اعتراض خوزستانی‌ها به طرح‌های انتقال آب
نشان تجارت - اعتراض خوزستانی‌ها به طرح‌های انتقال آب دوباره بالا گرفته است. این بار طرح انتقال آب از سرشاخه رودخانه علاء (اعلا) در شمال‌شرق خوزستان به استان کهگیلویه‌وبویراحمد است که صدای اعتراض مردم را بلند کرده. طرح انتقال آب از رودخانه علاء در حالی چراغ خاموش، آغاز شده که نگاه‌ها در جای دیگر، متوجه فشار‌های وزارت نیرو برای اجرای طرح‌های جدید انتقال آب از سرشاخه‌های رودخانه کارون بود. واکنش‌ها به انتشار خبر اجرای این پروژه که در بی‌اطلاعی خوزستانی‌ها کلید خورده، از دو هفته پیش شروع شد. در پی آن، تعدادی از اهالی روستا‌های شهرستان صیدون که هم‌مرز با استان کهگیلویه است، روز جمعه تجمعی اعتراضی برپا کردند. آنها با پای پیاده عازم کارگاه محل اجرای طرح شدند تا خودشان ماشین‌آلات را جمع‌آوری کنند. وقتی نیروی انتظامی جلوی راهشان را گرفت، با سنگ جاده خوزستان به کهگیلویه را مسدود کردند.
«ناصر باهوش» از اهالی روستای «دره بنیاب» از توابع شهرستان صیدون در شمال‌شرق خوزستان در گفت‌و‌گو با «پیام ما» حاضران در تجمع را بالای ۶۰۰ نفر تخمین می‌زند که از ساعت ۶:۳۰ صبح جمع شدند: «عده زیادی از اهالی آمده بودند، بعد با پای پیاده به‌سمت کهگیلویه رفتیم تا خودمان دستگاه‌ها و ماشین‌ها را جمع کنیم، اما حدود ساعت ۱۲ بخشداری و نیروی انتظامی جلویمان را گرفتند. روز شنبه هم دوباره در مقابل ساختمان فرمانداری تجمع کردیم. در آنجا به‌عنوان نماینده روستا صحبت کردم و حراست فرمانداری گفت استاندار قول شرف داده که این موضوع را پیگیری کند و اجازه ندهد آب رودخانه علاء را منتقل کنند.»
ویدئو‌ها و عکس‌های تجمع در فضای مجازی دست‌به‌دست می‌شود که روی پلاکارد‌ها نوشته شده: «ما کشاورزان و ساکنان مناطق پایین‌دست رود علاء در استان خوزستان نسبت به انحراف آب این رودخانه به استان کهگیلویه‌وبویراحمد اعتراض داریم.»
آن‌طورکه باهوش می‌گوید: ۱۰-۱۲ روز است که اهالی متوجه فعالیت ماشین‌ها در منطقه گندمکار (سرچشمه علاء) شدند. قبل از آن اصلاً از مسئله خبر نداشتیم. سه‌چهار سال پیش هم نماینده کهگیلویه می‌خواست این منطقه را به استانشان ملحق کند، ولی مردم شدیداً اعتراض کردند و انجام نشد. امسال قصد دارند از پنج کیلومتر بالاتر را به آن استان ملحق کنند.»
او خود را جانباز جنگ معرفی می‌کند و ادامه می‌دهد: «ما به‌دنبال ایجاد تنش نیستیم و اعتراضاتمان را به‌صورت قانونی به دولت انتقال می‌دهیم. آبی که از سرشاخه‌های گندمکار می‌آید، هزاران سال در این مسیر جاری بود، آب آشامیدنی همه روستا‌ها از همین رودخانه است. زندگی این مردم به آب وابسته است و اگر این آب منتقل شود، چون همه‌چیزشان از این آب است. ما اینجا نه کارخانه‌ای داریم و نه شرکتی که مردم آنجا مشغول باشند و معیشت همه مردم کشاورزی است. اگر آب نباشد، مردم ناچارند از اینجا مهاجرت کنند.»
