نشان تجارت - اولین مرحله از مذاکرات تهران و واشنگتن عصر دیروز به پایان رسید و دور دوم این گفتوگوهای غیرمستقیم هفته آینده در عمان برگزار خواهد شد. سیدعباس عراقچی، رئیس هیئت مذاکرهکننده ایران این خبر را داد و در جمعبندی مذاکرات مسقط گفت که فضای سازندهای در این گفتوگوها شکل گرفت. او گفت تلاش این است که در جلسه بعدی چارچوبهای مذاکرات در دستور کار قرار بگیرد و اگر مبنای گفتوگوها قطعی شود، آن زمان میتوان مذاکرات واقعی را آغاز کرد. عراقچی فضای مذاکرات را بسیار آرام و محترمانه توصیف کرد.
رؤسای هیئت ایران و آمریکا پس از پایان گفتوگوهای غیرمستقیم که حدود دو ساعتونیم طول کشید، هنگام خروج از محل مذاکرات و در حضور وزیر خارجه عمان دقایقی با یکدیگر گفتوگو کردند. عراقچی پس از ورود به عمان و پیش از برگزاری مذاکرات، با بدرالبوسعیدی همتای عمانی خود دیدار و گفتوگو کرد. وزیر امور خارجه کشورمان ساعت ۲۰ شب گذشته مسقط را به مقصد تهران ترک کرد.
عراقچی که بهعنوان رئیس هیئت مذاکرهکننده در عمان حضور داشت، پس از پایان گفتوگوها در مصاحبه با خبرنگار صداوسیما گفت: «حدود دو ساعت و نیم گفتوگوی غیرمستقیم داشتیم. با زحمت آقای البوسعیدی وزیر خارجه محترم عمان که بین هیئتها در رفت و آمد بودند. فکر میکنم چهار بار این رفت و آمدها انجام و دیدگاههای طرفین منتقل شد. به نظرم به عنوان جلسه اول، جلسه سازندهای بود. در یک محیط آرام و بسیار محترمانه گفتوگو شد. هیچ زبان غیرمناسبی به کار گرفته نشد. طرفین تعهد خود را برای پیشبرد این گفتوگوها تا رسیدن به یک توافقی که مطلوب دو طرف و از موضع برابر صورت بگیرد، نشان دادند.»
وزیر امور خارجه تاکید کرد: «قرار بر این شد که احتمالاً شنبه هفته آینده دور دوم برگزار شود. در جلسه بعدی وارد چارچوبهای کلی توافق خواهیم شد و میبینیم که این پروسه را تا کجا میتوانیم ادامه دهیم. مسلماً نه ما و نه طرف مقابل اصلاً خواهان یک مذاکره بیحاصل یا گفتوگو برای گفتوگو، اتلاف وقت و مذاکرات فرسایشی نیستیم.
طرف آمریکایی هم گفتند که مطلوب آنها توافقی است که در کوتاهترین زمان به دست بیاید. این کار آسانی نیست و احتیاج به اراده لازم از دو طرف دارد. طرف مقابل در جلسه امروز تلاش زیادی کرد که اراده خود را برای رسیدن به یک توافق مناسب و عادلانه نشان دهد. باید این دور از مذاکرات را ارزیابی و روی بحثهای آن بهطور دقیق کار کنیم. در سطوح مختلف مشورتها صورت بگیرد و برای دور بعدی آماده شویم.»
عراقچی ادامه داد: «گفتوگوها در همین سطح برگزار خواهد شد. میزبانی بر عهده عمان است، اما احتمالاً محل آن تغییر کند. امروز فضای جلسه بهگونهای بود که ادامه و استمرار گفتوگو را تضمین میکرد. جلسه آینده سعی میکنیم وارد دستورکار مذاکرات شویم که طبعاً کنار خود یک جدول زمانی هم خواهد داشت. اینها بحث شکل مذاکرات است. مهم محتوای مذاکرات است و اینکه بر چه مبنایی مذاکره کنیم.
