مصرف آنتی بیوتیک در ایران ۳.۵ برابر میانگین جهانی / ایرانی‌ها برنده مصرف آنتی‌بیوتیک در جهان + جدول و نمودار
نشان تجارت - آنتی‌بیوتیک‌ها از زمان کشفشان در قرن بیستم، جان میلیون‌ها انسان را نجات داده‌اند و انقلابی در علم پزشکی به‌وجود آورده‌اند، اما همان‌طور که پزشکان هشدار می‌دهند، شمشیری دولبه‌اند. مصرف نادرست و خودسرانه آنها، نه‌تنها کارایی‌شان را از بین می‌برد، بلکه راه را برای شکل‌گیری باکتری‌های مقاوم به دارو، یا همان «ابر‌باکتری‌ها» باز می‌کنند.
بر اساس اعلام سازمان جهانی بهداشت، مقاومت میکروبی به‌عنوان بزرگترین تهدید سلامت جهانی و امنیت غذایی قرن ۲۱ معرفی شده است. بنا بر گزارشات، تولید هر آنتی بیوتیک جدید به ۱۰ تا ۱۵ سال زمان و یک میلیارد دلار هزینه نیاز دارد. این موضوع باعث افزایش هزینه مراقبت‌های پزشکی، هزینه دارویی و متاسفانه مرگ‌و میر بیماران خواهد شد.
در کشور ما نیز هماهنگ با دیگر کشورها، تلاش‌هایی در جهت تجویز و مصرف منطقی آنتی بیوتیک‌ها صورت گرفته، اما چندان کارآمد نبوده است. طبق جدیدترین آمار، ایران بالاترین مصرف آنتی‌بیوتیک را در دنیا دارد. مصرف بی‌دلیل یا زیاد آنتی‌بیوتیک باعث می‌شود بدن به مرور زمان دیگر به آن واکنشی نشان ندهد و باکتری‌ها هم در برابر آن مقاوم شوند؛ بنابراین در زمان بیماری آنتی‌بیوتیک‌های رایج دیگر تأثیری ندارند. غیر از این، آنتی‌بیوتیک‌ها باکتری‌های مفید بدن را هم می‌کشند و باعث مشکلات گوارشی، قارچ یا حتی تضعیف سیستم ایمنی نیز می‌شوند.
نکته مهم اینکه براساس تحقیقی که در سال ۲۰۲۵ انجام شده، تقریباً نیمی از مصرف آنتی‌بیوتیک در ایران بدون مبنای علمی و پزشکی انجام می‌شود. بر اساس داده‌های جدید، ایران با ۶۸ دُز مصرف روزانه (DDD) به ازای هر هزار نفر در صدر فهرست مصرف آنتی‌بیوتیک در جهان قرار دارد. پس از ایران، آفریقای جنوبی با ۵۱ دُز و مصر با ۵۰ دُز در رتبه‌های دوم و سوم هستند. در سوی دیگر این جدول، کشور‌های اروپایی مانند بریتانیا (۲۰ دُز)، آلمان (۱۰ دُز) و کشور‌های اسکاندیناوی با کمتر از ۱۵ دُز قرار دارند.
میزان بالای مصرف روزانه (DDD) می‌تواند نشان‌دهنده‌ی شیوع بالای بیماری در یک کشور یا تجویز و مصرف بی‌رویه‌ی دارو باشد. این تفاوت چشمگیر، بازتاب‌دهنده‌ی ساختار متفاوت نظام سلامت کشورهاست. در ایران هم بسیاری از آنتی‌بیوتیک‌ها بدون نسخه در داروخانه‌ها عرضه می‌شوند و فرهنگ عمومی نیز مصرف آن را «درمان سریع» می‌داند. از طرفی، برخی پزشکان هم بنا به درخواست بیماران یا برای جلوگیری از نارضایتی آنها، آنتی‌بیوتیک تجویز می‌کنند.
بیشتر بخوانید: یکسان‌سازی قیمت دارو در تمام داروخانه‌ها با نرخ مصوب
اما پیامد این رفتار چیست؟ پزشکان هشدار می‌دهند که مقاومت دارویی بزرگترین بحران خاموش سلامت در قرن بیست‌ویکم است. به‌مرور زمان، باکتری‌ها در برابر دارو‌های رایج مقاوم می‌شوند و درمان بیماری‌های ساده‌ای مانند عفونت گلو یا زخم‌ها دشوار و حتی غیرممکن خواهد شد. سازمان جهانی بهداشت (WHO) تخمین زده است که اگر روند فعلی ادامه یابد، تا سال ۲۰۵۰ مقاومت میکروبی سالانه جان حدود ۱۰ میلیون نفر را در سراسر جهان خواهد گرفت.
از طرفی مصرف نادرست آنتی‌بیوتیک‌ها بیشتر در کشور‌های کم‌درآمد و با درآمد متوسط دیده می‌شود؛ جایی که دسترسی به خدمات درمانی محدود است. همچنین ضعف در اجرای قوانین فروش دارو باعث می‌شود داروخانه‌ها و فروشندگان غیررسمی به‌راحتی آنتی‌بیوتیک عرضه کنند.
