال رئیس کمیته ایمنی شورای شهر با اشاره به نزدیک‌شدن به آغاز سال تحصیلی از شناسایی

۴۰۰ هزار مدرسه فاقد انطباق ایمنی تنها در شهر تهران خبر داده بود. به‌تازگی معاون پیشگیری آتش‌نشانی تهران نیز خبر داد تنها سه مدرسه در پایتخت تأییدیه ایمنی دریافت کرده‌اند. درحالی‌که انتظار می‌رفت تهران شرایط بهتری از دیگر شهر‌های کشور داشته باشد، این اخبار به میزان نگرانی برای مناطق محروم‌تری که در سال‌های گذشته نیز اخبار متعددی درباره بروز حادثه در آنها رخ داده بود، افزوده است؛ به‌طور مثال، برای شهر‌های اطراف تهران همچون شهریار، ملارد و اسلامشهر و همچنین برای استان‌هایی که همواره رنج محرومیت را بر گرده خود حمل می‌کنند، مناطقی مانند سیستان‌وبلوچستان و خوزستان که پیش‌تر هم اخبار مرتبط با وجود مدارس ناایمن در آنها منتشر شده بود.

۴۰۰ هزار مدرسه ناایمن درتهران!

شهریور امسال، مهدی بابایی، رئیس کمیته ایمنی شورای شهر، با اشاره به مسئولیت شهرداری تهران در قبال مدارس پایتخت گفته بود: «با توجه به ردیف بودجه کمک به مدارس و مصوبه ایجاد سامانه برخط پایش ایمنی ساختمان‌های شهر تهران شورای اسلامی شهر که در این دوره نیز اصلاحیه‌ای بر آن صورت گرفته است، شهرداری تهران ملزم است اعتباری را که در این ردیف قرار دارد با اولویت ایمن‌سازی مدارس هزینه کند و درصورتی‌که مدرسه دارای تأییدیه ایمنی باشد، اعتبار مذکور به موارد غیر از آن اختصاص یابد». به گفته او، سال گذشته اداره HSE سازمان پیشگیری و مدیریت بحران در قالب مسئولیت اجتماعی، دوهزارو ۴۰۰ مدرسه دولتی شهر تهران را مورد رصد و پایش ایمنی قرار داد که نتیجه آن شناسایی ۴۰۰ هزار مورد انطباق‌نداشتن ایمنی بود؛ این موارد نشان می‌دهد که باید در تخصیص اعتبارات، اولویت‌گذاری صورت گیرد. رئیس کمیته ایمنی شورای شهر تأکید کرده بود: «این موضوع در اغلب مناطق ۲۲گانه که به مدارس کمک می‌کنند، رعایت نمی‌شود. از این‌رو درخواست بنده این است که براساس مصوبه شورا، اولویت کمک به مدارس در راستای رفع ناایمنی‌ها باشد تا مدارس بتوانند تأییدیه ایمنی خود را از سازمان آتش‌نشانی دریافت کنند. با توجه به بررسی‌ها اولویت تخصیص این اعتبارات، ایمنی مدارس نبوده است؛ تذکر بنده به شهرداری تهران این است که اولویت را رفع ناایمنی مدارس قرار دهد». یک ماه از شروع سال تحصیلی نگذشته بود که معاون پیشگیری آتش‌نشانی تهران نیز خبر جدیدی از وضعیت ایمنی مدارس داد. 

کامران عبدولی با اشاره به وضعیت ایمنی مدارس گفت: «یکی از دغدغه‌های اصلی سازمان، ایمنی مدارس و مهدکودک‌هاست. در مقایسه با دیگر ساختمان‌ها، مدارس در زمینه ایمنی عقب‌ترند و پیشرفت درخور توجهی نداشته‌اند، درحالی‌که ساختمان‌های درمانی، تجاری و مسکونی جدید اقدامات مناسبی در این زمینه انجام داده‌اند. دلیل این عقب‌ماندگی عمدتا مربوط به مسائل نقدینگی و اعتبارات است». به گفته او، از مجموع شش‌هزارو ۴۲۰ مدرسه که شامل هزارو ۵۰۴ مهدکودک و پیش‌دبستانی، دوهزارو ۵۰ مدرسه ابتدایی، دو‌هزارو ۳۸۳ مدرسه متوسطه فنی و حرفه‌ای و کار و دانش و ۸۸ مدرسه کودکان استثنائی و متوسطه استثنائی (دوهزارو ۹۱۳ مدرسه غیردولتی و سه‌هزارو ۱۲۹ دولتی) می‌شود، تاکنون ۴۳ پرونده تشکیل شده و تنها سه مورد به تأییدیه نهایی رسیده‌اند. در این میان، دیگر اقدامات مؤثر هم اجرائی نشده است».

