ماموریت‌های لاوروف از آنکارا تا تهران بر سر شام
نشان تجارت - سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه در جریان یک سفر کاری و با هدف رایزنی در باب مسائل منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای به ترکیه رفت و بعد راهی ایران شد. انتخاب تهران و آنکارا به‌عنوان مقاصد سفر وزیر خارجه روسیه باتوجه به نقش‌آفرینی برجسته ترکیه در تحولات منطقه بالاخص شام موجب شده تا گروهی از تحلیلگران این گمانه‌زنی را برجسته کنند که محور رایزنی‌های دیپلمات ارشد روس معادلات سوریه است.
به باور این گروه از ناظران این دیدار نه تنها در چارچوب روابط دوجانبه ایران و روسیه، بلکه در بستر تحولات گسترده‌تر منطقه‌ای و جهانی، ازجمله آینده سوریه و تعاملات مسکو و واشنگتن و نتیجه جنگ در اوکراین قابل تبیین است. با این همه از آنجایی که لاوروف اخیرا در ریاض با مارک روبیو، وزیر خارجه ایالات‌متحده رایزنی داشته، این احتمال نیز مطرح است که وزیر خارجه روسیه در جریان سفر یک روزه‌اش به ایران حامل پیامی از واشنگتن برای تهران باشد تا به گونه‌ای فرآیند را برای تنش‌زدایی هموار سازد. هر کدام از دو فرضیه فوق در حد گمانه‌زنی است و با لحاظ کردن تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی و همچنین نقش‌آفرینی برجسته ایران، ترکیه و روسیه در معادلات جهانی مطرح شده، از همین رو روزنامه اعتماد با هدف واکاوی ابعاد مختلف سفر یک روزه لاوروف به تهران با حسن بهشتی‌پور، پژوهشگر مسائل بین‌الملل و همچنین مرتضی مکی، کارشناس مسائل سیاست خارجی گفت‌و‌گو کرده است.
بهشتی‌پو ضمن تاکید بر اینکه احتمال میانجی‌گری مسکو میان تهران و واشنگتن جهت تنش‌زدایی بسیار اندک است بر این باور است که اکنون روسیه اولویت‌های دیگری ازجمله سوریه و نیز مدیریت مناقشه‌های خود با امریکا را پیش روی خود دارد. این درحالی است که مکی معتقد است هرچند که اهداف این سفر در مقطع کنونی را می‌توان مثبت ارزیابی کرد، اما همچون بهشتی‌پور تاکید داشت که احتمال میانجی‌گری روسیه میان ایران و امریکا گزینه‌ای خوش‌بینانه است.
نشست ریاض می‌تواند بر سفر لاوروف به تهران سایه بیندازد
مرتضی مکی، کارشناس مسائل بین‌الملل در پاسخ به سوال در باب چرایی سفر لاوروف به تهران در مقطع کنونی گفت: سفر اخیر سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه به تهران و با لحاظ کردن دیدار‌های او با همتای خود در ترکیه، گمانه زنی‌های متعددی را درباره اهداف این سفر برانگیخته است. در هر صورت تحلیل‌های صورت گرفته نشان می‌دهد که فراتر از مباحث آشکار مطرح شده، اهداف پنهانی نیز در پس این سفر نهفته است.
به باور مکی این سفر می‌تواند در وهله اول در راستای تحولات سوریه و نقش مشترک روسیه و ایران در این کشور ارزیابی شود. با این حال، چنین برداشتی ممکن است پوششی برای اهداف کلان‌تر باشد. در حال حاضر، تحولات سوریه در مسیری قرار گرفته که به نظر می‌رسد ایران دیگر نقشی تعیین‌کننده در آن ندارد. از سوی دیگر، روسیه نیز در موقعیتی شکننده قرار گرفته و حفظ پایگاه‌های نظامی‌اش در سوریه را به عنوان اولویتی مهم دنبال می‌کند. این کارشناس مسائل سیاست خارجی در ادامه به «اعتماد» گفت:، اما علاوه بر موضوع سوریه، مسائل مهم دیگری نیز می‌تواند از اهداف اصلی این سفر باشد. از جمله بحث مذاکرات صلح اوکراین، که در آن روسیه ممکن است به واسطه آن تلاش کند میان ایران و ایالات‌متحده برای پیشبرد روند مذاکرات هسته‌ای نقش آفرینی کند.
مکی در پاسخ به دیگر سوال در این رابطه که نتایج این سفر یک روزه را چگونه تحلیل می‌کند، گفت: می‌توان سفر یک روزه لاوروف به تهران را از زوایای مختلفی مورد ارزیابی قرار داد؛ از یک‌سو، این سفر فرصتی است برای تقویت همکاری‌های دیپلماتیک و از سوی دیگر ایجاد بستری می‌باشد برای همکاری‌ها در آینده میان تهران و مسکو در تحولات آینده سوریه. مکی همچنین در ادامه ضمن تاکید بر هوشیاری ایران به «اعتماد» گفت: این مساله از آن جهت مهم است که دونالد ترامپ، با نگاه مبتنی بر معامله گری در سیاست خارجی، همواره از موضوعات مختلف به عنوان ابزار چانه‌زنی برای رفع تنش‌ها و پیشبرد اهداف خود در مناطق مختلف ازجمله در قبال روسیه و نیز تحولات آینده سوریه استفاده کرده است.
