آشنایی با اماکن دیدنی شهرستان خوسف
نشان تجارت - عالیه اعتمادیان: شهرستان خوسف یکی از شهرستان‌های استان خراسان جنوبی است. مرکز این شهرستان، شهر خوسف است که در ۳۶ کیلومتری غرب بیرجند مرکز خراسان جنوبی و در حاشیه کویر قرار گرفته است. شهرستان خوسف با دارا بودن هشتاد و دو اثر ثبتی بیشترین آثار تاریخی ثبت شده را در خراسان جنوبی بعد از بیرجند دارد و دومین شهرستان وسیع خراسان جنوبی است.
بافت قدیم خوسف با مساحتی در حدود ۲۰ هکتار تعداد زیادی بنا‌های باارزش تاریخی و فرهنگی را در خود جای داده است. مساجد، آب انبارها، مدرسه، قلعه، خانه‌های علوی و مالکی، آرامگاه ابن حسام و مزارع گل نرگس با عطر خاص در کشور از جمله جاذبه‌های ارزشمند هستند.
مسجد جامع خوسف
این مسجد دارای سردر ورودی بلند با تاق جناغی و تزئینات رسمی بندی، صحن، شبستان زمستانی به نام‌های ملاعلی اکبر و حاج عبدالخالق، یک شبستان تابستانی و شبستان‌های مهتابی و خلیلان است. ورودی بنا و شبستان‌های مهتابی و خلیلان در دوره‌های معاصر باسازی شده‌اند. در جریان مرمت شبستان مسجد به بقایا و آثار مربوط به دو دوره مختلف برخورد شد. این بنا مربوط به قرون اولیه اسلامی (قرن ۲و۳ ﻫ. ق) است.
آرامگاه ابن حسام خوسفی
این بنا از نظر معماری دارای پلان چلیپایی شکل و پوشش عرقچین با گنبد کلاه فرنگی است. در سه طرف بنا سه طاق نما با قوس جناغی وجود دارد و داخل طاق نما‌ها پنجره‌های مشبک آجری جریان هوا را به داخل مقبره امکان پذیر می‌سازد. از تزئینات این بنا تزئینات رسمی بندی در گوشه‌ها، کتیبه موجود دور تا دور پایه پوشش گنبدی، طرح‌های چلیپایی پنجره‌های مشبک است، ورودی به داخل مقبره از سمت جنوب آن است. زمان احداث بنا دوره صفویه است که در دوره قاجار تغییراتی در آن داده شده است.
بافت تاریخی روستای خور
بافت تاریخی روستای خور متاثر از شرایط اقلیمی و جغرافیایی محیط خود است. خانه‌های گلی، پوشش گنبدی، حیاط مرکزی، بادگیرها، اتاق‌های دور تا دور حیاط، هشتی‌ها و دهلیزها، دیوار‌های قطور حوض و باغچه وسط حیاط، به صورت هماهنگ و یکنواخت از ویژگی‌های معماری خانه‌های روستایی خور بوده که مطابق با اقلیمی منطقه بوجود آمده است. در بافت خور بنا‌هایی همچون قلعه، آب انبار، مسجد، حسینیه، حمام و خانه‌های قدیمی وجود دارد که اکثرا متعلق به دوره صفویه است.
مدرسه ابن حسام خوسف
این بنا از عناصر معماری ایران از قبیل سردرب ورودی، دالان حیاط و اتاق‌ها و حیاط تشکیل شده است. ورودی بنا با طاق کلیل است. نمای حاشیه خیابان مدرسه قاب بندی آجری و قاب‌های آجری اطراف پنجره هاست. نمای داخل حیاط نیز دارای قاب‌های آجری تاریخ ساخت این بنا بر اساس لوح موجود در سردرب بنا ۱۲۶۰ هـ. ق است. این بنا به دستور ملا علی اکبر خوسفی و با هزینه فردی به نام آقا محمد خان بنا شده و در دوران پهلوی دچار تغییراتی شده است.
آبگرم لوت خوسف
این آبگرم در فاصله ۶۰ کیلومتری جنوب غربی شهرستان خوسف قرار دارد. دارای تاسیسات آبدرمانی بوده و آب آن در درمان بیماری‌های پوستی و مفصلی مفید و موثر است.
سنگ نگاره‌های کال جنگال خوسف
مجموعه نگاره‌ها در طول دره‌ای به همین نام در رشته کوه باقران پراکنده‌اند. این نگاره‌ها شامل تصاویر و کتیبه‌های مربوط به دوره اشکانی می‌شوند. تصویر اول شامل تصویر نبرد یک مرد پارتی با یک شیر است که کمی کوچکتر از اندازه طبیعی ترسیم شده است. در بالای این تصویر کتیبه‌ای پهلوی در دو سطر دیده می‌شود. تصویر دوم تصویر سر یک مرد پارتی به حالت نیم رخ است. در زیر این تصویر نیز کتیبه‌ای پهلوی در یک سطر نگاشته شده است. مهم‌ترین بخش کتیبه‌ها شامل هفت سطر کتیبه پهلوی است که برروی دو تخته سنگ که در کنار هم قرار دارند نگاشته شده‌اند.