 براساس اعلام عبدولی، بخش عمده حوادث در سال‌های گذشته ناشی از اتصالی برق، منابع حرارتی، شعله باز، بخاری‌ها و تجهیزات استانداردنشده بوده است. همچنین برخی حوادث ناشی از جوشکاری، برشکاری، سقوط از ارتفاع، استفاده نادرست از مواد و چاه‌ها و مشکلات مربوط به آزمایشگاه‌ها، موتورخانه‌ها و انبارداری گزارش شده است. نصب سیستم‌های اعلام حریق در مدارس با بیش از دو یا سه طبقه یا فضا‌های پنهان می‌تواند کمک درخور توجهی به کنترل حریق داشته باشد. تفاهم‌نامه‌ای بین سازمان آتش‌نشانی، اداره کل آموزش‌و‌پرورش و سازمان نوسازی مدارس تهران وجود دارد که در آن تمام موارد مربوط به ارتقای ایمنی ساختاری و عملیاتی مدارس مطرح شده و قابل پیگیری است». معاون پیشگیری سازمان آتش‌نشانی تهران معتقد است آموزش‌ها در این مدت منجر به افزایش ایمنی مدارس نشده است.

سازمان نوسازی مدارس چه می گوید؟

دو هفته پیش بود که خبر ریزش سقف یک مدرسه منتشر شد؛ ریزش آوار این مدرسه در حال ساخت درشهرستان ملارد در غرب استان تهران سه مصدوم داشت. «عباس زارع»، مدیر‌کل نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس استان تهران، در پاسخ به «شرق» درباره حیطه وظایف این سازمان در برابر نوسازی مدارس می‌گوید: «نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس یکی از مجموعه‌های تخصصی زیرمجموعه وزارت آموزش و‌پرورش است که به صورت مستقل و با مأموریت عمرانی فعالیت می‌کند. وظیفه اصلی اداره‌کل نوسازی مدارس، تأمین، ساخت، بازسازی، بهسازی و استانداردسازی فضا‌های آموزشی و پرورشی کشور است. به عبارت دیگر، آموزش و‌پرورش سیاست‌گذار و بهره‌بردار است، اما وظیفه ساخت، تجهیز و ایمن‌سازی مدارس به صورت مستقیم بر عهده سازمان نوسازی مدارس کشور و ادارات کل تابعه در استان‌ها‌ست؛ بنابراین مسئولیت اصلی امور زیرساختی و عمرانی مدارس، ازجمله ایمنی، استحکام و استانداردسازی ساختمان‌ها، در حیطه مأموریت نوسازی مدارس قرار دارد».

او در واکنش به آماری که سازمان آتش‌نشانی درباره تعداد مدارس ایمن در تهران اعلام کرده است، می‌گوید: «این آمار نیازمند تفسیر دقیق‌تری است. موضوع ایمنی مدارس ابعاد گسترده‌ای دارد و دریافت تأییدیه نهایی آتش‌نشانی فقط یکی از مراحل فرایند ایمن‌سازی است. درحال‌حاضر بخش درخور توجهی از مدارس تهران دارای سیستم‌های ایمنی فعال، مقاوم‌سازی سازه‌ای و تجهیزات ایمنی استاندارد هستند، اما ممکن است در فرایند اداری دریافت گواهی نهایی، برخی موارد مستندسازی یا تکمیل پرونده در حال انجام باشد. اداره کل نوسازی مدارس استان تهران در سال‌های اخیر با جدیت موضوع ایمنی و استحکام بنا‌ها را دنبال کرده و با همکاری شهرداری تهران و سازمان آتش‌نشانی، پروژه‌های متعددی در زمینه بهسازی، مقاوم‌سازی و حذف مدارس فرسوده را در دستور کار دارد. بنابراین، جای نگرانی نیست، اما موضوع ایمنی را همواره از اولویت‌های اصلی خود می‌دانیم و به صورت مستمر پیگیری می‌کنیم». او عدالت آموزشی را فقط محدود به افتتاح مدارس جدید نمی‌داند: «عدالت آموزشی فقط در دسترسی به فضا‌های آموزشی خلاصه نمی‌شود، بلکه ایمنی، کیفیت و استانداردبودن فضا نیز بخش جدایی‌ناپذیر آن است.

