مردم از خدمات سلامت روان محروم اند / کوتاهی شدید دولت‌ها
نشان تجارت - با شیوع ویروس کرونا، ترس و اضطرابی گسترده جهان را فراگرفت؛ بسیاری از افراد عزیزانشان را از دست دادند و در سوگ این عزیزان تنها ماندند، بسیاری دیگر نیز در سکوت چهار دیواری‌ها، به جای آبی آسمان، سقف اتاقشان آخرین گستره دیدشان بود. در این شرایط بسیاری از کارشناسان سلامت روان در ایران و جهان از اپیدمی بیماری‌های سلامت روان در پسا کرونا خبر می‌دهند و حی محمد حاتمی رئیس سازمان نظام روانشناسی و مشاوره از این مورد در ایران به عنوان سونامی یاد می‌کند.
شروع همه‌گیری اختلالات سلامت روان
چندی قبل مهدی بیاتی، رئیس سابق مرکز روانشناسی و مشاوره جهاد دانشگاهی در گفت‌وگویی با جامعه ۲۴، از مشاهده نشانه‌های این همه‌گیری جدید خبر داد و گفت: بیماری‌ها و اختلالات را در همه مشاهده می‌کنیم، زنان و مردانی که نزد ما مراجعه می‌کنند این اختلالات را دارند. اضطراب در زنان افزایش پیدا کرده است و حتی ماندن مردان در خانه نیز موجب افزایش تنش‌های خانوادگی شده است. در پی همین مشکلات افزایش مراجعات به دادگاه‌های خانواده برای طلاق رخ داده است.
از هم اکنون بحران بیماری‌های سلامت روان آغاز شده است و پیش‌بینی می‌شود در آینده بحران‌های پسا کرونا بسیار بیشتر شده و مشکلات بسیاری را برای ما به وجود خواهد آورد که اگر دیر برای آن اقدام کنیم دیگر قابل درمان نیست به همین دلیل باید از هم اکنون شروع به آموزش و گفتگو و یافتن راه‌چاره‌ای برای آن کنیم.
در همین شرایط طی روز‌های گذشته علیرضا زالی، رئیس دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی از آماری ترسناک در مورد سلامت روان ایرانیان پرده برداشت و گفت:پیش بینی می‌شود از هر سه نفر شهروند ایرانی، یک نفر دچار اختلالات روانی باشد که آمار قابل توجهی است. ماشینی‌تر شدن جامعه، دوری از معنویت، تکانه‌های اقتصادی و تورم، چالش‌های اجتماعی، تغییر الگوی زیستی، دوری از نقش خانواده‌ها به عنوان لنگرگاه‌های عاطفی در مقابله با اختلالات اجتماعی، تکانه‌های روزمره استرس زا و افزایش استفاده از فضای مجازی از جمله عواملی است که در بروز این ارقام نگران کننده دخیل است.
زالی همچنین تهران و بوشهر را در صدر استان‌های دارای اختلالات سلامت روان دانست و گفت: در سال‌های اخیر بروز اختلالات روانی در جامعه ایرانی نسبت به سال‌های قبل روند صعودی را تجربه کرده به طوری که آمار حدود ۲۰ درصدی در سال ۸۰، در سال‌های اخیر ۱۲ درصد افزایش داشته است.
زالی سخنان خود را پس گرفت
زالی پس از بازتاب گسترده این خبر، سخنان خود را پس گرفت و گفت: معمولا در مطالعات غربالگری اجتماعی، از مکانیسم‌های سنجشی استفاده می‌شود که حتی موارد بسیار خفیف مانند اضطراب‌های ساده‌ای که همه ما در زندگی درگیر آن هستیم، یا افسردگی‌های گذرای ناپایدار که به معنای اختلال روانی نیستند، در آن سنجیده می‌شوند. در این مکانیسم‌های غربالگری که بار‌ها توسط وزارت بهداشت نیز منتشر شده، آمار بین ۲۹ تا ۲۹،۷ درصد است که به مفهوم بروز اختلالات روانپزشکی عمده در جامعه ایرانی نیست. این گزاره که از هر سه نفر ایرانی یک نفر دچار اختلال روانی است، گزاره‌ای غیر علمی و غیر مستند است و اساسا منطبق و همخوان با عرایض بنده در آن جلسه نیست.
