پشت پرده قطعی برق و تعطیلات چیست؟

نشان تجارت - درحال حاضر از یک‌سو با قطع برق بخش خانگی و صنایع مواجهیم و از سوی دیگر، روزانه تعطیلی‌های پیاپی بخش اداری و عمومی کشور به‌دلیل مدیریت شرایط سوخت زمستانی اعلام می‌شود. این سوال مطرح است که چرا با وجود ذخایر عظیم گازی و توانمندی در حوزه انرژی با قطع برق خانگی و صنایع مواجه شده‌ایم و در شرایطی که برای مدیریت سوخت زمستانی، قطع برق در خانه‌ها و صنعت اعمال شده، چرا باز هم با تعطیلی بخش اداری و عمومی کشور روبه‌رو هستیم؟

درحالی‌که سردترین روز‌های چند سال اخیر را سپری می‌کنیم و ۲۸ استان کشور دمای منفی صفر را در روز‌های اخیر تجربه کرده‌اند، مشکل اصلی کشور که به تعطیلی‌ها و قطعی‌ها منجر شده "ناترازی و کسری گاز و سوخت" اعلام می‌شود.

بخش خانگی گاز تولیدی را می‌بلعد

بررسی آمار‌ها در بخش گاز و برق کشور نشان می‌دهد، در ۲۴ ساعت اخیر، مصرف گاز بخش خانگی، تجاری و صنایع جزء، رکورد بی‌سابقه‌ای را نسبت به روز‌های پایانی پاییز به ثبت رساند و به ۶۴۱ میلیون مترمکعب رسید. این میزان مصرف، ۷۵ درصد میزان گازی است که در روز گذشته به شبکه سراسری گاز کشور (۸۵۷ میلیون مترمکعب) تزریق شده است.

چقدر ناترازی گاز داریم؟

در حال حاضر روزانه حدود ۸۵۰ میلیون مترمکعب در پیک تامین، تولید گاز شیرین داریم و این همان گازی است که به شبکه تزریق می‌شود؛ این رقم گا‌ها تا ۸۳۰ میلیون مترمکعب هم کاهش می‌یابد و گاهی به مرز ۸۶۰ میلیون مترمکعب هم می‌رسد (رکورد‌های اخیر ۸۵۷ تا ۸۵۹ میلیون مترمکعبی به ثبت رسیده است)، از این میزان سهم بخش خانگی، تجاری و صنایع جزء به ۶۴۱ میلیون مترمکعب رسیده و چیزی حدود ۲۰۰ تا ۲۲۰ میلیون مترمکعب برای صنایع عمده و نیروگاه‌ها، کشاورزی، حمل‌و نقل و تعهدات صادراتی باقی مانده است.

پیش‌بینی می‌شود با ادامه روند فعلی مصرف، تا پایان هفته مصرف گاز بخش خانگی، تجاری و صنایع جزء به مرز ۶۸۰ میلیون مترمکعب برسد و محدودیت گازرسانی به سایر بخش‌ها تشدید شود.

اگر تأمین گاز نیروگاه‌ها، صنایع و سایر بخش‌ها به طور کامل صورت بگیرد و نیاز به مصرف سوخت مایع به عنوان سوخت جایگزین نباشد، تولید گاز و تزریق گاز شیرین به شبکه باید حداقل به یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون مترمکعب برسد. فاصله بین ۸۵۰ میلیون مترمکعب تولید فعلی گاز تا نیاز ۱۲۰۰ میلیون مترمکعبی یعنی ۳۵۰ میلیون مترمکعب در روز را با عنوان "ناترازی گاز" اعلام می‌کنند.

البته باید به این نکته توجه کرد که در صورت بهینه‌سازی مصرف، نیاز واقعی تقاضای گاز حداقل یک‌سوم کاهش می‌یابد و می‌توان سطح فعلی رفاه و تولیدات صنعتی و برق با ظرفیت کامل را با حدود ۸۰۰ میلیون مترمکعب پاسخ داد. به‌عبارتی عامل اصلی بروز و ادامه ناترازی گاز و سوخت، مصرف غیربهینه و شدت بالای مصرف انرژی در ایران است.

ناترازی ۶۴ میلیاردمترمکعبی به ۱۰۰ میلیارد مترمکعب می‌رسد؟

سال گذشته یعنی ۱۴۰۲ مجموع مصرف گاز کشور به ۲۴۹ میلیارد مترمکعب رسید؛ این‌درحالی است که اگر می‌خواستیم ناترازی گاز نداشته باشیم و در زمستان، مصرف بخش‌های مختلف خانگی، تجاری، اداری، نیروگاه‌ها و صنایع را بدون کمبود، با گاز تأمین کنیم، حداقل مصرف گاز باید حداقل به ۳۱۳ میلیارد مترمکعب می‌رسید. یعنی در کمترین سناریو، ۶۴ میلیارد مترمکعب در سال ۱۴۰۲ با کسری گاز مواجه بوده‌ایم، یعنی روزی ۱۷۵ میلیون متر مکعب گاز.

