عقب نشینی قیمت دلار در برابر برجام، موقت یا پایدار؟! / چشم بازار ارز خیره به مذاکرات هسته‌ای در وین
نشان تجارت - سخنگوی کمیسیون اروپا پس از دریافت پاسخ ایران در ساعت ۲۴ روز ۲۴ مرداد ماه اعلام کرد که در حال «مطالعه» پاسخ ایران به «متن نهایی» تدوین شده از سوی اتحادیه اروپا برای احیای برجام است. او در گفتگو با خبرگزاری فرانسه تصریح کرده که: «ما پاسخ ایران را دوشنبه شب دریافت کردیم. در حال بررسی آن هستیم. اروپا در حال رایزنی با سایر شرکای توافق (ایالات متحده، بریتانیا، چین، فرانسه، آلمان و روسیه) درباره چگونه پیشرفت در این مسیر قرار داریم.»
در حالی که طرف‌های اروپایی می‌گویند پاسخ ایران را درباره متن نهایی برجام از ایران دریافت کرده اند و حال در حال رایزنی با طرف آمریکایی هستند، اما بازار ایران با تکانه‌های شدید مواجه شده است و به نظر می‌رسد تاثیر مذاکرات برجام و به نتیجه رسیدن یا نرسیدن آن را نمی‌توان بی تاثیر بر بازار‌های سرمایه ایران دانست.
آماده باش شبانه در بازار سکه
در اولین مرحله شب گذشته، جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجه اتحادیه اروپا اعلام کرد که پاسخ ایران را دریافت کرده است و پس از آن بود که به نظر می‌رسید بازار ارز و سکه به حالت آماده باش در آمده باشد و لحظات نفس گیر برجامی فرا رسیده است و معامله گران در انتظار سیگنال‌های جدید از سوی مهره‌های اصلی برجام هستند تا مسیر حرکت خود را تعیین کنند.
در همان حال نیز عده‌ای از عده‌ای از سکه بازان معتقد بودند در صورتی که قیت سکه نتواند به بالای محدوده ۱۳ میلیون و ۸۰۰ هزار تومان برسد احتمال برگشت تا نیمه کانال ۱۳ میلیون تومان وجود دارد.
عقب نشینی و پایداری دلار روی کانال ۳۰ هزار تومان
اما از سوی دیگر این بازار ارز بود که دیشب بازگشت دلار تا کانال ۳۰ هزار تومان را پیش روی خود می‌دید.
این در حالی است که قیمت دلار در بازار آزاد که تا ۳۳ هزار تومان پیش روی کرده بود در معاملات روز سه شنبه روی کانال ۳۰ هزار تومان و رقمی بین ۳۰ هزار و صد تومان تا ۳۰ هزار دویصت تومان معامله می‌شد.
آیا دلار تا کانال ۲۵ هزار تومان عقب نشینی خواهد کرد؟
این شرایط در حالی است که «عباس علوی راد»، گفته بود که: «اگر توافق هسته‌ای انجام شود، در گام اول و در کمترین زمان قیمت دلار به کانال ۲۹ هزار تومان سقوط خواهد کرد و در صورتی که بند‌های توافق به ویژه رفع انسداد‌های بانکی و ورود ایران به بازار انرژی در سطح جهان بدون وقفه عملیاتی شود قیمت دلار به حوالی ۲۷ هزار تومان عقب گرد خواهد داشت.»
این اقتصاد دان هم چنین پیش بینی کرده بود که: «با این همه تصور دلار زیر ۲۵ هزار تومان بسیار دشوار است.»
در این میان باید توجه کرد که بازار ارز تهران از روز چهارشنبه هفته گذشته ۱۹ مرداد ماه و همزمان با خبر آغاز دور جدید مذاکرات برجام شاهد عقب نشینی قیمت دلار بود.
اما آن چه که اکنون از بازار ارز مشخص است از بین رفتن انتظارات افزایشی و جایگزینی آن با انتظارات کاهشی است.
تنش‌های سیاسی همواره یکی از ریسک‌های مهم در اقتصاد کشور از سال ۹۷ بوده که اثر خود را به وضوح در قیمت دلار منعکس کرده چرا که با افزایش ریسک‌های سیاسی و افزایش محدودیت‌های اقتصادی بر بازار ایران، میزان ارز و درآمد در دسترس ایران در بحران قرار گرفت و با پیش بینی سخت شدن روند واردات و کاهش درآمد کشور و اعمال محدودیت‌هایی که اقتصاد را نشانه می‌گرفت، این وضعیت نیز تشدید شد و در شرایطی که درآمد‌ها محدود شده بود تقاضای احتیاطی و سرمایه گذاری نیز به تقاضای ارزی در بازار آزاد اضافه شد و به همین دلیل نرخ دلار آزاد افزایش قابل توجهی را در این مدت تجربه کرد.
