کالاهای چینی در سبد سوغات مشهد؛ جای نمادهای خراسانی خالی است
نشان تجارت - عمده بازار‌های صنایع‌دستی مشهد را که به‌طور عام تمامی مسافران با آن آشنایی دارند می‌توان در بازار بعثت شهرستان طرقبه شاندیز و هم‌چنین بازار رضا (ع) مشهد مقدس خلاصه کرد.
اگرچه بیش از ۹۰ رشته هنر‌های سنتی و صنایع‌دستی و حدود ۱۰ هزار هنرمند در خراسان رضوی در این صنعت فعالیت دارند، اما هم چنان صنایع‌دستی محصولات چین و حتی هنر‌های سایر استان‌ها مانند سفال همدان در این شهر باقدرت جولان می‌دهند.
صنایع‌دستی ایران علاوه بر سابقه تاریخی هفت‌هزارساله از تنوع، جذابیت و زیبایی خاصی برخوردارند که می‌توانند به‌عنوان یکی از تولیدات مهم هنرمندان ایران‌زمین در توسعه گردشگری و مبادلات فرهنگی نقش به سزایی ایفا کنند و در این میان خطه تاریخی خراسان رضوی به‌عنوان میراث دار بخش عظیمی از فرهنگ و تاریخ ایران‌زمین در عرصه صنایع‌دستی و هنر‌های سنتی حرف‌های فراوان برای گفتن دارد.
درعین‌حال شاهد رخ‌نمایی پر رنگ محصولات صنایع‌دستی چینی در بازار هستیم که همچنان گلایه هنرمندان بومی و مشهدی را به همراه دارد.
سوغات زیارت
حسین حضرتی جامعه‌شناس و مدرس دانشگاه در این رابطه به بازار می‌گوید: کالاهای چینی و هندی در طی سال‌های گذشته بازار ایران را تسخیر کردند که حالا باید کالاهای ترکی را هم به آن افزود.
وی بابیان اینکه این موضوع را باید از دو جنبه موردبررسی و تحلیل قرارداد اظهار می‌کند: جنبه منفی آن همین شوک وارده به بازار صنایع‌دستی ایران است که چینی‌ها با کپی کاری توانستند مشابه محصولات و صنایع دستی ما را به قیمت یک‌پنجم به بازار عرضه کنند و لذا برای مدتی این بازار را به سمت رکود و ضرر پیش بردند.
وی بیان می‌کند: این در حالی است که اگر بخواهیم از جنبه مثبت نگاه کنیم این است که این کپی کاری و کیفیت‌های نازل موجب شد تا حاصل دست صنعتگران کشور و خراسان بیشتر به چشم بیاید.
حضرتی اذعان می‌کند: از طرفی این موضوع شاید تلنگری شد تا برخی صنعتگران ما هم به خود آمده و شیوه سنتی را تغییر داده و به سمت رقابت با صنایع‌دستی دیگر کشور بازگردند.
وی بابیان اینکه ۵۵ درصد کل سوغات خریداری‌شده توسط زائران در بازار مشهد کالاهای داخلی و ۴۵ درصد کالاهای خارجی است اظهار می‌کند: شما مشاهده می‌کنید که افزون بر ۶۵ درصد مهر و تسبیح عرضه‌شده در بازار سوغات مشهد تولید چین و هند است این در حالی است که عرضه کالاهای خارجی به‌عنوان سوغات مشهد فاقد جنبه روانی و رهاورد زیارتی است و درعین‌حال موجب ضربه زدن به اشتغال بومی می‌شود.
جای خالی برند‌های بومی
حضرتی می‌گوید: جالب اینجاست در شهر مذهبی و زیارتی که پایتخت فرهنگی جهان اسلام لقب گرفته است حتی سجاده نماز از چین وارد می‌شود و تسبیح‌های موجود همه چینی هستند!
در شهر مذهبی و زیارتی که پایتخت فرهنگی جهان اسلام لقب گرفته است حتی سجاده نماز از چین وارد می‌شود و تسبیح‌های موجود همه چینی هستند.
وی بابیان اینکه ضرورتی وجود ندارد که از کشوری غیر اسلامی به شهری که لقب پایتخت فرهنگی جهان اسلام را یدک می‌کشد کالاهای فرهنگی مذهبی مثل سجاده و تسبیح وارد شود می‌افزاید: متأسفانه بسیاری از هنر‌ها و صنایع‌دستی مشهد مانند «ظروف هرکاره» که فقط مخصوص مشهدند؛ هنوز جایگاه خود را در میان زائران باز نکردند.
