مسیر پر دست‌انداز و سنگلاخ مذاکره پیش روی تهران و واشنگتن/ واکنش طلایی بازارهای سرمایه ایران به اخبار سبز مذاکرات مسقط
نشان تجارت - «نخستین دور از گفت‌و‌گو‌های میان ایران و ایالات متحده آمریکا، بر سر برنامه هسته‌ای ایران عصر روز ۲۳ فروردین با میانجی‌گری عمان در مسقط، پایتخت، به پایان رسید».
همین خبر کوتاه تقریبا بازارهای اصلی سرمایه را در ایران دستخوش تغییرات بسیار کرد.
بالاخره شنبه موعود آمد؛ اولین دور از مذاکرات میان آمریکا و ایران در عمان پس از حدود دو ساعت و نیم به پایان رسید. هرچند نمایندگان دو کشور در مسقط حضور داشتند، اما این مذاکرات به صورت غیرمستقیم با میانجی‌گری مقامات عمان انجام شد و روسای هیئت ایرانی و آمریکایی برای دقایقی با یکدیگر گفت‌و‌گو کردند. این مذاکرات قرار است هفته آینده ادامه یابد. با این حال، در شرایطی که تنش‌ها میان ایران و آمریکا آرام نگرفته و خواسته‌های طرفین ضدونقیض است، هنوز روشن نیست مذاکرات چگونه پیش رود و چه نتیجه‌ای در پی داشته باشد.
واکنش سریع، تند و فوری بازارها
اما در نهایت سرنوشت مذاکرات در هفته‌های آتی و راند بعدی آن در روز شنبه ۳۰ اردیبهشت هرچه باشد، ارزش ریال ایران در نخستین روز کاری از آخرین هفته فرودین ماه تقویت شد و قیمت هر دلار آمریکا در پایان مذاکرات به ۹۴ هزار تومان افت کرد. این در حالی است که دلار آمریکا روز جمعه بالای ۱۰۰ هزار تومان بود و هفته گذشته نیز تا رقم ۱۰۶ هزار تومان افزایش یافت.
برخی پیش‌بینی‌ها نیز چنان بود که در صورت مخابره اخبار مثبت از مذاکره، دلار حتی ممکن است از ۹۰ هزار تومان پایین‌تر بیاید. وضعیت مذکور اوضاع را به نفع بورس تهران رقم خواهد زد.
شاخص کل بورس تهران نیز با شروع مذاکرات عمان سبز شد و با رشد ۱۵ هزار واحدی در پایان معاملات روز شنبه به دو میلیون و ۸۴۵ هزار واحد رسید.
قیمت طلا در ایران هم برخلاف بازارهای جهانی شاهد کاهش بود، به طوری که هر سکه امامی که تا پیش از این ۱۰۰ میلیون تومان معامله می‌شد، در روز شنبه به حدود ۹۰ میلیون تومان افت کرد.
در مذاکرات عمان چه گذشت؟
در همین حال، اما به گزارش اقتصاد ۲۴، بر اساس بیانیه وزارت امور خارجه ایران، عباس عراقچی و استیو ویتکاف، نمایندگان ایران و آمریکا، در این نشست دیدگاه‌های خود را به‌صورت غیرمستقیم و از طریق وزیر خارجه عمان با یکدیگر تبادل کردند. بر اساس این بیانیه، گفت‌و‌گو‌ها در فضایی «سازنده و محترمانه» انجام شده و دو طرف توافق کرده‌اند مذاکرات در هفته آینده ادامه یابد.
دقایقی پس از پایان این مذاکرات، عباس عراقچی در گفتگویی با تلویزیون جمهوری اسلامی، اعلام کرد که طرفین شنبه هفته آینده بار دیگر مذاکرات را در مسقط از سر خواهند گرفت. وزیر خارجه جمهوری اسلامی همچنین در ادامه صحبت‌های خود با اشاره به «سازنده» خواندن مذاکرات اضافه کرد که ۴ بار با رفت‌وآمد طرف عمانی بین طرف ایرانی و آمریکایی تبادل پیام انجام شد.
عراقچی ملاقات مستقیم با استیو ویتکاف را هم تایید و تاکید کرد که در پایان مذاکره، دقایقی با نماینده ویژه ترامپ در این مسئله گفت‌و‌گو کرده است. او همچنین در ادامه گفت: «طرفین در این دور از گفت‌و‌گو‌ها بر تعهد خود برای پیشبرد این مذاکرات تا رسیدن به توافقی که مطلوب دو طرف باشد و از موضع برابر صورت گیرد، تاکید کردند.»
