ناخالصی در آمار توریسم؛ بازار گردشگری ایران در اختیار کدام گردشگران خارجی است؟
نشان تجارت - داده‌های جدید مرکز آمار نشان می‌دهد از سال ۱۳۹۶ تا زمستان ۱۴۰۲ به جز دو سال بیشترین گردشگران ورودی به ایران را عراقی‌ها تشکیل می‌دهند. بر اساس این آمار‌ها از ۶ میلیون گردشگر ورودی ایران در سال ۱۴۰۲، ۲ میلیون و ۷۰۰هزار نفر عراقی، یک میلیون و ۳۰۰هزار نفر افغان و ۸۰۰هزار نفر از ترکیه هستند. این آمار‌ها همچنین نشان می‌دهد تنها در سال‌های ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ که کشورمان درگیر همه‌گیری کرونا بود، افغان‌ها بالاترین عدد گردشگران ورودی را به دست آوردند. چرا عراقی‌ها رتبه اول گردشگران ورودی به ایران را در اختیار دارند؟ آنها با چه انگیزه‌هایی سفر می‌کنند و آیا می‌توان بر این اساس، برنامه‌ای برای سایر کشورها هم داشت؟ ولی تیموری معاون سابق وزارت گردشگری، میراث فرهنگی و صنایع دستی به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: تبادلات گردشگری بر اساس روابط فرهنگی و دیپلماتیک شکل می‌گیرد. ما در ایران از جنبه‌های اقتصادی، فرهنگی و سیاسی ارتباط بیشتری با عراق داریم و همین موضوع سبب شده تبادل دوطرفه گردشگر بین دو کشور بالا باشد.
او در این باره که توریست‌های عراقی با چه انگیزه‌ای به کشورمان سفر می‌کنند، توضیح می‌دهد: ما تلفیقی از گردشگران زیارتی، تفریحی و سلامت را داریم. ممکن است گردشگرانی با اهداف تجاری هم به کشورمان سفر کنند، اما سه گزینه اول برجسته‌اند. به گفته تیموری ممکن است گردشگری با هدف زیارت ایران را به عنوان مقصد سفر انتخاب کند، اما در کنار آن از خدمات درمانی هم استفاده کرده یا سفری به شمال کشور و سایر مناطق داشته باشد. او می‌گوید: در مقابل توریست‌هایی را هم داریم که با هدف گردشگری سلامت به ایران سفر می‌کنند، اما پس از انجام فرآیند درمان، زیارت و سفر تفریحی را هم در برنامه‌شان می‌گنجانند.
اکوتوریسم و طبیعت‌گردی در ایران برای توریست‌های عراقی جذابیت دارد. این مقام سابق گردشگری با بیان این مطلب می‌افزاید: البته به لحاظ هزینه‌کرد معمولا گردشگران عراقی نسبت به برخی کشورهای اروپایی و... مبلغ کمتری را در کشورمان خرج می‌کنند. تیموری درباره افغان‌هایی که به عنوان گردشگر ورودی لحاظ شده‌اند، می‌گوید: اغلب افغان‌ها با ویزای کار به ایران سفر می‌کنند که در سال‌های قبل جزو گردشگران حساب نمی‌شدند. با این حال نهاد متولی گردشگری کشور از سال ۱۴۰۱ افغان‌ها را جزو توریست‌های ورودی حساب می‌کند.
او اضافه می‌کند: بر اساس تعاریف جهانی کسانی که با ویزای کار یا تحصیل به یک کشور وارد می‌شوند، گردشگر محسوب نمی‌شوند، این موضوع درباره افغان‌هایی که با ویزای کار به ایران می‌آیند هم صدق می‌کند، اما از سال ۱۴۰۱ این افراد جزو گردشگران حساب شدند و به این ترتیب آمار آنها افزایش یافت.