 سیاست ما در نوسازی مدارس استان تهران این است که هیچ مدرسه‌ای در معرض خطر باقی نماند و همه دانش‌آموزان در فضایی ایمن، استاندارد و شایسته تحصیل کنند. افتتاح مدارس جدید در مناطق کم‌برخوردار بخشی از عدالت آموزشی است، اما اصلاح، ایمن‌سازی و مقاوم‌سازی مدارس موجود نیز در همان سطح اهمیت قرار دارد. در واقع ما دو مسیر را هم‌زمان پیش می‌بریم؛ توسعه فضا‌های آموزشی جدید برای مناطق نیازمند و بهسازی و ایمن‌سازی مدارس قدیمی برای حفظ جان و سلامت دانش‌آموزان». زارع با اشاره به برنامه‌های سازمانش برای توجه جدی‌تر به مبحث ایمنی مدارس عنوان می‌کند: «در استان تهران، موضوع ایمنی مدارس به صورت یک رویکرد کلان و فراگیر دنبال می‌شود. در این چارچوب، چند محور اصلی در دستور کار قرار دارد: تدوین و اجرای طرح جامع ایمنی مدارس تهران با همکاری شهرداری و سازمان آتش‌نشانی، پایش و ارزیابی دوره‌ای مدارس از نظر استحکام و ایمنی سازه‌ای، تجهیز مدارس به سیستم‌های اعلام و اطفای حریق، تابلو‌های هشدار و مسیر‌های اضطراری استاندارد، آموزش مدیران و کارکنان مدارس در زمینه ایمنی و واکنش در شرایط بحران و همکاری با خیرین مدرسه‌ساز برای جایگزینی مدارس فرسوده و ناایمن. در کنار این اقدامات، نوسازی مدارس استان تهران با رویکردی جدید و نگاه عدالت‌محور تلاش دارد فضای آموزشی را نه‌فقط توسعه دهد، بلکه کیفیت، امنیت و آرامش را نیز در کلاس‌های درس تضمین کند».

شرایط ایمنی مدارس خوزستان و سیستان وبلوچستان

اگر پیگیر اخبار مرتبط با مدارس و حوادث پیرامون آن باشید، می‌دانید که برخی استان‌ها بیش از سایرین در معرض آسیب‌های این موضوع هستند. «عباس سرگزی»، مدیر روابط‌عمومی آموزش‌و‌پرورش استان سیستان‌و‌بلوچستان، اما می‌گوید نمی‌توان عنوان «بحران» را به ایمنی مدارس در این استان پیوند زد: «البته من کارشناس نیستم، اما اینکه بگوییم استان ما در این زمینه بحران دارد، درست نیست. مدارس از طرف سازمان نوسازی در اختیار آموزش‌و‌پرورش قرار می‌گیرد و اساسا مسئولیت ایمنی مدرسه‌ها با ما نیست. اما پیش از اینکه مدرسه‌ها فعال شوند، تأییدیه‌ها گرفته می‌شود و حوزه‌های نظارتی هم کارشان را می‌کنند». «بابک نوری‌زاده» هم که دو دهه مدیریت روابط‌عمومی آموزش‌و‌پرورش استان خوزستان را بر عهده داشته و کارشناس حوزه آموزش به شمار می‌رود، معتقد است ساختار اقلیمی هر استانی را باید در نوع شکل مدارس در نظر گرفت: «مدرس در تمام کشور نمی‌توانند یک شکل داشته باشند. باید ساختار اقلیمی هر استانی را هم در نظر گرفت. مثلا در استان ما شرایط آب‌و‌هوایی به‌گونه‌ای است که مدارس سنگی یا کانکسی وجود دارند؛ هم به خاطر اینکه عشایر در استان ما فعال هستند و هم به خاطر آب و هوا. ضمن اینکه نباید فراموش کرد روند توسعه خوزستان به خاطر جنگ با عراق دیرتر از استان‌های دیگر آغاز شد».