عراقچی همچنین اضافه کرد که طرفین توافق کرده‌اند که شنبه هفته آینده درباره چارچوب‌های کلی یک توافق گفت‌و‌گو کنند.
وزیر خارجه ایران در ادامه اشاره کرد که در دور بعدی مذاکرات طرفین یک جدول زمانی خواهند داشت. عراقچی همچنین تاکید کرد که در این دور نخست، طرفین به آنچه او «مبنای مذاکراتی» نامید نزدیک شده‌اند. دیپلمات ایرانی در ادامه صحبت‌های خود گفت: «امروز فضای جلسه طوری بود که ادامه و استمرار را تضمین می‌کرد.»
از سوی دیگر وزارت خارجه ایران نیز می‌گوید نخستین دور از مذاکرات بیش از دو ساعت و نیم به طول انجامید. پس از پایان جلسه، رؤسای هیأت‌های ایران و آمریکا هنگام ترک محل برگزاری نشست، در حضور وزیر خارجه عمان دقایقی گفت‌و‌گو کردند و در نتیجه عباس عراقچی و استیو ویتکاف به صورت مستقیم با یکدیگر ملاقات کرده‌اند.
دقایقی پس از پایان این مذاکرات، بدر البوسعیدی، وزیر خارجه عمان در پستی در شبکه توییتر از فضای دوستانه و مناسب مذاکرات میان نمایندگان ایران و آمریکا گفت. دیپلمات عمانی در این خصوص نوشت: «باعث افتخار من است که امروز در مسقط میزبان عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، و استیو ویتکاف، فرستاده ویژه رئیس‌جمهور آمریکا بودیم و میانجی‌گری برای آغاز روند گفت‌و‌گو و مذاکرات را با هدف مشترک دستیابی به توافقی عادلانه و الزام‌آور انجام دادیم.»
این مقام ارشد عمان که کشورش میزبانی این مذاکرات را برعهده داشت همچنین با اشاره به اینکه گفت‌و‌گو‌ها در فضایی دوستانه و مناسب و در جهت نزدیک کردن دیدگاه‌ها صورت گرفته، اضافه کرد که همکاری‌ها و تلاش‌ها برای رسیدن به صلح، امنیت، ثبات منطقه‌ای و جهانی ادامه خواهد داشت.
ویتکاف پیش و پس از مذاکره چه گفت؟
این سخنان در حالی بیان می‌شود که استیو ویتکاف، نماینده ویژه ترامپ در امور خاورمیانه روز جمعه و یک روز پیش از اولین دور نشست‌ها در گفت‌و‌گو با وال‌استریت ژورنال با تاکید بر این که موضع آمریکا برچیدن کامل برنامه هسته‌ای ایران است، گفت که با این حال، واشنگتن برای مصالحه با تهران در این مذاکرات آماده است.
استیو ویتکاف گفته بود که خط قرمز دولت دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا در قبال جمهوری اسلامی ایران، جلوگیری از توانایی تهران برای تولید سلاح هسته‌ای است.
هم چنین ویتکاف خطاب به مقامات جمهوری اسلامی ایران گفته بود: «به نظرم، موضع ما در حال حاضر برچیدن برنامه شما است. اما این بدان معنا نیست که به هرحال در حاشیه مذاکرات، راه‌هایی برای مصالحه بین دو کشور پیدا نکنیم.»
اما استیو ویتکاف ساعتی پس از پایان جلسه نیز به NBC درباره مذاکرات خود با ایران گفت: «ما یک گفت‌و‌گو بسیار مثبت و سازنده داشتیم.»
ویتکاف هم چنین گفت که «مذاکرات با ایران در تاریخ ۱۹ آوریل ادامه خواهد یافت.»
درخواست‌های هر طرف از مذاکره چیست؟
در این بین، اما باید توجه داشت که مذاکره میان ایران و آمریکا برای هر دو طرف فوری و حیاتی است، اما موفقیت این مذاکره با توجه به تمایلات طرفین، در هاله‌ای از ابهام است. ایران به‌دنبال رهایی از تحریم‌های فلج‌کننده و در عین حال حفظ ساختار برنامه هسته‌ای خود است. چنان چه سخنگوی وزارت خارجه ایران پس از آغاز گفت‌و‌گو‌های غیرمستقیم میان ایران و آمریکا گفت: «ما یک فرصت واقعی و صادقانه به دیپلماسی می‌دهیم، برای این که با گفت‌و‌گو بتوانیم موضوع هسته‌ای را از یک طرف و مهم‌تر از آن برای ما، رفع تحریم‌ها را پیش ببریم.»
