زنگ خطر تشدید دوباره مازوت‌سوزی در نیروگاه‌های کشور
نشان تجارت - با آغاز پاییز و کاهش دوباره دمای هوا، کشور وارد دوره‌ای می‌شود که بار دیگر مساله ناترازی گاز به یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های اقتصادی، زیست‌محیطی و اجتماعی تبدیل می‌شود. هر سال با سردتر شدن هوا، تقاضا برای گاز طبیعی به‌شدت بالا می‌رود چراکه هم خانوار‌ها برای گرمایش به آن نیاز دارند و هم وابستگی ۷۰ درصدی نیروگاه‌های کشور به گاز، مصرف آن را افزایش می‌دهد.
اما واقعیت این است که توان تولید و توزیع گاز در کشور با رشد مصرف هماهنگ نشده و همین شکاف عرضه و تقاضا، نظام انرژی کشور را با مشکل مواجه کرده است.
سعید توکلی، مدیرعامل شرکت گاز، در مرداد سال جاری در نشست خبری گفت: «باید بپذیریم که ناترازی انرژی داریم و این ناترازی هم کم نیست و ۳۰۰ میلیون تا ۳۵۰ میلیون مترمکعب کمبود گاز داریم.»
با این حال با توجه به افزایش مصرف گاز در فصول سرد سال و کاهش توزیع آن به نیروگاه‌ها، باید پرسید آیا باید کشور آماده افزایش مازوت‌سوزی باشد؟
افزایش مازوت‌سوزی در نیروگاه‌ها
مشاهدات میدانی حاکی از آن است که روند افزایش مازوت‌سوزی در کشور شدت گرفته است. به عنوان مثال این روز‌ها اگر از جاده قزوین-کرج عبور کنید، صحنه نگران‌کننده‌ای از دود خاکستری و سیاه بیرون‌آمده از نیروگاه شهید رجایی مشاهده می‌کنید. شدت و حجم این دود به قدری است که به نظر می‌رسد این نیروگاه بار دیگر به افزایش مازوت‌سوزی روی آورده است.
افزایش مازوت‌سوزی از پاییز به معنای افزایش ناترازی گاز و کاهش سهم گاز در سبد سوخت نیروگاهی است. باید گفت با توجه به شروع زودهنگام مازوت‌سوزی در کشور، ناترازی گاز در سال جاری تشدید شده است.
چرا مازوت‌سوزی در نیروگاه‌ها افزایش می‌یابد؟
یکی از دلایل افزایش مازوت‌سوزی در نیروگاه‌ها، کاهش تخصیص گاز به نیروگاه‌های حرارتی به دلیل افزایش ناترازی گاز است.
یکی از ریشه‌های اصلی ناترازی گاز، افت فشار در میدان گازی پارس جنوبی است. پارس جنوبی، به‌عنوان بزرگترین منبع تامین گاز ایران، در سال‌های اخیر به‌وضوح نشانه‌هایی از افت تولید را تجربه کرده است. این افت فشار پدیده‌ای طبیعی در میادین گازی است و همه کشور‌هایی که دارای ذخایر بزرگ هستند با آن مواجه می‌شوند.
تفاوت در اینجاست که بسیاری از کشور‌ها با اجرای پروژه‌های فشارافزایی، سعی می‌کنند از کاهش تولید جلوگیری کنند یا آن را به تعویق بیندازند. اما در ایران، به‌رغم هشدار‌های کارشناسان و گذشت سال‌ها از طرح این ضرورت، نشانه‌ای از پیشرفت پروژه‌های فشارافزایی پارس جنوبی مشاهده نمی‌شود.
در شرایطی که رشد مصرف گاز در کشور سالانه چندین میلیارد مترمکعب افزایش می‌یابد، توسعه میادین جدید یا ارتقای تاسیسات موجود متناسب با این روند نبوده است. از این رو هر سال شکاف بین تولید و مصرف روزبه‌روز بیشتر می‌شود. همین مساله باعث می‌شود که در روز‌های سرد سال، اولویت تامین گاز به بخش خانگی داده شود و نیروگاه‌ها در اولویت دوم قرار دارند.