فکر میکنم در این جلسه به مبنای مذاکره خیلی نزدیک شدیم. اگر در جلسه آینده بتوانیم مبنا را قطعی کنیم، بخش زیادی از راه را رفتیم و میتوانیم براساس این مبنا گفتوگوهای واقعی را شروع کنیم.» رئیس دستگاه دیپلماسی در توضیح روبهرو شدن برنامهریزینشده با هیئت آمریکایی در زمان ترک محل مذاکره نیز گفت: «هنگام خروج دو هیئت با یکدیگر برخورد داشتند. چند دقیقهای با یکدیگر گفتوگو کردیم. این امر پذیرفتهشدهای است. ما همیشه در برخورد با دیپلماتهای آمریکایی نزاکت دیپلماتیک را رعایت کردیم. این بار هم در حد سلام و علیک صحبت کردیم. اتفاق فوقالعادهای نبود.»
کاخ سفید در بیانیهای کوتاه، درباره مذاکرات غیرمستقیم روز گذشته اعلام موضع کرد. در این بیانیه آمده بود: «استیو ویتکاف نماینده ویژه آمریکا در امور خاورمیانه به وزیر خارجه ایران تاکید کرد که وی از دونالد ترامپ دستور دارد که در صورت امکان، اختلافها بین دو کشور از طریق گفتوگو و دیپلماسی حل شود.»
در بخش دیگری از بیانیه ذکر شده است: «این مسائل بسیار پیچیده است و ارتباط مستقیم ویتکاف امروز گامی رو به جلو در دستیابی به نتیجهای سودمند برای هر دو طرف بود. طرفین توافق کردند که شنبه آینده دوباره ملاقات کنند.»
استیو ویتکاف، نماینده ترامپ در امور خاورمیانه که در این مذاکرات ریاست هیئت آمریکایی را بر عهده داشت، شب گذشته به خبرنگار NBC گفت: «ما یک گفتوگوی بسیار مثبت و سازنده داشتیم. مذاکرات با ایران در تاریخ ۱۹ آوریل ادامه خواهد یافت.» تا زمان تنظیم این گزارش، بیانیه رسمی کاخ سفید در واکنش به پایان نخستین دور گفتوگوهای ایران و آمریکا منتشر نشد.
بدر البوسعیدی، وزیر خارجه عمان که میانجی این مذاکرات غیرمستقیم بود، پس از پایان گفتوگوها در توئیتر نوشت: «باعث افتخار من است که امروز در مسقط میزبان دکتر سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، و استیو ویتکاف، فرستاده ویژه رئیسجمهور آمریکا بودیم و میانجیگری برای آغاز روند گفتوگو و مذاکرات را با هدف مشترک دستیابی به توافقی عادلانه و الزامآور انجام دادیم. مایلم از دو همکارم برای این تعامل تشکر کنم؛ تعاملی که در فضایی دوستانه و مناسب برای نزدیکسازی دیدگاهها و در نهایت دستیابی به صلح، امنیت و ثبات منطقهای و جهانی انجام شد. ما به همکاری ادامه خواهیم داد و تلاشهای بیشتری برای رسیدن به این هدف به کار خواهیم گرفت.»
میخائیل اولیانوف، نماینده دائم روسیه در سازمانهای بینالمللی مستقر در وین، در واکنش به مذاکرات روز شنبه در توئیتر خود نوشت: «ایالات متحده و ایران امروز در عمان ملاقات کردند. بیاییم در شروع مذاکرات برای آنها آرزوی موفقیت کنیم.»
دیوید سینگر، خبرنگار آمریکایی در نیویورکتایمز نوشت: «رابرت مالی، رئیس تیم مذاکرهکننده آمریکا در دوره بایدن که در توافق برجام نقش داشت و سپس نماینده اصلی بایدن در مذاکرات با ایران بود، پرسیدم ایرانیها چگونه به دو رئیسجمهور اخیر نگاه میکنند. او گفت: اکنون شانس تفاهم تهران و واشنگتن بیشتر است؛ بایدن به توافق بیتفاوت بود، اما ترامپ مشتاق آن است. بایدن حسابگر بود و روی سیاست داخلی تمرکز داشت، اما ترامپ به آن اهمیت نمیدهد.»