مصرف آنتی‌بیوتیک در اروپا
در اروپا، کشور‌های جنوبی بسیار بیشتر از کشور‌های شمالی آنتی‌بیوتیک مصرف می‌کنند. فرانسه، مالت، ایتالیا و اسپانیا همگی در حدود ۲۴ تا ۲۵ دُز روزانه قرار دارند. در مقابل، کشور‌های شمال اروپا مانند دانمارک، نروژ و فنلاند مصرفی نزدیک یا کمتر از ۱۵ دُز دارند. نگرش فرهنگی نسبت به تجویز دارو، برنامه‌های ملی مقابله با مصرف بی‌رویه و دسترسی به دارو‌های جایگزین با طیف اثر محدود، از جمله عواملی هستند که این تفاوت‌ها را رقم می‌زنند.
مصرف آنتی بیوتیک در ایران چقدر است؟
چندی پیش آزیتا نبی‌زاده، سرپرست گروه ارزیابی فناوری سلامت و مطالعات مدیریتی و اقتصادی سازمان غذا و دارو در گفت‌وگویی در این باره گفت: بر اساس آمارنامه دارویی سال ۱۴۰۲ گردش مالی دارو‌های آنتی میکروبیال ۱۳ درصد کل بازار دارویی کشور بوده و مصرف آنتی بیوتیک در ایران ۳.۵ برابر میانگین جهانی است.
نبی‌زاده با اشاره به لزوم توجه جدی به مصرف غیرمنطقی دارو‌های ضدمیکروبی، اظهار کرد: ۳۶ درصد نُسَخ پزشکان در سال ۱۴۰۲ حاوی آنتی‌بیوتیک هستند. پرفروش‌ترین آنتی‌بیوتیک‌های مصرفی از نظر ریالی در کشور آموکسی‌سیلین، سفکسیم، کوآموکسی کلاو، آزیترومایسین و مروپنم، همچنین در نُسَخ پزشکان نیز آنتی‌بیوتیک‌های پر تجویز به ترتیب سفکسیم، مترونیدازول، آموکسی‌سیلین، آزیترومایسین و سیپروفلوکساسین هستند.
نبی زاده گفت: در دسته آنتی‌بیوتیک‌های تزریقی نیز پنی‌سیلین ۳-۳-۶، پنی سیلین ۱.۲۰۰.۰۰۰، سفازولین و سفتریاکسون پرمصرف‌ترین‌ها بوده‌اند.
عوارض استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها
مصرف بیش از حد آنتی‌بیوتیک‌ها به‌ویژه زمانی که درمان مناسبی نیستند باعث افزایش مقاومت آنتی‌بیوتیکی می‌شود. طبق گزارش مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌ها (CDC)، حدود یک‌سوم از مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها در انسان‌ها غیرضروری یا نادرست است.
آنتی‌بیوتیک‌ها فقط عفونت‌های باکتریایی را درمان می‌کنند، نه عفونت‌های ویروسی. مثلاً آنتی‌بیوتیک درمان مناسبی برای گلودرد چرکی است که عامل آن باکتری است، اما برای بیشتر گلودرد‌ها که ناشی از ویروس هستند، مناسب نیست. مصرف آنتی‌بیوتیک برای عفونت ویروسی نه عفونت را درمان نمی‌کند نه حال شما یا فرزندتان را بهتر می‌کند و حتی ممکن است عوارض جانبی بی‌مورد و مضر ایجاد کند و مقاومت آنتی بیوتیکی را افزایش دهد.
پیامدهای خودسرانه مصرف آنتی‌بیوتیک
برای سال‌ها، تولید آنتی‌بیوتیک‌های جدید از سرعت رشد مقاومت باکتری‌ها پیشی می‌گرفت. اما در سال‌های اخیر، سرعت مقاومت دارویی باعث افزایش مشکلات درمانی شده است. برای مثال تنها در ایالات متحده، سالانه بیش از ۲.۸ میلیون مورد عفونت ناشی از باکتری‌های مقاوم به آنتی‌بیوتیک رخ می‌دهد که منجر به ۳۵ هزار مرگ می‌شود.
مصرف بی‌رویه و نادرست آنتی‌بیوتیک‌ها در ایران نیز به بحرانی جدی در حوزه سلامت عمومی تبدیل شده است. قرار گرفتن کشور در صدر جدول جهانی مصرف آنتی‌بیوتیک، آن‌هم با آماری نگران‌کننده از تجویز‌های غیرعلمی، زنگ خطری برای آینده درمان‌های پزشکی است. این روند نه‌تنها اثربخشی دارو‌ها را کاهش می‌دهد، بلکه با تسریع شکل‌گیری باکتری‌های مقاوم، درمان بیماری‌های ساده را دشوار و پرهزینه می‌سازد.
اگر مصرف منطقی و علمی آنتی‌بیوتیک‌ها جدی گرفته نشود، مقاومت میکروبی می‌تواند به یکی از مرگبارترین تهدید‌های قرن تبدیل شود. تغییر فرهنگ مصرف، نظارت دقیق بر تجویز‌ها و آموزش عمومی، تنها راه‌های مقابله با این بحران خاموش هستند.