اینجاست که پای مازوت و گازوئیل به میان می‌آید. حدود ۷۰ درصد نیروگاه‌های کشور حرارتی هستند و این نیروگاه‌ها برای تولید برق وابستگی به گاز طبیعی دارند. وقتی تامین گاز آنها با مشکل روبه‌رو می‌شود، راهی جز استفاده از سوخت‌های جایگزین باقی نمی‌ماند. اما تبعات زیست‌محیطی این تصمیم بسیار سنگین است.
مشکلات زیست محیطی انتشار زودهنگام مازوت
مازوت‌سوزی که در سال‌های اخیر بار‌ها خبرساز شده است، نه‌تنها موجب افزایش آلودگی هوا در کلان‌شهر‌ها می‌شود، بلکه سلامت میلیون‌ها نفر را نیز به خطر می‌اندازد. دود ناشی از مازوت، حاوی ذرات معلق بسیار ریز و ترکیبات گوگردی است که می‌تواند منجر به بیماری‌های قلبی و تنفسی شود. در فصل زمستان که پدیده وارونگی دما شایع است، این آلودگی‌ها در لایه‌های پایین جو محبوس می‌شوند و وضعیت هوای شهر‌ها را به شرایط بحرانی می‌رسانند. در چنین شرایطی، شاخص کیفیت هوا به‌راحتی وارد محدوده ناسالم یا حتی بسیار ناسالم می‌شود.
این چرخه معیوب هر سال تکرار می‌شود، یعنی با کاهش دما و افزایش مصرف گاز، نیروگاه‌ها از سوخت گازی محروم می‌شوند و به مازوت روی می‌آورند و هوای آلوده بر شهر‌ها سایه می‌اندازد. از سوی دیگر، وقتی آلودگی هوا شدت می‌گیرد، فشار افکار عمومی افزایش می‌یابد و مسئولان مجبور می‌شوند وعده‌هایی درباره توقف مازوت‌سوزی یا جایگزینی آن بدهند؛ وعده‌هایی که هیچ‌گاه بحران مازوت‌سوزی را برطرف نکرده‌اند.
اتکا به نیروگاه‌های حرارتی و تشدید ناترازی گاز
ایران با دارا بودن یکی از بزرگترین ذخایر گاز جهان، به‌جای اینکه صادرکننده قدرتمند باشد، درگیر چالش تامین نیاز داخلی شده است. اگر پروژه‌های فشارافزایی پارس جنوبی به‌موقع اجرا می‌شد، امروز ظرفیت تولید گاز کشور می‌توانست بخش مهمی از شکاف عرضه و تقاضا را پر کند. همچنین اگر سیاست‌های بهینه‌سازی مصرف جدی گرفته می‌شدند، شاید نیاز به مازوت‌سوزی در نیروگاه‌ها به حداقل می‌رسید.
اما متاسفانه، غلبه نگاه کوتاه‌مدت بر نگاه کلان و بلندمدت در حوزه انرژی، باعث شده است که هر سال در فصل زمستان کشور با کمبود گاز و تشدید مازوت‌سوزی دست‌وپنجه نرم کند.
از سوی دیگر، اتکا به نیروگاه‌های حرارتی بدون توجه به تنوع‌بخشی در سبد انرژی نیز خود عاملی تشدیدکننده است. توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر در کشور با وجود ظرفیت‌های فراوان بسیار کند بوده است. این در حالی است که اگر سهم انرژی‌های پاک در تولید برق افزایش می‌یافت، فشار بر بخش گازی و در نتیجه نیاز به مازوت‌سوزی کاهش پیدا می‌کرد.
اکنون دوباره هوا رو به سردی می‌رود و باید پرسید آیا قرار است همان چرخه معیوب سال‌های گذشته تکرار شود؟ اگر تغییر جدی در سیاست‌ها رخ ندهد، نیروگاه‌ها مجبور به تشدید مازوت‌سوزی می‌شوند. این چرخه نه‌تنها نشان‌دهنده مشکلات جدی در حوزه منابع گازی کشور است، بلکه از نبود توجه به سلامت مردم نشان دارد.
بدون انجام اقدامات فوری در راستای متنوع‌سازی سبد تولید برق در کشور و توجه به فشارافزایی پارس جنوبی، هر سال زمستان، همان داستان تکرار می‌شود. داستانی که از کاهش دما و افزایش مصرف گاز شروع می‌شود و با تشدید ناترازی و روی آوردن نیروگاه‌ها به مازوت‌سوزی، سلامت مردم را هدف قرار می‌دهد.