وندی شرمن، معاون سابق وزیر خارجه آمریکا که مذاکرهکننده ارشد این کشور در جریان گفتوگوهای ایران و ۱+۵ بود، روز گذشته ساعاتی قبل از انجام مذاکرات به ABC News گفت: «به نظر من مذاکرات به صورت غیرمستقیم شروع خواهد شد و بعد با مذاکرات مستقیم ادامه مییابد. به نظر میآید که ترامپ اعتماد بسیار زیادی به ویتکاف دارد. این گفتوگوها جنبه فنی بسیار پیچیدهای دارد و عباس عراقچی وزیرخارجه ایران که در زمان گفتوگوها در دوره اوباما طرف مذاکره من بود، آدم بسیار سرسخت و باهوشی است. او زبان انگلیسی را بهطور کامل و مسلط صحبت میکند و از همه جزئیات فنی باخبر است، بنابراین ویتکاف با رقیب سرسختی روبهروست.»
پیش از انجام مذاکرات و حین برگزاری آن، حجم زیادی از اخبار جعلی توسط رسانههای مختلف خارجی منتشر شد که بعضی از آنها مورد استناد خبرگزاریهای داخلی نیز قرار گرفت. برای مثال، خبری به نقل از نیویورکتایمز در فضای مجازی منتشر شد که سران سه قوه و مقامهای ارشد جمهوری اسلامی در دیدار با مقام رهبری خواستار این شدند که مخالفت خود را با مذاکرات غیرمستقیم کنار بگذارند. چراکه معتقدند خطر بروز جنگ با ایالات متحده و تشدید بحران اقتصادی ممکن است به سقوط جمهوری اسلامی منجر شود. مهدی فضائلی، عضو دفتر نشر آثار آیتالله خامنهای، این خبر را در راستای عملیات روانی و کذب خواند.
همچنین اخبار مختلف از سوی رسانههای گوناگون منتشر میشد که مدعی بود هیئت آمریکایی در صورت عدم موافقت با مذاکره مستقیم به عمان نخواهد آمد یا وارد گفتوگو نخواهد شد. در جریان برگزاری گفتوگو، خبرهایی به نقل از رسانههای عمانی منتقل میشد که حاکی از برگزاری جلسه به صورت مستقیم یا مدعی انتشار جزئیاتی از مذاکرات مثل موضوعات مورد بحث بود. در نهایت اخبار به نقل از رسانههای عمانی نیز تکذیب شد.
فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت نیز با انتشار پستی در شبکه توئیتر (ایکس) به وقایع روز گذشته مسقط واکنش نشان داد: «مذاکره مطلوب ایران یعنی گفتوگوی دقیق، بدون هیاهو. هر پیام، اول مکتوب و روشن؛ بدون نمایش، بدون حاشیه. این کار راه روایتسازی غیرمستند را برای مخالفان مذاکرات متوقف میکند. ایران قالب مذاکره را خودش انتخاب کرده؛ این یعنی عقلانیت دیپلماتیک برای امروز.»
صادق زیباکلام، استاد بازنشسته علوم سیاسی دانشگاه تهران درباره مذاکرات جاری در عمان به خبرنگار هممیهن گفت: «اگر شرطبندی در جمهوری اسلامی آزاد بود من هر داشتم و نداشتم روی این شرطبندی میکردم که اولاً مذاکره صورت میگیرد و ثانیاً این که در نهایت به توافق منجر خواهد شد. از چند ماه قبل این موضوع را مطرح کردم. چراکه معتقدم دو طرف اصلی یعنی رهبر ایران و رئیسجمهور آمریکا نمیخواهند کار به رودررویی بکشد.
تنها کسانی که میخواهند کار به درگیری بکشد و مذاکرات به نتیجه نرسد، نتانیاهو، تندروهای آمریکایی، اپوزیسیون جمهوری اسلامی، نیروهای سلطنتطلب و آن دسته از ایرانیانی هستند که امیدوار بودند درگیری به وجود بیاید و از رهگذر آن گشایشی ایجاد شود. اگر هم بهزعم آنان این درگیری به سقوط سیستم منجر نشد، فضا کمی باز شود.