اما حالا ورق انتظارات در بازار ارز برگشته است، احتمال احیای برجام توسط مقامات رسمی تأیید شده و تاکنون هیچ مقام رسمی احیای برجام را نفی نکرده است.
در شرایطی که قیمت جهانی نفت نیز در محدوده خوبی است؛ امکان ورود نفت ایران به بازار‌های جهانی و دسترسی به پول‌های بلوکه شده انتظارات درآمدی مثبت را برای مردم ایجاد می‌کند که همزمان هم تقاضای احتیاطی و سرمایه گذاری از بازار ارز کم می‌شود و هم منجر به افزایش عرضه ارز به خاطر انتظارات کاهشی خواهدشد.
کاهش پیش بینی قیمت دلار تا ۲۸ هزار تومان ممکن است؟
در این میان برخی کارشناسان انتظار دارند قیمت دلار در صورت توافق با افزایش هیجانات فروش تا کانال ۲۸ هزار تومان کاهش پیدا کند، ولی در ادامه با فروکش کردن هیجانات کاهشی مانند دوره قبل حصول برجام آرام تا محدوده‌های قبلی بازگردد.
این نکته نیز باید مورد توجه قرار بگیرد که تقریبا هیچ کارشناس زبده بازار ارز و سرمایه و یا هیچ اقتصاددانی پیش بینی نمی‌کند که با امضای مجدد توافق برجام معجره‌ای در قیمت ارز رخ دهد.
برجام بدون FATF فایده دارد؟
چرا که همواره مسایل متعدد اقتصاد ایران تنها تک بحرانی نبوده است بلکه عوامل متعددی که بسیاری از آن وابسته به برجام است در میان بود.
باید توجه کرد که امضای برجام بدون پیوستن به FATF تقریبا حاصل چندانی برای ایران نخواهد داشت و هم چنان بخشی از محدودیت‌های انتقال پول برای کشور وجود دارد.
در همین رابطه نیز «بهمن عشقی» عضو اتاق بازرگانی در گفتگو با فراز، با اشاره به اینکه اگر برجام به توافق نرسد وضعیت اقتصادی چگونه می‌شود گفت: «می خواهم به طور معکوس جواب دهم. اگر برجام هم اتفاق بیفتد شاید خیلی حادثه بزرگی در اقتصاد ایران اتفاق نیفتد. فکر نکنید که بروز برجام یک معجزه‌ای در اقتصاد ایران ایجاد می‌کند اصلا چنین تصوری نداشته باشید. بنابراین، به طور متقابل فکر کنید که عدم بروز امریکا به توافق ۵ بعلاوه ۱ باعث این می‌شود که مصیبت ایجاد شود.»
بیشتر بخوانید: پشت پرده کاهش قیمت دلار
این عضو اتاق بازرگانی ایران هم چنین می‌گوید که: «به نظر من، اگر آمریکایی‌ها دوباره به برجام برنگردند تفاوت معنی داری در وضعیت اقتصادی ایران بروز نمی‌کند. ظرفیت تولید نفت ما عدد خیلی بزرگی نیست و در کوتاه مدت هم نمی‌توانیم سرمایه گذاری‌های بزرگی را برروی نفت داشته باشیم. بنابراین، تراز صادراتی نفتی کشور تغییر معنی داری نمی‌کند و فقط یک مقدار انتقال پول به کشور سخت‌تر می‌شود که آن هم با ملاحظات FATF خیلی تغییرات معنی داری ایجاد نخواهد کرد. بنابراین، نمی‌شود گفت اگر امریکایی‌ها به برجام برنگردند و این توافق جدید توسط ما و اروپا و امریکا امضا نشود یک اتفاق خیلی بزرگی خواهد افتاد.»
ارتباط برجام با کاهش و در ادامه افزایش قیمت دلار
به نظر می‌رسد که بر اساس نظرات این کارشناس اقتصادی، در شرایط فعلی اگر توافق برجام به نتیجه نیز برسد احتمالا هم چنان نرخ‌های ارزی کشور توسعه پیدا کند و همچنین قیمت دلار افزایش یابد.
