قانون کاهش رفع تعهد ارزی فرش لغو شد؟

نشان تجارت - در آخرین نشست خبری شورای راهبری بهبود محیط کسب‌وکار اتاق بازرگانی اعلام شد در حالی که در بودجه سال جاری میزان پیمان‌سپاری ارزی فعالان صنعت فرش کاهش یافته بود، در لایحه بودجه سال آینده از این کاهش تعهد ارزی خبری نیست. اتفاقی که منجر به ناامیدی تولیدکنندگان و صادرکنندگان فرش شده است.

طبق این قانون که از همین هفته پیش و با تأخیر 320 روزه به اجرا درآمد، «اخذ هرگونه تعرفه و عوارض صادراتی و الزام به پیمان‌سپاری ارزی در زمینه صادرات صنایع‌ دستی به جز میزان ارزش مواد اولیه مصرف‌شده، ممنوع است».

در حالی در لایحه بودجه سال آینده دیگر خبری از این تبصره قانونی نیست که  امید صادرکنندگان این بود که در سال آینده با اجرای درست و به‌موقع قانون بتوانند تأخیر صورت‌گرفته در سال جاری را جبران کنند. 

دست‌اندرکاران حوزه فرش دستباف معتقدند پیمان‌سپاری ارزی، مهم‌ترین مشکل صادرکنندگان فرش است که باعث شده میزان صادرات فرش از 400 میلیون دلار در سال‌های قبل، امسال به 50 میلیون دلار کاهش یابد. چراکه صادرکنندگان فرش در شرایطی پس از انجام تشریفات گمرکی، متعهد به بازگشت ارز فرشی می‌شوند که هنوز آن را به فروش نرسانده‌اند.

حتی با وجود اینکه فرصت رفع تعهد ارزی فرش به یک سال افزایش یافته، اما چون فرش برای بازاریابی و فروش به صورت امانی به انبارها منتقل می‌شود، بازگشت ارز آن زمان‌بر است.

سقوط سهم فرش دستباف ایرانی از بازار جهانی

معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق بازرگانی تهران اخیرا در گزارشی تحت عنوان «نگاهی بر وضعیت صنعت فرش دستباف» با استناد به آمار سازمان تجارت جهانی به این نکته اشاره کرده بود که ایران در سال ۲۰۱۱، حدود ۲۵.۵ درصد از عرضه فرش دستباف در بازارهای جهانی را به خود اختصاص داده بود که بیشترین متوسط سهم سالانه جهانی از بازار فرش در دوره ۲۰۱۱-۲۰۲۲ بوده است.

اما در سال ۲۰۲۲ سهم ایران از بازار تجارت جهانی فرش دستباف به ۷.۴ درصد رسیده و در این دوره زمانی سهم رقبای ایران از جمله هند، چین، نپال و پاکستان در حال افزایش بوده است.

به طور کلی طی سال ۲۰۲۲، کشورهای هند با ۳۱۰ میلیون دلار و سهم حدود ۳۰.۳ درصد از کل صادرات فرش، چین با ۹۳.۱ میلیون دلار و سهم حدود ۹.۱ درصد از کل صادرات فرش و مصر با ۸۹.۸ میلیون دلار با سهم حدود ۸.۸ درصد از کل صادرات سه کشور عمده در صادرات فرش دستباف طی سال‌های مزبور بوده‌اند.

پس از این کشورها نپال با سهم حدود ۸.۳ درصد، پاکستان با سهم حدود ۷.۷ درصد و ایران با سهم ۷.۴ درصد از کل صادرات فرش دستباف جهان در رتبه‌های بعدی قرار می‌گیرند. ۷۱.۵ درصد از کل صادرات فرش دستباف جهان توسط این شش کشور تامین می‌شود.

بر این اساس هند توانسته سهم خود را از ۱۵ درصد در سال ۲۰۱۱ به ۳۰.۳ درصد در سال ۲۰۲۲ افزایش دهد. البته صادرات هند تغییر قابل توجهی نداشته و دلیل افزایش سهم هند از بازار صادرات جهانی، کاهش قابل توجه صادرات ایران بوده و به نوعی می‌توان گفت هند جای ایران را در بازارهای جهانی گرفته است.

از طرف دیگر بررسی روند صادرات فرش دستباف ایران طی دهه گذشته نیز روند نزولی این محصول را نشان می‌دهد.

بر اساس آمار گمرک ارزش صادرات فرش دستباف ایران از ۴۲۷.۳ میلیون دلار در سال ۱۳۹۱ به ۵۰.۷ میلیون دلار در سال ۱۴۰۱ رسیده است. متوسط رشد سالانه ارزش صادرات فرش دستباف ایران به نقاط مختلف جهان طی سال‌های ۱۳۹۱ تا ۱۴۰۱ برابر با منفی ۱۹ درصد بوده است. بر این اساس سهم صادرات فرش دستباف ایران از کل صادرات غیرنفتی، از ۱.۳ درصد در سال ۱۳۹۱ به ۰.۰۹ درصد در سال ۱۴۰۱ رسیده است.

همچنین بر اساس این گزارش، گرچه پیمان‌سپاری ارزی تاثیر بسیار مهمی بر کاهش صادرات فرش دستباف داشته، اما این صنعت با مشکلات دیگری از جمله خام فروشی مواد اولیه به دلالان خارج کشور، استفاده از مواد اولیه نامرغوب و با کیفیت پایین، عدم استفاده از تکنولوژی پیشرفته در تولید مواد اولیه از جمله رنگ و نخ، بهره‌گیری از محیط غیراستاندارد برای تولید فرش، کم توجهی به حقوق و مزایا و بیمه کارگران شاغل در این صنعت، عدم بهره‌گیری از کارگاه‌های متمرکز، عدم توجه به سلایق و نیازهای مصرف‌کنندگان، عدم دسترسی به اطلاعات و نیازهای بازار، عدم حمایت مادی و معنوی دولت از بافندگان فرش دستباف، رویکردهای سنتی بازاریابی، تبلیغات سنتی و عدم انطباق با شیوه‌های تبلیغاتی بازارهای مقصد، عدم رعایت استانداردهای بسته‌بندی و ارسال فرش و مسائل سیاسی و تحریم‌ها نیز مواجه است.