اما این گروه آخر از ایرانیان نمیدانند این درگیری بهای سنگینی برای زیرساختهای ایران از نیروگاهها تا نفت و گاز و پتروشیمی دارد. بعد از آن آسیبها دیگر فرقی نمیکند چه کسی بر سر کار باشد. جز دهها سال خرابی چیزی به بار نمیآورد. با توجه به اینکه طرفین اصلی نمیخواهند درگیری اتفاق بیفتد، دو طرف مقداری از خواستههایشان کوتاه خواهند آمد و کار به توافق میکشد.»
او تاکید کرد: «اما چارچوب این توافق احتمالی با چارچوب برجام متفاوت خواهد بود. احتمالاً کنترل شدیدی روی برنامه هستهای ایران اعمال خواهد شد و غنیسازی ایران بالاتر از ۳/۵ درصد نخواهد بود. جمهوری اسلامی همواره گفته است که قصد ساخت سلاح هستهای ندارد. یعنی اگر بخواهیم، میتوانیم بسازیم. آقای کمال خرازی، علی لاریجانی و دیگران این مورد را متذکر شدهاند که اگر مجبور شویم یا بخواهیم، کسی نمیتواند جلوی ما را بگیرد. این دقیقاً چیزی است که ترامپ میخواهد. اینکه جمهوری اسلامی تحت هیچ شرایطی نتواند سلاح هستهای تولید کند، چه بخواهد و چه نخواهد. ما به دنبال چه هستیم؟ تحریمها واقعاً جمع شود، ایران بتواند نفتش را صادر کند و داراییهایش آزاد شود.»
این تحلیلگر سیاسی به اشاره به نقشآفرینی اسرائیل در این روند، یادآور شد: «در این میان اسرائیلیها دنبال مدل لیبی هستند. اینکه ایران پیچ و مهرههای تاسیسات هستهایاش را باز کند و هر جایی که غربیها گفتند بفرستد. آنها میدانند که این خواسته نشدنی است و جمهوری اسلامی بههیچوجه زیر بار آن نخواهد رفت و امیدشان این است که کار به درگیری برسد. ولی ایران به کاهش سطح غنیسازی قناعت خواهد کرد و آژانس امکاناتی که بتوان از آن برای تولید سلاح استفاده کرد را کنترل میکند. آمریکاییها هم به مرور از تحریمها کم میکنند.»
زیباکلام تاکید کرد: «تفاوت مهم برجام و توافق مهم سال ۱۴۰۴، در مکانیزمهای راستیآزمایی و تضمین است. به نحوی که تحت تاثیر تغییر رایهای ناگهانی ترامپ قرار نگیرد. بالاخره ما این تغییر رایها را دیدیم. مثلاً ترامپ ۶ ماه بعد بگوید من تحریم نفت را برداشتم، اما نگفته بودم گازوئیل هم شامل آن میشود. تضمینهایی بینالمللی وجود داشته باشد که آنها نتوانند با، اما و اگر جلوی آنچه تعهد کردهاند را بگیرند.
واقعاً خواسته آمریکاییها و کشورهای غربی این است که ایران نتواند سلاح هستهای تولید کند. مرحله بعدی هم پروژه موشکی است. چرا امیدوارم بر سر موشکها هم توافق صورت میگیرد؟ در حال حاضر موشک بینقارهای با برد ۵۰۰۰ و ۱۰۰۰۰ کیلومتر به چه کار ایران میآید؟ فرض کنیم هزاران موشک تولید کردیم که ۱۰ هزار کیلومتر برد دارند. سرعتشان به قدری بالا باشد که هیچ راداری نتواند آنها را ردیابی کند. اینها را قرار است علیه چه کسی به کار ببریم؟ مثلاً اروپا را بزنیم؟ اروپا چه تهدیدی برای ما دارد؟ اصلاً در حوزه دفاعی نیازی نداریم که به آن شکل و تا آن حد خودمان را مسلح کنیم.»
