پ مثل پلاسکو
نشان تجارت - مینا قدرتی: پنجشنبه ۳۰ دی ۱۳۹۵ بود که حادثه‌ای در چهارراه استانبول واقع در مرکز تهران رخ داد. در پی وقوع این آتش‌سوزی، ساختمان پلاسکو پس از ۳.۵ ساعت سوختن به طور کامل فرو ریخت. این اتفاق در حالی افتاد که تعداد زیادی آتش‌نشان در داخل ساختمان در حال کنترل آتش بودند و زیر آوارِ ناشی از فرو ریختن ساختمان ماندند و کشته شدند.
علت آتش‌سوزی پلاسکو چه بود؟
درباره علت حادثه، عوامل و شایعات زیادی در فضای مجازی عنوان شد. ساعاتی پس از وقوع حادثه در شبکه‌های مجازی، شایعاتی مبنی بر احتمال عمدی بودن این واقعه منتشر شد، اما شهریاری، سرپرست دادسرای امور جنایی تهران، عمدی بودن این حادثه را رد کرد. سیدمحمود علوی، وزیر اطلاعات نیز در مورد احتمال تروریستی بودن حادثه اظهار کرد: «هیچ نشانه و علامتی از تروریستی بودن این حادثه در دست نیست». وی در مورد مشکوک بودن انفجار‌ها گفت: «در این خصوص نمی‌توانیم اظهارنظری کنیم». بنا بر گفته یکی از شاهدان حاضر در ساختمان، یک انفجار شدید در ساعت ۸ صبح در طبقه ۱۱ ساختمان باعث شد که آتش همه جا را فرا بگیرد. از سویی دیگر، تصاویر ویدئویی گرفته شده از لحظه فروریختن ساختمان، از وقوع چند انفجار پی در پی حکایت دارند.
جلال ملکی، سخنگوی سازمان آتش‌نشانی نیز از وقوع چند انفجار شدید در داخل ساختمان، لحظاتی پیش از فروریختن ساختمان خبر داده بود. وی در مصاحبه‌ای با خبرگزاری تسنیم، عنوان کرد «آتش‌نشانان در مراحل پایانی عملیات اطفای حریق بودند که ناگهان ساختمان تخریب شد.». وی «چند انفجار شدید» را سبب تخریب کامل ساختمان عنوان کرد. ملکی با تاکید بر اینکه ساختمان پلاسکو از قدمت بالایی برخوردار بوده و استحکام لازم را نداشته است، گفت: «متاسفانه پیش از این سانحه بار‌ها آتش‌نشانی نسبت به ایمن نبودن این ساختمان هشدار‌های لازم را داده بود، ولی متاسفانه هیچ اقدامی انجام نشد».
پس از اینکه عنوان شد، انفجار‌ها ناشی از نشت گاز بوده است، سخنگوی شرکت گاز اظهار داشت: «ساختمان پلاسکو اصلاً به شبکه گاز متصل نبود که گاز نشت کند.» محمدباقر قالیباف، شهردار تهران مدعی شد انفجار‌ها در طبقات ۱۰ و ۱۱ اتفاق افتاده بود. مهدی چمران، رییس شورای شهر تهران نیز علت انفجار‌ها را ناشی از شعله‌ور شدن انبار گازوئیل در طبقات بالای ساختمان عنوان کرد. این در حالی است که طبق اعلام هیئت امنای ساختمان، «هیچ منبع گازوئیلی در طبقات نبوده و گازوئیل فقط در موتورخانه و زیرزمین بوده است. همچنین در ساختمان حتی یک کارگاه تولیدی نبوده و همه واحد‌ها فروشگاه بوده است. افزون بر این ساختمان، به هیچ وجه کارگر شب خواب نداشته و تنها یک سرایدار و دو نظافتچی در آنجا مستقر بودند.» از سوی دیگر عبدالرضا رحمانی‌فضلی، وزیر کشور نیز اتصال برق را علت این حادثه عنوان کرد، اما در نهایت هیئت گزارش ملی حادثه ساختمان پلاسکو علت آتش‌سوزی را «در حدی که جمع‌آوری اطلاعات برای این هیئت امکان‌پذیر بوده»، اتصال برق و احتمالاً نشت هم‌زمان گاز از کپسول گاز اعلام کرد. همچنین علت گسترش آتش‌سوزی «وجود مقادیر فوق‌العاده زیاد پارچه در ساختمان، ارتباط کامل بین فضاها از طریق سقف‌های کاذب، پلکان و شفت تأسیسات و گسترش آتش از طریق این فضاها، نبودن هر گونه فضابندی و جداسازی مقاوم در برابر آتش درون و در بین طبقات ساختمان، نبود پلکان اضطراری و وجود اشکال در پلکان و عدم‌انطباق راه خروج با طراحی صحیح و برابر با اصول ایمنی در برابر آتش، عدم‌وجود سیستم بارنده خودکار (اسپرینکلر) در ساختمان، مشکلات فنی لوله‌های قائم آتش‌نشانی و عدم‌تعمیر و نگهداری صحیح از آن‌ها در دوران بهره‌برداری، نبودن یک سیستم گرمایشی استاندارد و وجود تعداد زیادی کپسول‌های گاز پیک نیکی و نیز وجود موانع زیادی برای فعالیت آتش نشانان» عنوان شده است.