مساله حیاتی این است که مقامات ایران حفظ تاسیسات هسته‌ای را ضامن امنیت کشور می‌دانند و حاضر به واگذاری کامل آن نیستند. هرچند نتانیاهو از آمریکا خواسته است «مدل لیبی» را دنبال کند و ظرفیت غنی‌سازی اورانیوم را به کل از بین ببرد، این هدف، اما درباره ایران از پیش مردود است. سرنوشت قذافی در لیبی برای تهران هشداری است که خلع سلاح کامل را نپذیرد و بر لزوم باقی‌ماندن زیرساخت‌های هسته‌ای ولو در قالبی محدودشده تاکید کند.
در واشنگتن نیز اوضاع چندان برای رئیس جمهور پرحاشیه به سامان نیست و جریان‌هایی در دولت ترامپ نظیر مایک والتز، مشاور امنیت ملی آمریکا، به‌دنبال توافقی شبیه به مدل لیبی و پایان حمایت ایران از گروه‌های نیابتی منطقه‌ای است. با این حال، بنا بر گزارش گاردین و پس از رسوایی اخیر موسوم به «سیگنال گیت» (افشای پیام‌های مقامات آمریکایی در مورد حمله به انصارالله یمن در پیام‌رسان سیگنال)، والتز تا حد زیادی نفوذ خود را در کاخ سفید از دست داده است.
در این میان، اما استیو ویتکاف موضعی میانه‌روتر دارد و خواهان توافقی با محور راستی‌آزمایی و نظارت‌های گسترده است؛ مدلی نزدیک به برجام ۲۰۱۵.
ایران نیز به‌دنبال دریافت تضمین‌هایی برای پایداری توافق و لغو تحریم‌های نفتی است تا تجربه خروج یک‌جانبه آمریکا از توافق قبلی تکرار نشود.
فرصت‌ها و تهدید‌های یک مذاکره در روز‌های آتی
در این بین باید توجه داشت که برای هر دو طرف فرصت دستیابی به توافق محدود است. منابع آمریکایی، اسرائیلی و عربی می‌گویند ترامپ ضرب العجلی ۶۰ روزه تعیین کرده و ممکن است همانطور که پیش از این بار‌ها تهدید کرده، به سمت گزینه نظامی برود.
اما آن چه او به آن توجه نمی‌کند این است که با این فرایند دستیابی به برجام دو سال به طول انجامید و ترامپ بدون توجه به این حقیقت از گزینه نظامی سخن می‌گوید.
اما اکونومیست در همین باره خبر داد که اعزام بمب‌افکن‌های B-۲ و ناو‌های هواپیمابر به منطقه، گرچه پیام تهدید را منتقل می‌کند، اما نگهداری این سطح از آمادگی نظامی پرهزینه و ناپایدار است و ترامپ اتفاقا تاجری است که به هزینه‌های هر جنگ به خوبی واقف است و باز باید توجه کرد که عقب‌نشینی زودهنگام آمریکا ممکن است به تهران نشانه‌ای از ضعف و به اسرائیل چراغ سبز برای اقدام یک‌جانبه بدهد.
برخی کارشناسان معتقد هستند که، اما یک توافق شتاب‌زده هم می‌تواند برای آمریکا بی‌ثمر باشد. هرچند شاید با این توافق فرایند غنی‌سازی ایران محدود شود، اما فاصله ایران تا بمب را فقط چند ماه به تاخیر می‌اندازد.
در چنین شرایطی که گویا مشاوران ترامپ تاکنون درباره جزئیات چیزی نگفته‌اند، به نظر می‌رسد رفع تحریم‌های نفتی ایران یکی از گزینه‌های محتمل باشد. از سویی دیگر، به نوشته یکی از تحلیلگران گاردین، چشم‌انداز رابطه تجاری آمریکا با ایران و جلوگیری از جنگی دیگر در خاورمیانه می‌تواند برای ترامپ وسوسه‌برانگیز باشد، به خصوص که او سودای جایزه نوبل صلح دارد و بار‌ها نیز این که لایق چنین جایزه‌ای است را مطرح کرده است.
اما در همین حال هم چنان اختلاف بر سر حد و حدود امتیازدهی و ابهام در مسیر چانه‌زنی، سرنوشت مذاکرات را به تصمیمات نهایی سیاسی در هر دو سوی میز گره زده است.
در چنین شرایطی باید بار دیگر منتظر شنبه‌ای دیگر بود؛ این بار شنبه ۳۰ فرودین و باز هم مسقط محلی برای حضور طرفین تعیین شده است. حضوری که باید دید آیا می‌تواند از تنش سیاسی بکاهد و باز هم بازارهای اصلی ایران را دچار تکانه‌های جدی کند؟