او تاکید کرد: «پس از هفتم اکتبر، بسیاری مسائل تغییر کرد. آن رویداد هر چه نداشت، این را ثابت کرد که بعضی سیاستها باید تغییر کند. اسرائیل برای ما تهدید داشته، اما ما هم تهدید آنها بودیم. مسئولین بالاخره متوجه شدند که وضع اقتصادی مردم خراب است. اگر چه دیر است، اما فکر میکنم بالاخره مسئولین جمهوری اسلامی متوجه شدند باید فکری به حال اقتصاد کنند. مگر اینکه دنبال خودکشی و انتحار باشند. بگویند که ما خواهان جنگ هستیم و سازشکارها مثل زیباکلام هر چه میخواهند بگویند. اینها تعداد زیادی نیستند. بعضی بر اساس منافعشان این شعار را میدهند و آنهایی که واقعاً معتقدند شعارهای پیشین باید دنبال شود، در حاکمیت اندک هستند.»
سیدهادی برهانی، استاد دانشگاه تهران نیز در گفتوگو با هممیهن درباره مذاکرات روز گذشته ایران و آمریکا، تاکید کرد: «براساس خبرهایی که رسیده، هم طرف ایرانی از این مذاکرات اظهار رضایت کرده و هم طرف میانجی (عمانی) مذاکرات را خوب توصیف کرده است. مذاکرات نیز به گونهای پیشرفته که هم مقصود طرف ایرانی حاصل شد و هم طرف آمریکایی. در حقیقت مذاکرات غیرمستقیم شروع شد و ادامه داشت، اما در پایان این مذاکرات غیرمستقیم، طرفین یک دیدار مستقیم نیز با یکدیگر داشتند. علاوه بر این قرار شد مذاکرات هفته آینده هم ادامه پیدا کند که این خبر خوبی است. تنها چیزی که باقی مانده واکنش و موضع مقامات رسمی آمریکا است. پس از واکنش مقامات آمریکایی میتوان قضاوت دقیقتری از نتایج این دور از مذاکرات ارائه کرد.»
او در پاسخ به اینکه وجود متغیری به نام اسرائیل و کارشکنیهای آن در مذاکره ایران و آمریکا را چگونه ارزیابی میکنید؟ گفت: «در این فرآیند شرایطی شکل گرفته که مواضع رهبران در ایران و آمریکا به یکدیگر نزدیک شده است و آقای ترامپ هم اعلام کرد؛ «تنها چیزی که من از ایران میخواهم این است که بمب هستهای نداشته باشد.» در ایران هم مقامات همیشه تاکید کردند؛ «ما بمب هستهای نداریم، نمیخواهیم بسازیم و آماده هستیم که این موضوع را کاملاً اثبات کنیم.»، اما واقعیت این است که برنامهای کاملاً متفاوت دارد و بحث آن بمب هستهای نیست بلکه تکنولوژی و توان هستهای ایران شامل بخش غیرنظامی و نظامی به طور کامل را نشانه گرفته و میخواهد تمام توان هستهای ایران را حذف کند.
ضمن آنکه مباحث موشکی و منطقهای را هم مطرح میکند. علاوه بر این مدتی است که تغییر رژیم در ایران را کلید زده است. مباحث اسرائیل با آن چیزی که منافع آمریکا اقتضا میکند، تفاوت دارد. تجربه هم به ما ثابت کرده که اسرائیل یک بازیگر بسیار هوشمند و توانمند است که هم در آمریکا و متاسفانه هم در داخل ایران قدرت تاثیرگذاری دارد. بر این اساس عامل اسرائیلی تهدید اصلی این مذاکرات و رسیدن به موفقیت آن است.»