بیراهه انتقال آب
رودخانه علاء (اعلا) از کوه‌های زاگرس و منطقه گندمکار در مرز خوزستان و کهگیلویه‌وبویراحمد شکل می‌گیرد، از شهرستان‌های «صیدون»، «میداوود باغملک» و «رامهرمز» در خوزستان می‌گذرد و در ادامه به رودخانه مارون-جراحی می‌پیوندد و به تالاب شادگان منتهی می‌شود. طرح انتقال آب از رودخانه علاء به شهر‌های کهگیلویه‌وبویراحمد، اگرچه هنوز برای خوزستانی‌ها مبهم است، اما براساس گزارش روابط‌عمومی شرکت آب‌منطقه‌ای کهگیلویه‌وبویراحمد «آرش مصلح»، مدیرعامل این شرکت، پیش‌ازاین از آغاز عملیات اجرایی بند انحرافی بتنی به طول ۷۰ متر بر روی رودخانه گندمکار برای تأمین آب پایدار دو بخش «دیشموک» و «قلعه رئیسی» با جمعیت ۷۶ هزار نفر در شهرستان کهگیلویه خبر داده بود. به‌گفته او، برای این طرح در قانون بودجه امسال ۹۰ میلیارد تومان و ۵۰ میلیارد تومان نیز در بخش توازن، اختصاص یافته است. «سید محمد موحد»، نماینده کهگیلویه‌وبویراحمد در مجلس، نیز در واکنش به اظهار بی‌اطلاعی مسئولان خوزستانی از اجرای این طرح گفته است: «این طرح از سال ۱۳۹۷ آغاز شده و ذیل طرح آبرسانی به چهار شهر تعریف شده است. امسال نیز ماده ۲۳ آن اخذ شده و در لایحه بودجه اعتبار دارد. بنابراین، موضوع تازه‌ای نیست و برخی اظهارات مطرح‌شده پیرامون آن بسیار عجیب است.» او آب انتقالی را صرفاً برای آشامیدن مردم «چاروسا» و «دیشموک» عنوان کرد که حداقل حق مردم این مناطق است و هیچ مشکلی برای کشاورزان مسیر ایجاد نمی‌کند.
«انجمن دوستداران طبیعت رامهرمز»، اما در نامه‌ای سرگشاده به اظهارات موحد نماینده کهگیلویه در مجلس پاسخ داده است. در این نامه ضمن تأکید بر دیدگاه کارشناسان و شرایط مجاز برای انتقال آب آمده است: «اینکه تصمیمی به این مهمی و اثری که بر معیشت جمع زیادی از ساکنان یک منطقه در چه سالی و در کدام پستو‌ها اتخاذ شده است، اینکه منطقه‌ای که آب به آنجا انتقال می‌یابد، در کجا قرار دارد، از اساس فاقد موضوعیت است. درصورت رعایت تمامی شرایط و پیوست‌ها از شما تقاضا داریم آنها را به‌صورت عمومی منتشر کنید تا مشخص شود چه کسانی قصد سوءاستفاده از احساسات عمومی و برانگیختن تعصبات قومی را دارند. این راهی که شما در حال طی آن هستید۷ نمایندگان اصفهان سال‌هاست در انتهای آن قرار دارند. راهی که منجر به خشکیدن رودخانه‌ها، ازبین‌رفتن تالاب‌ها، فرونشست زمین، تشدید ریزگردها، شور شدن آب و خاک و ایجاد تنش‌های محلی و استانی شده است.»