این درحالی است که سال ۱۴۰۲، یکی از گرم‌ترین پاییز‌ها و زمستان‌های ۱۰ سال اخیر را تجربه کردیم و سرمای زمستانی سال گذشته از ابتدای اسفند آغاز شد. اما امسال سرمای زمستان از ابتدای آبان‌ماه آغاز شده و درحالی که هنوز وارد زمستان نشده‌ایم، ۲۸ استان کشور یخ زده‌اند و سرمای فراگیر و شدید زمستانی را در روز‌های پاییزی شاهد هستیم.

در چنین شرایطی، پیش‌بینی می‌شود میزان ناترازی گاز امسال حداقل ۱.۵ برابر سال گذشته باشد و در پایان سال ۱۴۰۳ به چیزی بالغ بر ۱۰۰ میلیارد مترمکعب ناترازی گاز در سال جاری برسیم.

کشور‌هایی در جهان هستند که با کمتر از این فشار‌ها به شبکه، دچار خاموشی‌های سراسری شده‌اند، اما شبکه فعلی گاز و برق کشور پایدار است و مدیریت خاموشی‌ها به دلیل عدم افت فرکانس شبکه در زمان کسری تولید ناشی از کمبود سوخت صورت می‌گیرد. برای آنکه بتوانیم شرایط فعلی کشور را مدیریت کنیم و دچار قطعی‌های گسترده گاز و قطعی سراسری برق نشویم، باید برآیند تقاضای مصرف، صرفه‌جویی و کاهش ناشی از تعطیلی‌ها و قطعی‌های برق، به رقم حدود ۸۵۰ میلیون مترمکعب که رقم تولید گاز است، برسد و کسری‌ها با اعمال روش‌های مختلف جبران شود.

۸ تا ۱۰ هزار مگاوات ظرفیت نیروگاهی از مدار خارج شد

بر اساس اطلاعات دریافتی، اولویت به تأمین حداکثری گاز خانگی و پرمصرفی این بخش، موجب شده تا گازرسانی به نیروگاه‌ها و صنایع تا حد زیادی محدود شود. در چنین شرایطی بخشی از ظرفیت صنایع با مازوت در حال تولید هستند، اما اکثر نیروگاه‌های کشور (واحد‌های گازی و سیکل ترکیبی) که امکان استفاده از مازوت را ندارند، در شرایطی که گاز کافی برای تولید برق در اختیار نداشته و مخازن گازوئیل آنها نیز با کسری قابل توجه مواجه شده، تولید برق را کاهش داده‌اند. برخی از واحد‌های نیروگاهی طی روز‌های اخیر به دلیل نبود سوخت از مدار خارج شده‌اند و این مسئله به خروج ۸ تا ۱۰ هزار مگاوات از ظرفیت تولید برق کشور از مدار بهره‌برداری منجر شده است.

بررسی‌ها نشان می‌دهد از مجموع ۱۴۳ نیروگاه کشور، ۱۷ نیروگاه به‌دلیل نبود سوخت، از مدار بهره برداری خارج هستند که عمدتا نیروگاه‌های گازی با ظرفیت بالا محسوب می‌شوند.

در نبود اطلاع‌رسانی شفاف، برآورد‌ها و بررسی‌های چندجانبه تسنیم نشان می‌دهد، بخش نیروگاهی درحال حاضر به ۲۲۰ میلیون مترمکعب در روز سوخت معادل برای تولید برق نیاز دارد که بر اساس توافقات قبلی وزارت نیرو و وزارت نفت باید ۱۰۰ میلیون مترمکعب آن با گاز و بقیه با سوخت مایع (گازوئیل و مازوت) تأمین شود. در حال حاضر سوخت گاز بخش نیروگاهی در حدود ۷۰ میلیون مترمکعب درحال تأمین است و از ۱۲۰ میلیون لیتر سوخت مایع نیز حداقل حدود ۲۰ میلیون لیتر کسری وجود دارد، درواقع کسری ۵۰ میلیون مترمکعب سوخت معادل نیروگاهی، موجب قطعی‌های برق صنایع و بخش خانگی در روز‌های جاری شده است.

قطعی برق به بخش صنعتی رسید

تا چند روز پیش، این مسئله مورد تأکید بود که اگر مجبور به قطع برنامه‌ریزی شده برق بخش خانگی شده‌ایم، به‌جای آن بخش صنعت با توان حداکثری در حال تولید است و این رونق تولید، به کنترل تورم می‌انجامد؛ اما با تشدید شرایط کسری گاز و سوخت مایع، خاموشی‌ها به بخش صنعت رسید و صنایع مختلف در سراسر کشور و در شهرک‌های صنعتی متعدد، با اطلاعیه‌های قطع اجباری برق مواجه شده‌اند. قطعی‌های روزانه و چند روزه برق بخش صنعت، موجب شده تا صنایع دغدغه کمبود و محدودیت سوخت را از یاد ببرند و معضل اصلی آنها، قطعی‌های متعدد برق و اجبار آنها به توقف تولید شود.