به گفته تیموری تعداد گردشگران ورودی به کشور در سال ۱۳۹۸ (سال قبل از پاندمی کرونا) ۸ میلیون و ۸۳۲هزار و ۵۰ نفر در مقابل ۹ میلیون و ۵۱۷هزار و ۱۰ گردشگر خارجی بود که نشان می‌داد ما ۷۰۰هزار گردشگر خروجی بیشتر نسبت به توریسم ورودی داریم. او می‌افزاید: در سال ۱۴۰۲ ما ۶ میلیون و ۳۸۲هزار و ۷۵۵ گردشگر ورودی داشتیم و در مقابل در همین سال ۱۴ میلیون و ۶۴۶هزار و ۷۷۶ گردشگر خروجی داشتیم که نشان می‌دهد تراز تبادلات گردشگری به عدد منفی ۸ میلیون و ۳۰۰هزار نفر رسیده است.
در عمل گردشگری اولویت دولت باشد
ارشک مسائلی پژوهشگر حوزه گردشگری هم به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: باید از دو زاویه به مقوله تعداد بالای گردشگران عراقی نسبت به توریست‌های سایر کشورها نگاه کرد. او ادامه می‌دهد: یکی از این زاویه‌ها به مقوله تقاضا برمی‌گردد. در حال حاضر با توجه به تحریم‌ها و مسائل و معضلاتی که از سوی کشورهای دیگر به ما اعمال می‌شود ناچاریم تجارت خارجی خود را با کشورهای محدودی انجام دهیم. عراق، امارات، چین و روسیه بخشی از این کشورها هستند که در همسایگی ایران قرار دارند.
به گفته او ایران به لحاظ رقابت قیمتی نسبت به سایر کشورها شرایط خوبی دارد. این پژوهشگر گردشگری می‌افزاید: در ایران خدمات مرتبط با توریسم ارزان است و همین موضوع کشورمان را برای گردشگران جذاب می‌کند. مسائلی می‌گوید: به‌رغم اینکه ایران لغو یک طرفه روادید را برای کشورهای زیادی لحاظ کرده، توریست‌های این کشورها مقصد سفرشان را ایران قرار نداده‌اند. متاسفانه تحریم‌ها باعث شده در ۱۵ سال اخیر به لحاظ سرمایه‌گذاری در حوزه‌های مختلف تاسیسات و زیرساخت‌های گردشگری شرایط سختی داشته باشیم و همین موضوع برخی را از سفر به کشورمان منصرف می‌کند. به گفته مسائلی بخش دوم به عرضه بازمی‌گردد. او توضیح می‌دهد: در سال‌های اخیر با فروش ۴ میلیون بشکه‌ای نفت توسط عراق درآمد سرانه بخشی از جمعیت این کشور بالا رفته است. در عین حال گردشگرانی که به دنبال خدمات فرودگاهی، اقامتگاهی و تفریحی خوب هستند اغلب به کشورهای دیگر سفر می‌کنند و در مقابل گردشگران مذهبی که برایشان اصول اولیه مذهبی مقصد مهم است، ایران را انتخاب می‌کنند. او اضافه می‌کند: در شمال کشورمان زمین‌های زیادی توسط عراقی‌ها خریداری شده است. آنها معمولا در رامسر، رودسر و سایر شهر‌ها خانه‌هایی خریده‌اند و در تعطیلات از طبیعت بکر این مناطق بهره می‌گیرند.
این پژوهشگر حوزه توریسم معتقد است که گردشگری در عمل باید به عنوان اولویت لحاظ شود و نه روی کاغذ! او می‌گوید: صنعت توریسم در برنامه‌های مختلف توسعه آمده است اما در عمل حمایتی نمی‌شود. به علاوه گردشگری در محیط صلح‌آمیز رشد پیدا کرده و نیازمند تکنولوژی و سرمایه‌گذاری است. ما باید بتوانیم سرمایه‌گذاران را مجاب کنیم در مراکز تفریحی، سرگرمی، بین راهی و... سرمایه‌هایشان را وارد کنند و این امر نیازمند تضمین بازگشت سرمایه است.
او ادامه می‌دهد: توریست‌های غربی میانگین هزینه‌شان در مقصد به ۲ تا ۳هزار دلار می‌رسد در حالی که گردشگران همسایه به شکل میانگین‌هزار دلار هزینه می‌کنند. بنابراین هر چقدر تعداد بیشتری توریست از کشورهای اروپایی نظیر انگلیس، اسپانیا، فرانسه، آلمان و... وارد ایران شوند ارزش افزوده بیشتری نصیب کشورمان می‌شود. از این روست که جذب این گردشگران باید در دستور کار قرار بگیرد.