خانه غفاری خوسف
خانه غفاری در روستای آرک در ۱۲ کیلومتری شرق خوسف از دیگر ابنیه قدیمی ساختمان بزرگ با حدود ۲۲ اتاق و با معماری خاص و منحصر بفرد در غرب این روستا است. اتاق‌ها دارای شومینه یا بخاری دیواری است و از چهار طرف پنجره دارد. این ساختمان بنایی خشت و گلی بوده و ساخت آن سه سال طول کشیده است. هفت خانه داشته و خانه‌ها به هم راه دارد. دارای ایوان است و نمای آجر کاری دارد.
قلعه رستم خوسف
قلعه رستم خوسف که یکی از مکان‌های دیدنی خوسف محسوب می‌شود در روستای گنج قرار دارد. این قلعه بر روی تپه‌ای رفیع که بر جلگه خوسف و دشت ماژان مشرف است، واقع شده و از جمله قلعه‌های اصلی اسماعیلیان قهستان است که ساخت ابتدایی آن به دوره ساسانیان مربوط می‌شود و بعد‌ها توسط اسماعیلیان بازسازی و مورد استفاده مجدد قرار گرفت که در برخی متون قلعه رستم به عنوان قلعه دختر نیز نامیده شده است.
قلعه قدیمی خوسف
قلعه قدیمی خوسف در مرکز این شهر واقع شده است. این قلعه متعلق به عصر افشار بوده و با توجه به روایات گفته شده، دیوار‌های قلعه در زمان حکومت نادرشاه بر ایران و زمامداری کاظم خان پایه ریزی شد، در اواخر عصر زندیه، در زمان حکومت محمد رضا خان دوم و حکومت امیر علم خان (جد اسدالله علم)، ابنیه و فضا‌های داخلی آن بسته به نیاز آن زمان توسعه یافت.
نوع فرم و معماری ساختار قلعه نشانگر آن است که طراحی این قلعه به تقلید از قلاع اروپایی است. در پیرامون حصار قلعه، برج‌های استوانه شکلی بنا شده که موجب استحکام حصار و مکانی برای دیدبانی بوده است. در سال‌های ۹۳ و ۹۴ این بنا مورد مرمت قرار گرفت و پایه‌های اطراف سردرب ورودی، مستحکم شده و طاق سردر به شکل قدیم بازسازی شد. این اثر تاریخی جزء آثار به ثبت رسیده ملی ایران است.
زادگاه نام آوران
شهر خوسف زادگاه تعدادی از مشاهیر بیرجند همچون دکتر غلامحسین شکوهی پدر علم تعلیم و تربیت ایران و نخستین وزیر آموزش و پرورش جمهوری اسلامی ایران است. شکوهی تجربه طولانی ۶۰ ساله معلمی را پشتوانه کار تربیتی خود دارد. وی علاوه بر تدریس، به تحقیق و تألیف و ترجمه آثار مهمی در حوزه تعلیم و تربیت پرداخته است که می‌توان به روش آموختن حساب و هندسه، تعلیم و تربیت و مراحل آن (که این کتاب تألیف امانوئل کانت، فیلسوف و نظریه پرداز صاحبنام آلمانی است که توسط شکوهی دو بار به فارسی ترجمه شده است)، مبانی و اصول آموزش و پرورش، مربیان بزرگ (تألیف ژان شاتو، استاد روانشناسی و تعلیم و تربیت دانشگاه بردو) اشاره کرد.
دکتر محمد علی راشد محصل نیز در سال ۱۳۱۲ در روستای افضل آباد از بخش خوسف شهرستان بیرجند متولد شد. وی در ایران سال‌ها در امر آموزش و مدیریت بیمارستان‌ها و معالجه بیماران از هیچ کوششی فروگذار نمی‌کرد. راشد در سال ۱۳۶۵ برای مداوا به فرانسه عزیمت کرد و در دیار غربت در مهرماه ۱۳۶۹جان به جان آفرین تسلیم کرد. از دکتر راشد محصل، دو جلد کتاب امراض گوارش که جلد اول چاپ شده و نیز کتابی به زبان فرانسه و چندین مقاله به زبان فارسی، فرانسه، و انگلیسی به چاپ رسیده است. راشد محصل علاوه بر اینکه طبیبی حاذق بود، شاعری با احساس، باذوق و متعهد بود که از او اشعار زیادی باقی مانده است.