برجام ممکن است در ابتدا یک کاهش ارزش انتظاری در دلار به وجود بیاورد، ولی این یک فرایند بلند مدت نیست و تنها تاثیر آن در کوتاه مدت دیده خواهد شد.
در این میان باید توجه کرد که با ورود آمریکا به برجام و احیای این توافق، این امکان وجود دارد که بخشی از واحد‌های ذیل تحریم دوباره فعالیت خود را شروع کنند که این یعنی احتیاج به ارز خواهند داشت و به همین دلیل نیز نیاز جدیدی در بازار ایجاد خواهدد شد و آن چه که از عرضه دلار در بازار ایران به دلیل ورود امریکا به برجام فراهم می‌شود به اندازه افزایش تقاضا نیست و برای همین یک عدم توازن به وجود می‌آید و ممکن است اتفاقا بار دیگر دلار گران می‌شود.
رابطه تحریم‌ها و افزایش قیمت دلار
نکته مهم دیگر مورد اشاره برخی کارشناسان این است که اکنون در اقتصاد جهانی و مناسبات آن موضوع تنها رفتار دولت ایران به تنهایی نیست، چون رخداد‌های جهانی نیز مطرح هستند و معنای این مساله این است که عملا تمام کارت‌ها و امتیاز‌ها و موقعیت‌ها در اختیار دولتمردان و مذاکره کنندگان ایرانی نیست چرا که وقایع و اتفاقات پیرامونی ما نیز تاثیرات مهمی دارند. برای مثال به موقعیت و وضعیت و تاثیری که جنگ روسیه و اوکراین بر ایران داشت باید توجه کرد.
عشقی به عنوان عضو اتاق بازرگانی در همین باره به فراز گفته بوده است که: «مساله اساسی این است که جمهوری اسلامی و غرب حتی اگر برجام اتفاق بیفتد چالش‌های اساسی‌شان حل نمی‌شود کما این که حل نشد و خروج آقای ترامپ از برجام یک امر کاملا قابل پیش بینی بود. کما اینکه الان هم خروج دولت بعدی امریکا یک امر کاملا قابل پیش بینی است. بنابراین، موضوع اقتصاد مقاومتی و اقتصاد درون زا و برون نگر روشی که دولت ایران باید برای آن برنامه ریزی روشنی کند. دولت ایران دو راه موازی باید پی بگیرد. یکی اینکه دولت باید مداخلات خود را کاهش دهد و دوم اینکه باید ابعاد دولت را کوچک کند. اگر دولت این دو سیاست موازی یعنی کاهش مداخلات و کاهش اندازه دولت را پیگیری کند فساد و هزینه‌های عمومی دولت کاهش پیدا می‌کند و تحرک در بخش خصوصی افزایش پیدا می‌کند. همچنین تحرک در بخش خصوصی بخشی از چالش‌های تحریمی اقتصادی ایران را برطرف می‌کند.»
تورم ریشه در بودجه نگاری دارد
در این میان نباید از یاد برد که به زعم بسیاری از کارشناسان حوزه روابط بین الملل و اقتصادی آن چه که به ایران بیش از تحریم‌های جهانی لطمه می‌زند خودتحرمی است.
هم چنین در بحث تورم‌ها باید توجه کرد که اگر مذاکرات نیز به نتیجه برسد تورم بالایی خواهیم داشت، باید توجه کرد که همزمان با احیای قرارداد برجام قرار نیست اقتصاد شکوفا شود و پول به کشور سرریز گردد بلکه به یک زمانی برای حل بحران‌های اقتصادی نیاز است.
از سوی دیگر مساله تورم ناشی از افزایش پایه پولی است، افزایش پایه پولی ناشی از ناترازی بودجه است، و این به آن معناست که حتی اگر امروز دولت ایران به ۱۰۰ میلیارد دلار ارز دست پیدا کند، نخواهد توانست ناترازی بودجه را با دلار حل کند.
مجموع این عوامل در کنار هم نشان می‌دهد که برای حل بحران تورم و هم چنین برابری ریال با دلار و افزایش ارزش پول ملی به همتی بلندتر و تلاش‌های بیشتری از امضای مجدد برجام نیاز است.
بدون تردید قابل گذشت نیست که بدانیم مذاکرات برجام و بازگشت برجام به نفع کشور و اقتصاد است، اما این مساله و حل آن هر چند برای اقتصاد ایران لازم است، اما کافی نیست.
