معرفی کاروانسرا سعدالسطنه در قزوین

قزوین یکی از شهر‌های باستانی و جاذبه‌های گردشگری ایران است. ریشه شهر قزوین متعلق به دوران سلسله ساسانی است که به دستور شاپور رونق یافت. شهر قزوین به مدت ۵۷ سال در دوران حکومت صفوی پایتخت ایران بوده و به همین دلیل اماکن و موزه‌های تاریخی زیادی دارد. در ادامه این مقاله قصد داریم تا شما را با یکی از آثار باستانی این شهر آشنا کنیم.

نشان تجارت - شهر قزوین به علت تاریخی طولانی که دارد، دارای اماکن و آثار استانی بسیاری است که هرساله از نقاط مختلف ایران و خارج از کشور میزبان مسافران و گردشگران به این شهر سفر می‌کنند.

در دل شهر قزوین جاذبه‌های گردشگری بسیاری وجود دارد که برای گردشگران جذاب و تماشایی است.

در شهر قزوین آثار باستانی و تاریخی جذاب و گوناگونی از جمله کاروانسرای سعدالسلطنه، آب انبار سردار، حمام قجر، کاخ چهل‌ستون و خیابان سپه، اولین خیابان ایران وجود دارد.

یکی از جذاب‌ترین و زیباترین اماکن تاریخی شهر قزوین، کاروانسرا یا سرای سعدالسلطنه است که قدمت آن به دوران سلسله قاجار و حکومت ناصرالدین شاه باز می‌گردد.

کاروانسرای سعدالسطنه به سرای سعدالسلطنه، سرای سعادت، سرای سعدیه، و بازارچه سعدالسلطنه نیز مشهور است و در مرکز شهر قزوین و خیابان امام خمینی شهر واقع شده است. درب اصلی برای ورود به این کاروانسرا از خیابان امام خمینی است که ۴ طاق نما در اطراف وجود دارد و سقف آن نورگیر ندارد و به صورت عرقچین طراحی و ساخته شده است و نکته جالب درباره این کاروانسرا این است که، خیابان را به حیاط اصلی سرای سعدالسلطنه متصل می‌کند.

مجموعه تاریخی سعدالسلطنه یکی از سازه‌های ارزشمند دوران قاجار است و یکی از ۳۸ بنای منتخب میراث فرهنگی کشور ایران است. این مجموعه در مرکز شهر در دوران صفویه بوده و مرکز ثقل شهر قزوین در امروزه به حساب می‌آید.

کاروانسرای سعدالسلطنه یکی از بزرگترین بنا‌های تاریخی و سرا‌های بازرگانی کشور در دوره سلسله قاجار محسوب می‌شود که متشکل از سرا‌های تو در تو و پیوسته است که شمال ۶ حیاط به نام‌های: ۱ – سعدیه ۲ - سعدالسلطنه ۳- نگارالسلطنه ۴ – قهرمانی ۵ - بهشتی ۶- راسته وزیر است. معماری این بنا‌های تاریخی و شالوده ساخته شده با پوشش آجری است و یکی از مستحکم‌ترین بنا‌های بازرگانی کشور است. این مجموعه دارای ماهیتی درون‌گرا است و یکی از بزرگ‌ترین بازار‌های ایران در دوران قاجار است.

این کاروانسرا در نزدیکی بازار قدیم قزوین و عمارت چهل ستون قرار دارد و دارای حیاطی جذاب و تاریخی بسیار بزرگ است که در حال حاضر بزرگ‌ترین مجموعه کاروانسرایی شهر قزوین محسوب می‌شود که در حکومت ناصرالدین شاه توسط سعدالسلطنه، فرماندار شهر قزوین در آن زمان ساخته شده است.

بزرگ‌ترین کاروانسرا سرپوشیده جهان، کاروانسرا سعدالسلطنه است و بزرگترین کاروانسرای درون شهری کشور ایران و یکی از کاروانسرای‌هایی هست که به طور استثنا در خود دارای چندین حمام، سرا، شترخان، تیمچه، راسته، چهارسوق، مسجد، چایخانه و … است. نقش اصلی این کاروانسرا در سال‌های گذشته، یک سرای بازرگانی بوده است.