وی یادآور شد: علائم روانپزشکی ضرورتا به معنای اختلال عمده روانپزشکی نیست، بر اساس آنچه که از آمار تطبیقی ما با آمار جهانی مستفاد می‌شود مطلقا آمار بروز اختلالات روانپزشکی در جامعه ایرانی بیش از آمار جهانی نیست.
اختلال روانشناختی چیست؟
با این حال به گفته روانشناسان و روان درمانگران تجربه این علائم ممکن است به اختلالات گسترده‌تری منجر شود. آرزو حاج عزیزی، روان درمانگر در گفتگو با جامعه ۲۴ اظهار کرد: اختلال روانشناختی اختلالی است که فرد را از کارکرد روزانه خود باز می‌دارد و در روابط او تأثیر می‌گذارد. در واقع اختلال روانی سندرمی است که مشخصه اصلی آن مختل شدن شناخت، هیجان و رفتار بوده و به لحاظ بالینی نیز معنی دار شده و معمولا خود را به صورت ناهنجاری در رفتار و فرآیند‌های روانی نشان می‌دهد.
وی افزود: تشخیص اختلال روان از طریق مصاحبه بالینی و بر اساس کتابچه‌های بین‌المللی راهنمای تشخیص اختلالات روانی DSM و ICD صورت می‌گیرد. گستره این اختلالات زیاد بوده و انواع و اقسام مختلفی دارد. گاه ممکن است درگیر یک وضعیت روحی شویم یا یک تجربه روانی داشته باشیم که لزوما منجر به اختلال نشود چرا که اصولا منجر به تغییر یا توقف کارکرد نمی‌شود.
تجاربی که تبدیل به اختلال روانی می‌شوند
این روان‌درمانگر با بیان اینکه برخی تجربه‌های روانی خود می‌تواند موجب بروز یکسری اختلالات شوند، گفت: اضطراب به تنهایی اختلال نیست، اگرچه اختلال اضطرابی نیز داریم. با این حال مؤلفه اصلی بسیاری از اختلالات سلامت روان و بیماری‌ها نیز اضطراب است، مثلا فردی یک زمینه بیماری سلامت روان دارد، اما به صورت نهفته بوده است. اضطراب موجب می‌شود این بیماری یا اختلال نهفته بروز پیدا کند.
وی بیان کرد: در حال حاضر افسردگی یکی از اختلالاتی است که در جهان در حال رشد بوده و دلیل آن هم این است که روزانه به وسیله اخبار گوناگون منفی بمباران می‌شویم، اخبار بیماری، جنگ و ... بگیرید تا حوادث دیگر؛ همچنین شرایط اقتصادی موجب افزایش اضطراب می‌شود، وقتی این اضطراب افزایش پیدا کرد، دیگر اختلالات نیز افزایش پیدا می‌کند، چرا که همانگونه که گفتیم اضطراب مؤلفه اصلی عمده بسیاری از بیماری‌ها است.
روانشناسانی که صندوق‌دار بیمارستان‌ها هستند
علی رغم این وضعیت به گفته حاتمی رئیس سازمان نظام روانشناسی بسیاری از خدمات روانشناسی فاقد بیمه بوده و اصولا برای مراجعان گران تمام می‌شود. این در حالیست که به گفته مقامات وزارت بهداشت، بسیاری از مردم یا از این اختلالات و خدمات سلامت روان بی‌خبر هستند و یا اینکه توانایی مالی رفتن به مطب‌ها و مراکز سلامت روان را دارند.
با این حال وزارت بهداشت در سال‌های گذشته خدمات سلامت روان را به سطح یک خدمات پیشگیری اضافه کرد و مراقبان سلامت روان را به مراکز جامع بهداشتی هدایت کرد؛ با این حال به گفته بسیاری از مراقبان سلامت روان از جمله حاج عزیزی تعداد زیادی از این افراد به جای ارائه خدمات سلامت روان، به اموری همچون منشی‌گری و صندوق‌داری گمارده شده‌اند در حالی که هدف از به کارگیری آن‌ها کاهش اختلالات روانی در سطح جامعه بود. به همین دلیل است که شاید بتوان وزارت بهداشت را نیز در افزایش اختلالات سلامت روان در جامعه مقصر دانست.