وی می‌افزاید: سال‌هاست که ما صحبت از سوغات زیارت داریم، اما در عمل این سوغات هنوز به همان بسته‌بندی‌های سنتی و برخی محصولات مانند زعفران و زرشک و یا لواشک و ترشک ختم شده است که درشان هنر‌های فاخر این استان نیست.
این مدرس جامعه شناسی بیان می‌کند: به‌طور مثال امکان ندارد هیچ توریست و یا گردشگری به پاریس سفر نکند و یک نماد برج ایفل به‌عنوان یادگاری در این شهر خریداری نکند، اما در مشهد مقدس هنری مانند «سنگ هر کاره» راداریم که هنوز نیمی از مسافران حتی نام آن را نشنیدند!
وی در این رابطه اظهار می‌کند: نبود برند معتبر در عرصه تولید سوغات و بی‌توجهی نسبت به محتوای پیام کالاهای سوغات و ذائقه و پسند مشتریان، از نقاط ضعف صنعت داخلی سوغات مشهد در مقابل رقبای خارجی است.
وی بابیان اینکه تا یک دهه پیش دوسوم فروشگاه‌های شاندیز محصولات چرمی و پوستین می‌فروختند عنوان می‌کند: در حال حاضر مشاهده می‌کنید که تعداد این فروشگاه‌ها فقط به یک عدد رسیده است لذا نباید از کنار این موضوعات به همین راحتی گذشت.
هنر رقابت
در همین راستا معاون صنایع‌دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری خراسان رضوی معتقد است: رقابت در عرصه صنایع‌دستی در تمامی دنیا وجود داشته و لذا این موضوع به تنوع تولیدات نیز کمک خواهد کرد.
محمد مطیع در گفتگو با بازار اظهار می‌کند: واقعیت این است که نمی‌توانیم مرز‌های یک شهر را ببندیم و بگوییم برای حمایت از صنعتگران داخلی اجازه ورود هیچ محصول دیگری را از سایر استان‌ها به این استان نمی‌دهیم، اما باید حمایت از هنرمندان بومی و تولیدات آن‌ها را در دستور کار قرار دهیم.
وی بابیان اینکه صنایع‌دستی مرز ندارد و نمی‌توانیم بگوییم چرا فلان محصول در مشهد هست یا فلان محصول بیشتر است عنوان می‌کند: ضمن اینکه صنایع‌دستی بومی ما نیز در بازار استان و مشهد وجود دارد.
مطیع اظهار می‌کند: آنچه مهم و قابل‌بررسی است نسبت و مقدار صنایع‌دستی غیربومی است که می‌تواند محصولات بومی را تحت‌الشعاع قرار دهد.
وی اظهار می‌کند: صنایع‌دستی و حمایت از هنرمندان این عرصه برای ما اولویت دارد، اما باید این اصل را نیز در نظر گرفت که خریدار باید قدرت اختیار داشته باشد و مردم مختار به انتخاب محصولات تولیدی بومی یا غیربومی هستند.
معاون صنایع‌دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری خراسان رضوی اذعان می‌کند: یکی از دلایلی که معمولاً مشتری‌ها جذب محصولات خارجی می‌شوند قیمت محصول تمام‌شده است لذا صنعتگران ما باید سعی کنند تا قیمت محصولات تمام‌شده خود را کاهش دهند.
مطیع در خصوص تفاوت هنر صنایع ماشینی و صنایع‌دستی می‌گوید: هنرمند روح خود را در تاروپود صنایع ماندگار می‌کند، اما در صنایع ماشینی این‌گونه نیست چراکه ماشین، روح ندارد و یکنواخت عمل می‌کند.
وی توصیه می‌کند: در همین راستا باید نوآوری را در صنایع‌دستی موردتوجه قرارداد تا از وضعیت موجود و در حاشیه قرار گرفتن رها شود.
گنجینه فرهنگ و تمدن
سال‌ها است که هنرمندان خراسانی ذوق و سلیقه خود را با عناصر برگرفته از طبیعت آمیخته‌اند و گنجینه‌ای از فرهنگ و تمدن خلق کرده‌اند که هر گردشگری را برای خرید سوغاتی، به وجد می‌آورد.
زعفران یا طلای سرخ، انواع فرش و گلیم، محصولات ابریشمی، نمد، پیکر‌های سنگی، سنگ فیروزه و بسیاری از محصولات دیگر ازجمله گیوه، چاروق، انواع مهر و تسبیح و بافته‌های مربوط به نشانه‌ها و پرچم‌های مذهبی، از معروف‌ترین سوغات و هدایای سرزمین خورشید است که هنوز آن‌طور که باید به جهان معرفی نشده و بازار‌های جهانی را تسخیر نکرده است.