الزام به تعطیلات سراسری ادارات و مدارس برای کاهش فشار سمت تقاضا

با شروع هفته جاری، در عمل ایران یخ زده، ابتدا ۱۸ استان و در ادامه ۲۸ استان دمای منفی صفر را تجربه کردند و با سرمای بی‌سابقه‌ای در روز‌های پایانی پاییز مواجه شدیم که در طی دو دهه اخیر برای این زمان از سال، بی‌سابقه بود. سرمای شدید که به بحران کسری گاز و سوخت دامن زد، تعطیلات اجباری ادارات و مدارس را به‌دنبال داشت تا با این تعطیلی، بخشی از مصارف گاز و برق کاهش یابد.

بررسی‌ها نشان می‌دهد با تعطیلی ادارات و مدارس در روز‌های اخیر، بین ۵ تا ۱۰ درصد در مصرف گاز و حدود ۳ درصد در مصرف برق صرفه‌جویی شده است که این میزان کاهش مصرف، به پایدار ماندن شبکه برق و شبکه گاز کمک کرده و همین مسئله ممکن است تعطیلی‌های بخش‌های اداری و مدارس را ادامه دار کند.

در تازه‌ترین تصمیم، تعطیلی به فروشگاه‌ها و مراکز تجاری بزرگ تسری پیدا کرده و در این زمینه تصمیماتی اعلام شده است.

بهینه‌سازی اجباری در روز‌های پرفشار ناترازی

درحالی که بهینه‌سازی مصرف بیش از دو دهه است که در قوانین بالادستی مورد تأکید قرار گرفته، در روز‌های جاری که فشار کسری گاز و کسری سوخت، روی گلوی جامعه قرار گرفته، بهینه‌سازی اجباری با قطع گرماتاب‌ها، جلوگیری از مصارف عجیب گاز در فضای آزاد، قطع گاز سکونت‌گاه‌های موقت و ... در دستور کار قرار گرفته و در حال اجرا است که این اقدامات می‌توانست بسیار زودتر از اینها، صورت گرفته و بخش مصرف ساماندهی شود. حتی مدیریت صنعت برق نیز شروع به صدور اخطار به پرمصرف‌ها کرده است.

نکته مهم اینجاست که بخش بهینه سازی مصرف، در کشور هیچ متولی مشخصی ندارد و شرکت‌هایی، چون بهینه‌سازی مصرف سوخت، سازمان ساتبا و ستاد مدیریت حمل‌ونقل و سوخت، عملکرد قابل دفاعی در این زمینه نداشته‌اند. در این شرایط قرار است در طی برنامه هفتم توسعه با تشکیل سازمان بهینه‌سازی و مدیریت راهبردی انرژی، بخش بهینه‌سازی مصرف انرژی دارای یک متولی مشخص شود. مسئولیتی که قانونی که رد اجرا با تأخیر از سوی دولت مواجه شده است.

زمستان سخت از راه رسید؛ راهکار چیست؟

یکی از راهکار‌های مدیریت شرایط فعلی، افزایش ظرفیت تأمین گاز و سوخت مایع است؛ دولت با حداکثر ظرفیت فعلی در حال تولید گاز و گازوئیل و مازوت و عرضه حداکثری آن است؛ اما افزایش تأمین را در واردات پیگیری می‌کند. مذاکراتی برای واردات گاز از ترکمنستان و روسیه در حال انجام است که تا امروز به نتیجه نرسیده است. همچنین واردات گازوئیل شروع شده است.

اما در بخش تقاضا، رونمایی از کمپین ملی برای کنترل مصرف با عنوان کمپین "دو درجه کمتر" انجام شده، به طوری که اگر هر فرد در خانه و یا محل کار خود، اقدام به کاهش دو درجه‌ای دمای محیط کند، بالغ بر ۵۰ تا ۶۰ میلیون مترمکعب از مصرف روزانه گاز کشور که در بخش گرمایشی غیرمولد هدر می‌رود، کاسته خواهد شد و با تخصیص این گاز به نیروگاه‌ها، تولید برق هم پایدار شده و قطعی‌های برق هم متوقف می‌شود.

درحالی که متوسط دمای خانه‌های مردم به‌خصوص در شهر‌ها و کلانشهر‌ها در این روز‌ها بین ۲۳ تا ۲۵ درجه است، اگر دو درجه از دمای خانه‌ها کاسته شود و لباس گرم‌تری، نسبت به پوشش تابستانه رایج در منازل، پوشیده شود، تأثیر آنچنانی در سطح آسایش خانواده نخواهد داشت، در عوض این حرکت ملی، با جلوگیری از افت فشار گاز شبکه و گازرسانی بیشتر به نیروگاه‌ها، موجب کاهش قطعی‌های برنامه‌ریزی شده برق و افزایش آسایش خانوار می‌شود.