هر آنچه درباره بندر شهید رجایی باید دانست؟
نشان تجارت - محمود کاشانیان: یکی از مهمترین بنادر ایران، بندر شهید رجایی است. مجتمع عظیم بندری شهید رجایی، بزرگترین و پیشرفته‌ترین پایانه‌های کانتینری کشور را در اختیار دارد و به‌عنوان دروازه واردات و صادرات و تنظیم کننده نبض اقتصاد کشور محسوب می‌شود.
تاریخچه بندر شهید رجایی
بندر شهید رجایی، پیش از انقلاب اسلامی با نام سابق بندر شاهپور نامیده می‌شد، اما تحول اساسی این بندر پس از سال ۱۳۵۷ و تغییر نام آن به شهید محمدعلی رجایی آغاز شد. این بندر تجاری در دهه ۱۳۶۰ با هدف توسعه زیرساخت‌های حمل و نقل دریایی در کشور ایران گسترش یافت و با گذشت زمان و توسعه زیرساخت‌ها به بزرگترین بندر تجاری ایران تبدیل شد. بندر شهید رجایی با موقعیت استراتژیک خود، در نزدیکی تنگه هرمز، نقش مهمی و اساسی را در توسعه صادرات و واردات ایران ایفا می‌کند، تا حدی که می‌توان آن را مهمترین مرکز لجستیکی ایران قلمداد کرد.
موقعیت جغرافیایی بندر شهید رجایی
بندر شهید رجایی در فاصله ۲۳ کیلومتری غرب بندرعباس مرکز استان هرمزگان واقع شده و با بیش از ۴۸۰۰ هکتار وسعت (محدوده عملیاتی و پس کرانه)، ظرفیت پذیرش سالانه بیش از ۸۸ میلیون تن کالا را دارد. منطقه ویژه اقتصادی بندر شهید رجایی در مرکز کریدور ترانزیتی جنوب به شمال قرار دارد که یکی از مهمترین کریدور‌های ترانزیتی بین‌المللی در دنیاست. این کریدور اقیانوس هند و خلیج فارس را از طریق ایران به دریای خزر و سپس از طریق روسیه به سن پترزبورگ و شمال اروپا متصل می‌کند.
موقعیت ممتاز جغرافیایی، دسترسی به آب‌های آزاد جهان از طریق خلیج فارس، اتصال به شبکه بین‌المللی راه آهن و جاده ابریشم، برخورداری از تجهیزات و امکانات مدرن، نزدیکی به مناطق آزاد کیش و قشم و بنادر حوزه خلیج فارس این مجتمع بندری را به پایگاه راهبردی و منحصر‌به‌فرد تبدیل کرده است.
برخورداری از اراضی پشتیبانی جهت واگذاری به سرمایه‌گذاران در راستای انجام فعالیت‌های پشتیبانی، صنعتی، نفتی و خدماتی در قالب قراردادهایBOT، اجاره کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت از پتانسیل‌ها و ظرفیت‌های منحصر‌به‌فرد این منطقه است.
حجم تبادل کالا بندر شهید رجایی
این بندر در سال ۲۰۱۲ با ۸۰ بندر جهان، تبادل کالا انجام می‌داد. ایجاد منطقه ویژه اقتصادی بندر شهید رجایی در تاریخ ۱۳۷۶ در هیئت وزیرات تصویب شد. این بندر با برخورداری از ۱۸ دستگاه جرثقیل دروازه‌ای (گنتری کرین) و حدود ۴۰ پست اسکله و با در اختیار داشتن بزرگترین و پیشرفته‌ترین ترمینال‌های کانتینری کشور، توانایی پهلودهی انواع کشتی‌های اقیانوس پیما را داراست.
این مجتمع عظیم بندری به‌عنوان دروازه واردات وصادرات و تنظیم کننده نبض اقتصاد کشور، طی سال‌های اخیر حرکتی را برای جهانی شدن و گرفتن سهم بیشتری از حمل و نقل دریایی و تجارت بین‌المللی آغاز کرده و برای ایستادن در رتبه اول بنادر منطقه در افق چشم انداز ۲۰ ساله کشور، برنامه‌هایی با هدف توسعه و افزایش کارایی و ترغیب بخش خصوصی برای سرمایه‌گذاری در این بندر به اجرا درآمده که حاصل آن جذب بیش از ۲۳۰۰۰هزار میلیارد ریال سرمایه بخش خصوصی در این بندر بوده است.
نقش بندر شهید رجایی در اقتصاد ایران
بندر شهید رجایی نقطه استراتژیک اقتصاد ملی با مسیر‌های بین‌المللی بازرگانی است و در تجارت دریایی و به طبع در اقتصاد ایران نقش حیاتی را ایفا می‌کند. این بندر با برخورداری از ظرفیت سالانه جابجایی بیش از ۹۰ میلیون تن کالا مدیریت بیش از ۵۵ درصد از کل صادرات و واردات کشور را بر عهده دارد و بیش از ۹۰ درصد از تجارت کانتینری ایران در این بندر انجام می‌شود. مجاورت بندر شهید رجایی با تنگه استراتژیک هرمز و اتصال مستقیم به شبکه‌های ریلی و جاده‌ای جایگاه این بندر را به‌عنوان شاهراه تجارت دریایی ایران تثبیت کرده است.