«حکیمه بارانی»، مدیر انجمن دوستداران طبیعت رامهرمز، همچنین در گفت‌و‌گو با «پیام ما» از جزئیات این طرح اظهار بی‌اطلاعی می‌کند و می‌گوید تلاش‌هایشان برای جمع‌آوری اطلاعات از منابع رسمی تاکنون نتیجه‌ای نداشته است: «طبق اعلام مسئولان کهگیلویه این طرح برای تأمین آب شرب چند شهر است، اما شنیده‌ها و اخبار غیررسمی هم وجود دارد که می‌گویند این طرح برای تأمین آب پتروشیمی دهدشت است. همچنین، گفته می‌شود قرار است برای اجرای این طرح محل سرچشمه‌ها از خوزستان جدا و به استان کهگیلویه الحاق شود.»
او دلیل مخالفت کنشگران محیط‌زیست با این طرح را، کاهش شدید آبدهی رودخانه علاء در خشکسالی‌های اخیر عنوان می‌کند. این رودخانه تنها منبع آبی منطقه است: «حیات شهر‌ها و روستا‌های صیدون، میداود، باغملک و رامهرمز به رود علاء وابسته است. با انتقال آب این رودخانه دیگر هیچ آبی به پایین‌دست نمی‌رسد. اکوسیستم پایین‌دست از بین می‌رود و به‌تبع آن، اهالی مهاجرت خواهند کرد. مشکلات امنیتی همچون اعتراضات اخیر و درگیری مردم در روستا‌ها از تبعات این طرح است. چند سال پیش این طرح قرار بود اجرا شود، اما با مخالفت‌هایی که اتفاق افتاد، اجرا نشد. در آن زمان این طرح ارزیابی محیط‌زیستی و مجوز ماده ۲۳ را نداشت.»
هشدار شاخص فلاکت
انتقال آب بین‌حوضه‌ای از سوی کارشناسان رد شده است. خوزستانی‌ها نیز بیش از دو دهه است که به طرح‌های انتقال آب از سرشاخه‌های کارون معترض هستند. آن‌طورکه رسانه‌های محلی گزارش داده‌اند، بحث انتقال آب رودخانه علاء ۹ سال پیش نیز مطرح شد که با مخالفت شدید اهالی مواجه شد و مهرماه ۱۳۹۵ نیز مردم در اعتراض به این طرح تجمعاتی برپا کردند. «لطیف حیایی اهوازی»، فرماندار وقت باغملک، هدف این طرح را آبیاری دو هزار هکتار از باغات کهگیلویه عنوان کرده بود که به‌دلیل نارضایتی مردم، گروه کارشناسی از طریق فرمانداری برای تهیه گزارش‌ها فیلم و عکس به محل اعزام شدند.»
«علی طهماسبی»، کنشگر محیط‌زیست، نیز در گفت‌و‌گو با «پیام ما» انتقال آب از سرچشمه رودخانه علاء به کهگیلویه را آخرین میخ بر تابوت معیشت ساکنان شهرستان‌های رامهرمز، باغملک و صیدون توصیف می‌کند: «این طرح حیات سه شهرستان صیدون، باغملک و رامهرمز و حوزه آبریز مارون را تهدید می‌کند. این رودخانه، شاهرگ اصلی کشاورزی منطقه است که در تابستان با تنش آبی شدید مواجه می‌شود.»
او می‌گوید: «برداشت آب از سرچشمه، جریان هیدرولیکی رود را به‌شدت کاهش می‌دهد و به‌دلیل وجود چشمه‌های قیر در مسیر (حوزه مامتین رامهرمز) باعث افزایش EC و سختی آب می‌شود، تا جایی که آب عملاً غیرقابل‌استفاده برای شرب و کشاورزی خواهد بود. کاهش جریان، همراه با تبخیر بالا در آب‌وهوای خوزستان، دمای آب را افزایش می‌دهد و حیات آبزیان و اکوسیستم رودخانه را نابود می‌کند.»
طهماسبی پیامد‌های اجتماعی این بحران را بسیار فراتر از حوزه محیط‌زیستی می‌داند: «خوزستان که در حال حاضر رتبه نخست شاخص فلاکت را دارد، تاب چنین ضربه‌ای به اقتصاد محلی را ندارد. نابودی کشاورزی، هزاران خانوار وابسته به این منبع را فقیرتر می‌کند و به مهاجرت بیشتر منجر می‌شود؛ این خود بذر تنش‌های اجتماعی و امنیتی است.»
