هشدار جدی روزنامه جوان؛ فیلترینگ شکست خورده و عامل ناامنی شده
نشان تجارت - بحث فیلترینگ و استفاده گسترده از فیلترشکن‌ها در ایران، بار دیگر با اظهارات اخیر احسان چیت‌ساز، معاون وزیر ارتباطات، به صدر مباحث عمومی بازگشته است. او گفته بود: «گزارش‌ها نشان می‌دهد بالای ۹۰ درصد کاربران زیر ۳۰ سال عملاً از ابزار‌های فیلترشکن استفاده می‌کنند و این امر نشان می‌دهد سیاست‌های فعلی موفق نبوده است.» چیت‌ساز با تأکید بر اینکه «شبکه ما تبدیل به یک شبکه ناامن شده» هشدار داده بود که نصب فیلترشکن‌ها باعث می‌شود تلفن‌های همراه کاربران از کنترل خارج شود و زیرساخت‌های کشور در معرض حملات سایبری قرار گیرد.
روزنامه جوان برای بررسی ابعاد فنی، فرهنگی و سیاسی این موضوع با سیدجواد شیخ‌الاسلامی، پژوهشگر فضای مجازی گفت‌و‌گو کرده است.
شیخ‌الاسلامی در گفت‌و‌گو با جوان تأکید می‌گوید «در بعد فنی، باید صراحتاً اعلام کنیم که معماری کنونی فیلترینگ در کشور ما یک معماری شکست‌خورده است. این سیستم نه‌تنها به اهداف اولیه خود نرسیده، بلکه خود به عاملی برای تضعیف امنیت سایبری ملی تبدیل شده است.»
او توضیح داده که فیلترینگ گسترده با استفاده از فناوری DPI نه تنها کیفیت خدمات اینترنت را کاهش داده، بلکه «توهم امنیتی» در سطح سیاست‌گذاران ایجاد کرده است. به گفته او، وقتی پلتفرمی فیلتر می‌شود، فقط شکل مسئله تغییر می‌کند و کاربران برای رفع نیازشان به فیلترشکن‌ها روی می‌آورند — که خود تهدیدی بزرگ‌تر برای امنیت ملی است.
این پژوهشگر تأکید کرده است که فیلترینگ گسترده در درازمدت منجر به شکل‌گیری «فرهنگ گریز» در جامعه شده است. به گفته او «وقتی مردم برای دسترسی به اطلاعات مجبور به نقض قانون می‌شوند، حرمت قانون در نظرشان از بین می‌رود. این روند به فرسایش سرمایه اجتماعی و دوگانگی هویتی در میان کاربران منجر شده است.»
او با اشاره به اینکه باید سیاست فیلترینگ جای خود را به سیاست فرهنگ‌سازی بدهد، گفت: «منابع عظیمی که صرف توسعه و نگهداری سیستم‌های فیلترینگ می‌شود باید به سمت آموزش سواد رسانه‌ای، حمایت از تولید محتوای باکیفیت و توسعه سکو‌های بومی هدایت شود.»
یکی از بحث‌برانگیزترین بخش‌های این گفت‌و‌گو، نقد تند شیخ‌الاسلامی به استفاده مسئولان از پلتفرم‌های فیلترشده است. او این رفتار را «نقطه کور سیاست فیلترینگ» دانسته و گفته است: «وقتی مسئولان و نهاد‌های رسمی از همان پلتفرم‌هایی استفاده می‌کنند که برای مردم مسدود شده‌اند، با یک بحران مشروعیت چندلایه روبه‌رو می‌شویم. مردم می‌پرسند اگر این پلتفرم‌ها خطرناک‌اند، چرا خود مسئولان در آنها فعال‌اند؟»
به باور این پژوهشگر، این دوگانگی «اصل حکمرانی قانون» را تضعیف کرده و شکاف دیجیتال جدیدی میان مردم و نخبگان ایجاد کرده است.
او راهکار خود را در قالب مدل سه‌لایه مدیریت فضای مجازی شامل فضای کاملاً کنترل‌شده داخلی برای خدمات حیاتی، فضای مدیریت‌شده عمومی با نظارت هوشمند و فضای باز بین‌المللی برای پژوهشگران و کسب‌وکار‌ها معرفی کرده است. به گفته او، این گذار باید طی چهار فاز انجام شود: بازنگری در سیاست‌ها، توسعه زیرساخت‌ها، آموزش و فرهنگ‌سازی، و اجرای تدریجی مدل جدید.
شیخ‌الاسلامی در پایان هشدار داده است: «یا دسترسی همه آزاد شود، یا برای همه مسدود شود. نمی‌توان دو استاندارد متفاوت برای مردم و مسئولان داشت.»
او تأکید کرده است که ادامه مسیر فعلی، به معنای پذیرش شکست در مدیریت فضای مجازی است و اصلاح این وضعیت «ضرورتی اجتناب‌ناپذیر برای حفظ منافع ملی در عصر دیجیتال» محسوب می‌شود.