تعدادی از مورخان به علت آن که مجموعه کاروانسرا در محل میدان چوگان دوران صفویه (کاخ باغ سعادت، میدان سعادت) احداث شده بود، نام آن را سرای سعادت نامیده اند. محمدباقرخان سعدالسلطنه اصفهانی حاکم شهر قزوین در آن دوران، در اواخر دوران سلطنت ناصرالدین شاه قاجار (سال ۱۳۱۰ هجری قمری) با توجه به مراودات اقتصادی فراوان ایران با کشور‌های مانند روسیه و ترکیه، دستور داد این کاروانسرا را در زمینی به مساحت ۲٫۷ هکتار با حدود ۴۰۰ حجره در شهر قزوین طراحی و بنا کنند و نام خود را برای آن گذاشت و کاروانسرای سعدالسلطنه بعد از دو سال با معماری دو معمار اصفهانی و دو معمار قزوینی با نهایت ظرافت ساخته شد.

این کاروانسرا تا پیش از جنگ جهانی اول، مرکز تجارت و فعالیت بازرگانی شهر به شمار می‌رفت که بعد از تغییرات سیاسی که در کشور روسیه به وجود آمد، موقعیت خود را به عنوان پل ارتباطی بازرگانی بین اروپا و آسیا از دست داد و به علت شرایط پیش آمده مجبور شد تا حیات اقتصادی خود را تا حد زیادی کاهش دهد.

برخی از حجره‌های کاروانسرای سعدالسلطنه به شکل غذفه‌های تجاری توسط اشخاص اداره می‌شد و برخی نیز به صورت انبار و قسمتی از کاروانسرای سعدالسلطنه تبدیل به کارخانه آرد سلامت و کارخانه تولید کشمش شد و بخش‌های دیگر آن به عنوان کارگاه‌های تولیدی کفش، فرشبافی، چوب بری و … مورد استفاده قرار گرفت و این اتفاقات عامل آن شد تا مردم آن را بازار چوب بنامند.

اطلاعات معماری سعدالسلطنه

با ارزش‌ترین بخش کاروانسرا، چهارسوق آن است که از تقاطع قائم دو راسته ایجاد شده و بر فراز آن گنبد بزرگ با هنر کاشیکاری شده‌ای قرار دارد. سقف آن نورگیر نیست و به صورت عرقچین طراحی شده است. چهار طرف گنبد را، چهار نیم‌گنبد با رسمی‌بندی و نورگیر احاطه کرده که باعث می‌شود، فضا را بزرگتر نشان می‌دهند. هشتى بنا که پس از درِ ورودى قرار دارد، با کاشی و آجر به دست هنرمندان طراحی شده و سقف یزدى‌بندى شده است.

کاروانسرای سعدالسطلنه مشتمل بر تعدادی سرای تو در تو و پیوسته که شامل ۶ حیاط به نام‌های: سعدیه، سعدالسلطنه، نگارالسلطنه، قهرمانی، بهشتی و راسته وزیر است. سرای سعدالسلطنه در حال حاضر با وسعت ۶٫۲ هکتار دارای ۷ حیاط است که عبارتند از: حیاط بزرگی به نام حیاط سعدالسلطنه با وسعت ۳۰۷۳ مترمربع که ۱۵۹۳ مترمربع آن فضای باز و باقی، فضای بسته و نیمه‌باز است و در چهار جانب آن حجرات قرار گرفته است.

حیاط دیگری در بخش غربی کاروانسرا با نام نگارالسلطنه وجود دارد که از دو حجره و دو انبار بزرگ تشکیل شده است و در آن از سمت غرب به راسته وزیر باز می‌شود. حیاط دیگر با نام سعدیه از شرق به حیاط سعدالسلطنه متصل شده و دارای ۱۰ باب حجره و یک گرمابه است.

کاروانسرا سعدالسلطنه با مساحت ۲۶ هزار متر مربع از بزرگ‌ترین بنا‌های تاریخی ایران به شمار می‌رود. مرمت این مجموعه نیز در قالب تفاهم‌نامه از طریق صندوق احیا و بهره‌برداری از اماکن باستانی و فرهنگی سازمان میراث فرهنگی به سازمان بهسازی و نوسازی شهرداری شهر قزوین واگذار شد که عملیات مرمت ادامه دارد و این بنا روند مطلوبی را در حوزه مرمت و بازسازی دارد.

طراحی این کاروانسرا به صورت چهارضلعی است و چهار ایوان در چهار ضلع حیاط‌دار وجود دارد که طاق‌نمای ایوان‌ها دارای آجرکاری و سقف داخلی ایوان‌ها دارای تزیین و مقرنس‌کاری است که زحمت بسیاری برای طراحی و ساخت آن‌ها کشیده شده است.

لینک کپی شد