مکی در پاسخ به دیگر سوال در این باب که احتمال دارد چه مسائلی مورد رایزنی میان مقام روسی و همتای ایرانی در تهران قرار گرفته باشد، گفت: اول اینکه به باور من موضوع اوکراین تنها محور مذاکرات مستقیم میان روسیه و امریکا نبود. همکاری‌های امنیتی میان ایالات‌متحده و اروپا نیز در دستور کار قرار دارد و به نظر می‌رسد این پرونده‌ها، پس از تعیین تکلیف جنگ اوکراین، در اولویت دیپلماسی امریکا و متحدانش قرار گیرند. به باور مکی در این شرایط است که رایزنی‌های احتمالی می‌تواند بر پرونده‌های مرتبط با ایران نیز تاثیرگذار باشد.
این کارشناس مسائل سیاست خارجی در ادامه خاطرنشان کرد: در مقابل، اما می‌توان گفت یکی از سناریو‌های فرضی در باب چرایی این سفر آن است که روسیه و شخص لاوروف ممکن است دیدار با مقام‌های رسمی ایران را فرصتی برای میانجی‌گری میان تهران و واشنگتن قلمداد کنند. براساس این سناریو، مسکو می‌تواند در فضایی که تنش‌های میان تهران و واشنگتن تشدید شده است، نقشی سازنده ایفا کرده و زمینه را برای ازسرگیری مذاکرات میان تهران و واشنگتن و کاهش اختلافات فراهم سازد. به باور این کارشناس این سناریو خوش‌بینانه، اما تحققش ضعیف و دور از ذهن است، چراکه احتمال دیگر این است که روس‌ها برای به دست آوردن امتیاز‌های بیشتر در باب اوکراین به اهرم معامله‌گری متوسل شده باشند.
روسیه در جایگاهی قرار ندارد که میان تهران و واشنگتن نقش میانجی را ایفا کند
حسن بهشتی‌پور، پژوهشگر مسائل بین‌الملل در پاسخ سوال در باب اینکه تا چه اندازه تنش میان تهران و واشنگتن می‌تواند محور رایزنی لاوروف با مقام‌های رسمی کشورمان باشد، گفت: به نظر می‌رسد که یکی از اهداف اصلی سفر لاوروف به تهران، انتقال نتایج مذاکرات اخیر این مقام روس با مارک روبیو در ریاض و تشریح طرح‌های امریکا درباره آینده اوکراین برای طرف ایرانی است. با این حال، بعید است که روسیه قصد میانجی گری میان ایران و امریکا را داشته باشد. به باور بهشتی‌پور شواهد نشان می‌دهد مساله سوریه می‌تواند به عنوان یکی از محور‌های مهم رایزنی‌ها باشد، چراکه اخیرا مسکو تماس‌های تلفنی با احمد الشرع، رییس موقت دولت سوریه برقرار کرده و لاوروف نیز دیدار‌هایی در این خصوص داشته است. به نظر می‌رسد مقامات روسیه و ایران قصد دارند درباره آینده سوریه رایزنی کرده و راهکار‌های مشترکی را برای تداوم نفوذ و پیشبرد منافع خود در این کشور بررسی کنند.
بهشتی‌پور در ادامه همچنین تاکید کرد: در شرایط کنونی، هم موضوع آینده سوریه و هم تحولات مرتبط با اوکراین از اهمیت ویژه‌ای در این سفر برخوردار است. در مورد اوکراین، اما باید گفت اگرچه ایران مستقیما نقشی در این پرونده ندارد، اما انتظار می‌رود که روسیه گزارشی از مذاکرات اخیر خود با مقامات امریکایی در ریاض به طرف ایرانی ارایه دهد. این انتظار از آن جهت مطرح است که احتمال می‌رود ایران نیز به عنوان یکی از موضوعات مورد بحث در این نشست‌ها مطرح شده باشد. به باور این کارشناس مسائل سیاست خارجی از منظر ایران، آگاهی از جزییات این رایزنی‌ها و درک نگرش روسیه نسبت به همکاری‌های میان مسکو و واشنگتن، اهمیت دارد، به ویژه آنکه مذاکرات ریاض ممکن است بر آینده تعاملات منطقه‌ای و بین‌المللی ایران نیز تاثیرگذار باشد.