این استاد دانشگاه تهران در تشریح فضای داخل کشور و زیرسوال بردن اصل مذاکره نیز بیان کرد: «نظرات و موضعگیری آنهایی که در داخل با این روند جاری مذاکرات مخالفت میکنند و درصدد تخریب آن هستند، اصلاً واقعبینانه نیست. یعنی انگار آنها در واقعیت زندگی نمیکنند. واقعیت در داخل ایران، منطقه و سطح بینالمللی حکم میکند که ایران برای این بحث تحریمها و مشکلات خود با آمریکا راهحلی بیندیشد و از این شرایط دشوار فعلی عبور کند. اما متاسفانه آقایان واقعیتها را در نظر نمیگیرند و براساس یک جهان و ایران رویایی که فقط در مخیله آنها وجود دارد، اظهارنظر میکنند و بر پایه این رویاها تصمیمگیری میکنند. اما در دنیای واقعی این اظهارنظرات بسیار زیانبار و خطرناک است.»
برهانی در پاسخ به این سوال که نوع مستقیم یا غیرمستقیم بودن مذاکرات مهم است یا محتوای آن؟ گفت: «در درجه اول تاثیر مذاکرات مهم است. اما ما در یک شرایط حساسی قرار داریم و همه باید این شرایط حساس را درک کنند. در حال حاضر دیپلماسی است که میتواند در این شرایط حساس به داد ما برسد و گشایشی در کشور ایجاد کند. در این شرایط باید دیپلماسی از تمام ظرفیتهای خود استفاده کرده و با تمام ابزارهای ممکن وارد میدان شود، تا این کار را به نتیجه برساند؛ لذا هر چقدر دیپلماتهای مورد اعتماد نظام در این مذاکره محدود شوند، رسیدن به نتیجه مطلوب محدود میشود.
از سوی دیگر میدانیم که ترامپ بسیار موثر است و در کابینه ترامپ و حکومت آمریکا لابی اسرائیل دستهایی دارد که مخالف مذاکره و به نتیجه رسیدن آن هستند و کارشکنی میکنند؛ بنابراین اگر ایران کار را به واسطهها بسپارد، فرصت را به کارشکنان میدهد. از جهت گفتوگو هر چقدر به ترامپ نزدیکتر شویم و مستقیمتر مسائل خود را مطرح کنیم، حتماً ایران و ترامپ به یک راهحل مشترکی دست مییابند که منافع طرفین تامین شود و این مذاکرات به نتیجه برسد. اما طرفین هرچقدر از هم دور باشند و تعداد واسطهها زیاد باشد، احتمال نتیجه دادن مذاکرات کاهش مییابد.»
روز گذشته (شنبه) بر اثر انجام مذاکرات قیمت دلار و سکه کاهشی شد و بورس بالا رفت. به دلیل مذاکرات هر قطعه سکه امامی در بازار با کاهش یک میلیون و ۶۲۰ هزار تومانی روبهرو شده و قیمت آن به ۸۹ میلیون و ۹۸۵ هزار و سکه تمام بهار آزادی به ۸۲ میلیون و ۴۸۵ هزار تومان رسید. طلا ۱۸ عیار نیز از این قاعده مستثنی نبود و با کاهش ۱۰۷ هزار تومانی هر گرم طلای ۱۸ عیار به قیمت ۷ میلیون و ۵۳۲ هزار و هر گرم طلای ٢۴ عیار به قیمت ۱۰ میلیون و ۴۵ تومان به فروش رسید.
دلار نیز در بازار به قیمت ۷۰ هزار و ۸۳۳ تومان و یورو با قیمت ۸۰ هزار و ۲۳۷ تومان به فروش رسید. نیمسکه در بازار به قیمت ۶۰ میلیون و ۵۰۰ هزار، ربعسکه نیز به قیمت ۳۱ میلیون و ۵۰۰ هزار و سکه گرمی به قیمت ۱۴ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان رسید.
معاملات بورس نیز تحت تاثیر مذاکرات ایران و آمریکا در عمان قرار گرفت و شاخص آن سبز شد. روز گذشته شاخص کل بورس با افزایش ۱۶ هزار و ۸۸۷ واحد به ۲ میلیون و ۸۴۷ هزار واحد و شاخص کل هموزن نیز با رشد ۱۲۴۷ واحد به ۸۱۹ هزار و ۴۰۲ واحد رسید.