او معتقد است باید به حوادث و بلایای طبیعی هم به‌عنوان متغیری غیرقابل کنترل توجه کرد: «البته ضریب ایمنی مدارس بالاتر از خانه‌های عادی باید باشد، اما باید در نظر بگیریم که گاهی هم حادثه رخ می‌دهد. مثلا وقتی یک صاعقه کلاس درس کانکسی را در سردشت از بین برد، دیگر یک بلای طبیعی بود که متأسفانه اتفاق ناخوشایندی هم محسوب می‌شد».

ایمنی پایین برخی از مدارس

تجربه افرادی که در این استان‌ها فعال هستند، اما با گزارش‌های مدیران آموزشی این مناطق چندان همخوان نیست. «عبید ملک‌رئیسی» که سال‌هاست در استان سیستان‌وبلوچستان معلمی می‌کند، در گفت‌و‌گو با «شرق» از یک تجربه شخصی می‌گوید: «در این هفت سال من در مناطق مختلف استان سیستان‌وبلوچستان به‌عنوان معلم تدریس کردم و روز‌های زیادی هم بوده که برای توزیع نوشت‌افزار مدرسه به شهرستان‌ها و روستا‌های زیادی سر زده‌ام. طبق همین تجربه هم می‌توانم بگویم اوضاع ایمنی چندان مساعد نیست. شما در یکی از تصاویری که برایتان ارسال کرده‌ام می‌بینید سقف کلاس درس از موزائیک پوشیده شده است. پیمانکار هم که مشخص است کارش را صرفا برای گرفتن پول انجام داده است.

 سقف با یک باران آخر هفته آسیب دیده بود. ایزوگام سقف را باد و باران کاملا از بین برده بود و موزائیک سقف هم ریزش کرده بود. تنها خوش‌اقبالی ما و دانش‌آموزان این بود که این اتفاق در آخر هفته‌ای رخ داد که کسی در محیط مدرسه و کلاس درس حضور نداشت و خوشبختانه آسیبی هم به ما نرسید. اما نکته قابل توجه اینکه خود من و بسیاری از معلمان دیگر در بسیاری از مواقع اسکان‌مان در همین دفاتر مدیریت مدرسه است. آن شب هم اگر من یا معلم دیگری در آن اتاق حضور داشت، حتما دچار آسیب می‌شد». او می‌گوید پیمانکاران مدارس را با کمترین هزینه ممکن می‌سازند: «نکته دیگر این است که برخی از مدارس از نظر ظاهری خیلی زیبا و شیک به نظر می‌آیند، اما از آنجایی که مصالح درجه سه برای آنها استفاده می‌شود، قوامی ندارند. به این دلیل که این مدارس اغلب به دست پیمانکارانی ساخته می‌شوند که تلاش می‌کنند با کمترین هزینه ممکن مدارس را بسازند و پول بیشتری به جیب خودشان برود. البته حتما در میان آنها افرادی هم هستند که منصف باشند، اما آنچه ما می‌بینیم این است که بیشتر این مدارس شرایط خوبی ندارند».

ملک‌رئیسی به مورد دیگری نیز اشاره می‌کند: «مورد دیگر که نشان از ایمنی پایین برخی از مدارس دارد، مربوط به سالی است که ما بخاری برقی از خانه آوردیم تا کمی فضای کلاس را در فصل سرما گرم کنیم. اتفاقی که رخ داد این بود که سیم‌های برق کلاس به‌طور کامل ذوب شدند. به خاطر اینکه شماره سیم‌های به‌کار رفته در برقکاری مدرسه یک‌و‌نیم بود. این عدد برای روشن‌کردن یک لامپ ساده هم مناسب نیست چه برسد به اینکه بخواهید در گرما یا سرمای سیستان‌و‌بلوچستان از کولر گازی و بخاری برقی استفاده کنید. هر چند وقت یک بار مسئولان گزارش‌هایی منتشر می‌کنند از اینکه ساخت مدارس سنگی و خشتی را برچیده‌اند؛ در‌حالی‌که همین حالا در بسیاری از استان‌های ایران این نوع مدارس وجود دارند».