بنا به ادعای این هیئت، نتیجه بررسی‌های فنی در زمینه علت اصلی فروریزش ساختمان، منحصراً «آتش» بوده و این هیئت هر گونه فرضیه‌ای مبنی بر وقوع انفجار یا وجود مواد قابل انفجار در هر سطحی را رد کرد.
به گزارش ایلنا عباس آخوندی، وزیر راه و شهرسازی دولت یازدهم (در دومین همایش شهرسازی ریل پایه) حادثه پلاسکو را نتیجه سازش مدیریت شهری با سوداگران عنوان کرد. او معتقد است مدیریت شهری در ایران تجارت پیشه است و مأموریت اصلی خود را سازش با سوداگران می‌بیند و این نوع مدیریت شهری نتیجه‌ای جز شکل‌گیری بحران‌ها ندارد. این بحران‌ها ممکن است هر روز در این نوع مدیریت شهری رخ دهد. وی با بیان اینکه بودجه شهرداری‌ها ارقام بسیار بزرگی است، گفت: اینکه بودجه ۱۷ هزار میلیاردی شهر تهران را چگونه و به چه چیزی تخصیص دهیم نکته مهمی است.
بی‌توجهی به اخطار‌ها
۹ سال از زمان فروریختن پلاسکو می‌گذرد، ساختمانی جدید جایگزین آن ساخته شد و دیگر خبری از پلاسکوی ناایمن نیست، اما آیا این آخرین ساختمان ناایمن تهران بود؟ در حوالی همان خیابان جمهوری کمی آن طرف‌تر هستند ساختمان‌هایی مثل شانزه لیزه، آلومینیوم و علاءالدین که شاید سرنوشتی همچو پلاسکو انتظارشان را می‌کشد. ساختمان‌های پرخطری که مالکان‌شان توجهی به اخطار‌های شهرداری ندارند. فرداد عدالتخواه، شهردار ناحیه ۱ منطقه ۱۱ تهران می‌گوید پاساژ علاءالدین علاوه بر ناایمنی سازه و نمای کامپوزیت (که ظرف سه دقیقه در آتش می‌سوزد)، مشکل کمبود ۱۳۸۷ پارکینگ هم دارد و تاکنون مالک قدم از قدم برنداشته است.
ساختمان آلومینیوم هم در همان خیابان جمهوری و در چند صد متری ساختمان پلاسکو واقع شده است. این دو ساختمان را برج‌های دوقلوی تهران می‌نامیدند، زیرا سازنده هر دوی این ساختمان یک نفر بوده و شرایط ساخت و ایمنی مشابهی دارد. ساختمانی به همان قدمت ساختمان پلاسکو و شبیه حرف H با ۱۳ طبقه و اسکلت فلزی است. ورودی ساختمان نشانی از وسعت فضای داخل ندارد. آلومینیوم، ساختمانی قدیمی است که درصورت آتش‌سوزی و رسیدن به موقع آتش‌نشانی با بهترین تجهیزات، ماشین‌ها، راهی برای ورود جهت خاموش کردن آتش ندارند. از ضلع شمالی ساختمان که خیابان جمهوری است شاید بتوان آتش را مهار کرد، اما در ضلع جنوبی ساختمان هیچ راه ورودی نیست. فضای درون ساختمان هم چندان بهتر از نمای بیرون نیست. در ابتدا و انتهای هر راهرویی یک کپسول آتش نشانی نصب شده است، اما راهرو‌ها باریک و طولانی است. انتهای ساختمان، هیچ راهی برای خروج نیست. دریغ از یک پله اضطراری برای خروج از ساختمان در مواقع ضروری.
پاساژ شانزه لیزه یا همان «قائم» هم جزو ساختمان‌های بسیار پرخطر و در عین حال پرتردد است. متوسط روزانه هر ساعت بیش از چهار هزار نفر در پاساژ شانزلیزه تردد دارند که در طول ساعت کاری پاساژ بالغ بر روزانه ۵۰ هزار نفر جان‌شان در خطر است به نحوی که با کمترین آتش‌سوزی یا لرزه ساختمان با قدمت بیش از ۶۰ سال که ایمنی سازه ندارد، فرو می‌ریزد. طبق اذعان کسبه و شهروندان، سنگ‌های نمای این ساختمان بار‌ها در پیاده‌رو سقوط کرده و کولر‌ها در طبقات دوم و سوم بدون توجه به ایمنی در مسیر باز نصب شده که با اندک ضربه‌ای احتمال سقوط دارد.
۹ سال از زمان فروریختن پلاسکو می‌گذرد، اما داغش همچنان در دل‌های مردم بهت‌زده ایران تازه است. وقایع تلخ آن روز‌ها را مرور کردیم تا شاید مالکان، کسبه و ذینفعان این ساختمان‌های ناایمن کمی به فکر فرو روند و برای بهسازی این سازه‌های قدیمی خطرناک، قدمی بردارند و از وقوع فاجعه‌ای دیگر جلوگیری کنند.
ساختمان علاءالدین
ساختمان شانزه لیزه
ساختمان آلومینیوم