بهشتی‌پور،تاکید کرد که بحث میانجی گری توسط مسکو گزینه چندان محتملی نیست و بعید است که روسیه درصدد ایفای چنین نقشی باشد. هر چند، نمی‌توان به طور کامل احتمال انتقال پیامی از سوی امریکا به ایران را رد کرد، اما چنین احتمالی نیز از پنج درصد فراتر نمی‌رود، چراکه در مجموع، روسیه در شرایط فعلی بیشتر بر موضوع اوکراین و چگونگی حل و فصل این بحران تمرکز دارد. با این حال، اما همچنان بر این باورم آینده سوریه و موقعیت کنونی ایران و روسیه در این کشور نیز از دیگر محور‌های کلیدی گفت‌و‌گو‌ها خواهد بود.
بهشتی‌پور در پاسخ به دیگر سوال در باب رویکرد احتمالی روسیه در برابر تشدید تنش‌ها میان تهران و واشنگتن گفت: در شرایط کنونی، باید در ابتدا پیش بینی دقیقی از مواضع روسیه و امریکا داشت که البته همچنان قضاوت و ارزیابی درست از این مساله زود است. از طرفی ایالات‌متحده، به دنبال حل بحران اوکراین با تکیه بر همان سیاست اول امریکا است، بنابراین واشنگتن تمایل ندارد هزینه‌های جنگ اوکراین را از محل مالیات شهروندانش تامین کند. بر همین اساس، واشنگتن رویکرد خود را تغییر داده و طرحی را دنبال می‌کند که براساس آن، قصد دارد مناطق اشغالی اوکراین را به روسیه واگذار کند و عملا تجزیه این کشور را به رسمیت بشناسد.
به باور بهشتی‌پور حال در چنین شرایطی، سفر لاوروف به تهران را می‌توان در چارچوب تلاش‌های دیپلماتیک برای حل و فصل بحران اوکراین نیز ارزیابی کرد؛ لذا در این شرایط نقش‌آفرینی روس‌ها برای تنش‌زدایی میان ایران و امریکا محل تردید است، چراکه اکنون پرسش اصلی این است که آیا اساسا مسکو و واشنگتن می‌توانند بر سر طرح نهایی درباره اوکراین به توافق برسند و مهم‌تر از آن، آیا متحدان اروپایی واشنگتن طرح ترامپ در این زمینه را خواهند پذیرفت یا خیر؟
لذا در همین راستا، نمی‌توان انتظار داشت که روسیه در شرایط فعلی بتواند سیاست مشخصی درقبال ایران اتخاذ کند. چرا مسکو پیش از هر اقدامی باید ابتدا چالش‌های خود با امریکا را برطرف کند. به باور این پژوهشگر مسائل بین‌الملل حتی اگر روسیه نیز بخواهد رویکرد خود را در قبال ایران تغییر دهد، ابتدا باید از رویکرد تقابل مستقیم با واشنگتن خارج شود.
به باور بهشتی‌پور از سویی دیگر، این فرضیه که احتمال دارد مسکو تحت تاثیر فشار‌های امریکا بخواهد حمایت‌هایش از تهران را کاهش دهد مبنای درست ندارد، چراکه مسکو تاکنون عملا حمایت ملموسی از تهران در برابر واشنگتن انجام نداده است. اخیرا نیز شاهد بودیم دونالد ترامپ مکررا مواضعی تهاجمی علیه ایران اتخاذ کرده، روسیه، اما گامی عملی در دفاع از ایران برنداشته است. بنابراین، چنین فرضی فاقد مبنای واقعی بوده و بیشتر در سطح رسانه‌ها مطرح می‌شود. این پژوهشگر مسائل سیاست خارجی در ادامه به «اعتماد» گفت: بنابراین تا زمانی که چالش میان روسیه و امریکا به قوت خود باقی است پیش‌بینی رویکرد روسیه درقبال منازعات ایران و امریکا امکان‌پذیر نیست.
هر چند که طرفین در تلاش‌اند راه‌حلی برای رفع اختلافاتشان بیابند. در عین حال، اما امریکا بدون پایان جنگ اوکراین، تحریم‌های خود علیه روسیه را که یکی از مهم‌ترین موانع نزدیک شدن دو کشور به یکدیگر است را لغو نخواهد کرد. به باور بهشتی‌پور از طرفی یکی دیگر از اولویت‌های کلیدی ترامپ، ایجاد شکاف میان روسیه و چین است. از آنجا که تحریم‌ها باعث نزدیکی بیشتر روسیه به چین شده است، امریکا در وهله اول تلاش می‌کند با کاستن از فشار‌ها بر مسکو، از تقویت بیش از پیش روابط میان مسکو و پکن جلوگیری کند. بهشتی‌پور در انتهای گفت‌وگوی خود با «اعتماد» خاطرنشان کرد: با این همه روسیه در موقعیتی نیست که بتواند در تنش‌های میان ایران و امریکا، به نفع یکی از طرفین مداخله کند یا اینکه بخواهد بر ایران فشار بیشتری وارد سازد. چنین ادعا‌هایی بیشتر در سطح تحلیل‌های رسانه‌ای مطرح می‌شود و مبنای متقنی ندارد.