بی‌خبری مدیران آب
براساس گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی استانداری خوزستان، «سید محمدرضا موالی‌زاده»، استاندار خوزستان، جمعه گذشته در نشستی برای بررسی پیامد‌های انتقال آب طرح دیشموک و وضعیت رودخانه علاء از مذاکره با استان کهگیلویه‌وبویراحمد خبر داده و بر رعایت حقابه‌ها تأکید کرده است. او ضمن احترام به مردم استان‌های مجاور وعده داده است از حقوق مردم منطقه، به‌ویژه در زمینه تأمین آب، به‌صورت جدی در سطح استانی و ملی حمایت کند.» موالی‌زاده در این نشست از مدیران سازمان آب و برق خوزستان به‌خاطر اظهار بی‌اطلاعی از این طرح انتقاد کرده و گفته: «این بی‌اطلاعی غیرقابل‌قبول است. انتظار می‌رفت مدیران مربوطه از سال ۹۸ تاکنون در دفاع از حقوق آبی ساکنان مناطق پایین‌دست اقدامات بازدارنده لازم را انجام دهند.» بااین‌حال، سازمان آب و برق خوزستان به پیگیری خبرنگار «پیام ما» پاسخ نداد.
«محمدجواد اشرفی»، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست خوزستان، اما به «پیام ما» می‌گوید: «از این طرح اطلاعی نداریم و هیچ‌گونه مجوزی از ما گرفته نشده است. در حال مکاتبه با سازمان حفاظت محیط‌زیست هستیم که درصورت نبود مجوز ارزیابی محیط‌زیستی، تا زمان تعیین‌تکلیف، درخواست توقف آن را به وزارت نیرو بدهیم.»
زوایای پیدا و پنهان انتقال آب
بنابرگزارش پایگاه اطلاع‌رسانی استانداری خوزستان، «به‌دنبال اوج‌گیری نارضایتی‌های مردمی نسبت به طرح انتقال آب از سرشاخه‌های رودخانه علاء، معاون سیاسی اجتماعی استانداری پنجشنبه ۲۳ مردادماه، به دستور استاندار خوزستان، به منطقه دیشموک در کهگیلویه سفر کرد و با دعوت از معاون سیاسی اجتماعی استانداری کهگیلویه‌وبویراحمد، بازدید میدانی مشترکی از محل پروژه انجام دادند.»
«حبیب‌الله فضل‌الله‌پور»، معاون سیاسی اجتماعی استانداری خوزستان، دراین‌باره به «پیام ما» می‌گوید: «گویا وزارت نیرو از چندین سال پیش برای اجرای این طرح با هدف تأمین آب شرب دیشموک، برنامه‌ریزی کرده و مطالعات آن را انجام داده. این طرح از یک و نیم ماه پیش در حال اجرا است و اکنون ۲۰ درصد پیشرفت فیزیکی دارد.»
او طرح انتقال آب علاء را نیازمند بررسی‌های بیشتر عنوان می‌کند: «نمی‌دانیم که این طرح ارزیابی محیط‌زیستی دارد یا نه. خودشان می‌گویند پیوست اجتماعی دارد، ولی از کم و کیف آن اطلاعی نداریم. اکنون این طرح محل مناقشه شده؛ چون تبعات اقتصادی، اجتماعی و محیط‌زیستی آن مجهول است و باید مشخص شود. بنابراین، طرح باید براساس واقعیت‌های موجود بررسی و بازبینی شود؛ لذا قضاوت کردن کمی زود است و باید شفاف‌سازی صورت گیرد. متولیان امور استان و استاندار، بجد و با اهتمام ویژه در تلاش برای حفظ منافع استان هستند تا زوایای پیدا و پنهان طرح مشخص شود و هیچ حقی از مردم ضایع نشود.»
