معمای برجام در عصر دولت پزشکیان
نشان تجارت - جو بایدن با وعده بازگشت ایالات متحده به توافق هسته‌ای ایران که به عنوان برنامه جامع اقدام مشترک یا برجام شناخته می‌شود، وارد کاخ سفید شد. اما انجام این ماموریت برای دولت بایدن به واسطه دلایلی دشوار است، سیاست‌های پیچیده پیرامون توافق در واشنگتن و تهران در کنار روابط پرتنش دو کشور که در دوره سلف رئیس جمهوری آمریکا؛ دونالد ترامپ، نیل به هرگونه توافق را دشوارتر کرده است.
ماه مه ۲۰۱۸، زمانی که ترامپ به وعده انتخاباتی خود مبنی بر خروج ایالات متحده از توافق چندجانبه سال ۲۰۱۵ که برنامه غنی سازی اورانیوم ایران را محدود می‌کرد عمل کرد، تهران در ابتدا از سیاست صبر استراتژیک پیروی کرد. اما از اوایل سال ۲۰۱۹، تهران به تدریج و در واکنش به موضع آمریکا و انفعال تروئیکای اروپایی به تعهداتش ذیل برجام پایان داد و از محدودیت‌های تعریف شده در باب ذخایر اورانیوم غنی شده و سطح غنی سازی فراتر رفت. از سویی ایران متعاقباً توانایی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای نظارت بر برنامه هسته‌ای خود را نیز محدود کرد.
تحریم‌ها بازمی گردند؟
به ادعای نشریه ورلد پالتیکس ریویو حامیان توافق هسته‌ای ایران در واشنگتن و اروپا امیدوار بودند که دولت بایدن با حذف تحریم‌های یکجانبه، به سرعت زمینه را برای بازگشت ایالات متحده به توافق هموار کرده و در عین حال در باب برنامه موشکی ایران و فعالیت‌های منطقه‌ای تهران رایزنی‌ها را آغاز کند. اما مذاکرات در وین برای احیای برجام دشوارتر از آن چیزی بود که پیش‌بینی می‌شد، بالاخص آن که مخالفان توافق در تهران و واشنگتن گزینه‌های خود را داشتند. در چند ماه اخیر جنگ اسرائیل با حماس در کنار عمیق‌تر شدن روابط نظامی ایران و روسیه، پویایی حاکم بر روابط تهران و واشنگتن را تغییر داد. به ادعای ناظران مذاکرات هسته‌ای هنوز کنار گذاشته نشده، اما موانع سیاسی حاکم در کنار پیشرفت برنامه هسته‌ای ایران، افزایش غنی سازی اورانیوم و کوتاه شدن جدول زمانی بند‌های غروب برجام – موجب شد تا گروهی بگویند برجام مرده است.
به ادعای ناظران، تحریم‌های ایالات متحده که ترامپ مجدداً بر تجارت با ایران اعمال کرد، دولت‌ها و شرکت‌ها را از اروپا تا آسیا واداشت تا به تعامل اقتصادی خود با تهران پایان دهند؛ گزاره‌ای که بر صادرات نفت ایران تاثیر داشت. با این حال، انتخاب مسعود پزشکیان در انتخابات زودهنگام ریاست جمهوری_ چهره‌ای اطلاح طلب که از احیای مذاکرات هسته‌ای با ایالات متحده حمایت می‌کند – نشان از آن دارد که تهران کماکان خواهان پیروی از سیاست‌های میانه است. با این حال آنگونه که موسسه مطالعاتی استیمسون مدعی است، برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) به دنبال خروج دولت ترامپ در سال ۲۰۱۸ و ناکامی بایدن در احیای آن در آستانه سقوط است.
به ادعای این موسسه مطالعاتی ایران و بازیگران عربی زمان محدودی برای احیای توافق پیش از بازگشت تحریم‌ها در اکتبر ۲۰۲۵ دارند؛ زمانی که بند‌های غروب به پایان می‌رسد. به ادعای ناظران انگلیس و فرانسه به عنوان دو عضو شورای امنیت که از نظر فنی در توافق باقی مانده‌اند بعید است که پیشرفت‌های هسته‌ای ایران را تاب بیاورند. همزمان بازگشت احتمالی دونالد ترامپ به عنوان رئیس جمهوری ایالات متحده در ژانویه ۲۰۲۵ می‌تواند فشار برای بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران را افزایش دهد.
استیموسون در ادمه به رویکرد مسعود پزشکیان استناد کرده و نوشته که رئیس جمهوری منتخب ایران از تعامل با آمریکا جهت برداشته شدن تحریم‌ها استقبال می‌کند.
در همین راستا، علی عبدالعلی زاده، رئیس ستاد پزشکیان در انتخابات ایران در شبکه‌های اجتماعی نوشت: برای لغو تحریم‌ها با ترامپ مذاکره خواهیم کرد. ترامپ یک تاجر است و ما زبان تجارت را نیز خوب می‌فهمیم.
با این حال آنگونه که ناظران مدعی‌اند تصمیم‌گیری دراین‌باره با شورای عالی امنیت ملی است و رئیس جمهوری به تنهایی نمی‌تواند در این زمینه تصمیمی گیری کند. این نخستین چالش رئیس جمهوری است.
در کنار این گزاره، نکته‌ای که گروهی از تحلیل‌گران در اظهارات ادعایی‌شان بر آن تاکید دارند عدم عقب نشینی ایران از خطوط قرمز خود است. به ادعای این گروه تهران تحت شدیدترین فشارها (تحریم ها) از سیاست‌های خود در زمینه هسته‌ای و منطقه‌ای عقب نشینی نکرد.
به گفته آن‌ها ایران به جای تسلیم شدن در برابر فشارها، سطح غنی سازی اورانیوم خود را افزایش داده، در کنار محور مقاومت قرار دارد و روابط نزدیکی و در عین حال عمیق تری با چین و روسیه نیز تعریف کرده است.