امکانات پیشرفته، ظرفیت بالا و دسترسی مناسب آن سبب شده که این بندر به یکی از اصلی‌ترین زیرساخت‌های اقتصادی ایران تبدیل شود. در یک کلام می‌توان گفت که هر تصمیم مهم در حوزه تجارت دریایی و ترانزیت به نوعی با این بندر گره خورده و از این حیث می‌توان آن را مهمترین بندر تجاری ایران نیز نامید.
ویژگی‌های مهم بندر شهید رجایی
• ظرفیت تخلیه و بارگیری
بیش از ۱۰۰ میلیون تُن کالا در سال (حدود ۵۵ درصد واردات و صادرات غیرنفتی ایران و ۷۰ درصد واردات و صادرات کانتینری از طریق این بندر انجام می‌شود).
• اسکله‌ها
بندر شهید رجایی دارای چندین اسکله عظیم کانتینری، کالای عمومی، مواد فله‌ای، فرآورده‌های نفتی و سایر کالاهاست. این بندر دارای ۴۰ پست اسکله فعال با ظرفیت پهلوگیری انواع کشتی‌های اقیانوس پیما، نفتکش و کانتینربر است. ترمینال کانتینری این بندر یکی از مجهزترین پایانه‌های کانتینری کشور به شمار می‌رود و در آن می‌توان سالیانه بیش از ۶ میلیون TEU کانتینر را تخلیه و بارگیری کرد.
• موقعیت راهبردی
به دلیل مجاورت بندر شهید رجایی با تنگه هرمز، این بندر نقش فوق‌العاده مهمی در تجارت بین‌المللی ایران دارد. در بندر شهید رجایی دو پایانه کانتینری تخصصی وجود دارد که به تجهیزات مدرنی همچون جرثقیل‌های گنتری کرین، استریکر و RTG مجهز هستند. این تجهیزات باعث افزایش بهره‌وری و کاهش زمان انتظار کشتی‌ها در بندر شده و باعث تسریع در عملیات تخلیه و بارگیری است. زیرساخت دیجیتالی این پایانه‌ها نیز با هدف تسهیل فرآیند‌های گمرکی و حمل و نقل در حال گسترش و توسعه است و به زودی امکانات جدیدتری به آنها اضافه خواهد شد.
• ارتباطات زمینی
بندر شهید رجایی به خطوط ریلی سراسری، جاده‌های اصلی کشور و همچنین فرودگاه بندرعباس متصل است. یکی از مزایای رقابتی مهم بندر شهید رجایی اتصال مستقیم به خطوط ریلی سراسری است. این بندر تنها بندر جنوب کشور است که شبکه ریلی از داخل محوطه آن عبور می‌کند و ارسال مستقیم کالا به مراکز صنعتی و بازار‌های داخلی از آن به سادگی امکان‌پذیر است. همچنین بزرگراه بندرعباس – بندر شهید رجایی مسیر جاده‌ای مناسبی برای حمل سریع کالا به استان‌های دیگر فراهم کرده و امکان حمل و نقل سریع بار‌ها را به مناطق مختلف فراهم کرده است.
انبار‌ها و محوطه‌های نگهداری کالا در بندر شهید رجایی
بندر شهید رجایی دارای بیش از ۱۵۰ هکتار محوطه بارانداز و انبار روباز و سرپوشیده است که برای نگهداری انواع کالا‌های عمومی، اساسی و فاسدشدنی طراحی شده‌اند. برخی از این انبار‌ها به سیستم‌های تهویه و دمای کنترل شده نیز مجهز هستند که امکان نگهداری ایمن کالا‌های حساس را فراهم می‌کنند.
• زیرساخت‌های نفتی و پتروشیمی
در بخش جنوبی بندر شهید رجایی، ترمینال نفتی و محوطه مخصوص صادرات و واردات مواد پتروشیمی قرار دارد. خطوط لوله و مخازن ذخیره سازی در این بخش امکان جابجایی ایمن و سریع محموله‌های فله مایع و فرآورده‌های نفتی را فراهم می‌سازد و بوسیله آن می‌توان انواع کالا‌های نفتی و مواد پتروشیمی را وارد یا صادر کرد.
• خدمات پشتیبانی و لجستیکی
در محدوده بندر شهید رجایی مناطق ویژه اقتصادی، دفاتر نمایندگی شرکت‌های کشتیرانی، خدمات بانکی، انبارداری، سوخت‌رسانی، تعمیر کشتی و خدمات رفاهی برای پرسنل فعال هستند. وجود این خدمات در کنار یکدیگر باعث شده که این بندر به یک زنجیره کامل از عملیات بندری و پشتیبانی تبدیل شود.
حادثه انفجار بندر شهید رجایی
در تاریخ ششم اردیبهشت ۱۴۰۴، در بندر شهید رجایی انفجار مهیب و آتش‌سوزی شدیدی رخ داد. دیدگاه‌ها و گمانه‌زنی‌های متعددی از سوی کارشناسان و صاحب‌نظران مطرح شده و کمیته بررسی علل حادثه بندر شهید رجایی نیز قصور در رعایت اصول ایمنی و پدافند غیرعامل و خلاف اظهاری در اظهار محموله‌ها را تاکنون محرز دانسته است، اما علاوه بر اهمیت شناسایی علل و عوامل وقوع این حادثه، بررسی جنبه‌های حقوقی مسئولیت‌ها در بروز آن به دور از جنجال‌های رسانه‌ای و بر اساس شواهد، مستندات و قوانین موجود امری ضروری است، چراکه شناسایی نادرست مسئولان نه تنها فرایند‌های موجود را اصلاح نخواهد کرد، بلکه ممکن است زمینه وقوع حوادث مشابه را در آینده فراهم کند.
