روایتی از «کاخ جهان‌نما» در مستند «نمایی از جهان»
نشان تجارت - امیر اعلا عدیلی، کارگردان مستند «نمایی از جهان» گفت: موضوع این مستند، تخریب کاخ جهان‌نما است که در محدودۀ دروازه دولت اصفهان واقع است و ساخت مستند «نمایی از جهان» نیز با حفاری‌های باستان‌شناسی دراین خصوص، گره خورده است.
او با بیان اینکه در مستند «نمایی از جهان»، روایتی از تخریب، گزارش و اکتشافات باستان‌شناسی به صورت کلی و برداشتی داستانی از کاوش‌های باستان‌شناسی ارائه شده است، اضافه کرد: در کاوش‌ها، پایۀ قلیانی از جنس سفال لعابدار با امضای «ابراهیم معصوم‌زاده» کشف شد. ما در ادامه، نوادگانِ صاحبِ این امضاء را یافته و متوجه شدیم که خاندان معصوم‌زاده همچنان به کار کاشی‌کاری و ساخت گلدان‌های لعابدار مشغول هستند. از آثار مشهور این خاندان می توان به کاشی‌کاری صحن هارون ولایت اصفهان اشاره کرد که اثر «استاد حسین معصوم زاده» است و نکته جالب این تزئین در آن است که آفتاب رنگش را تغییر می‌دهد.
عدیلی که نویسندگی، کارگردانی، تهیه‌کنندگی و پژوهشگری مستند «نمایی از جهان» را نیز برعهده داشته است، خاندان معصوم‌زاده را از خانواده‌های معروف اصفهان در کاشی‌کاری دانست و ادامه داد: «عباس معصوم‌زاده» از نوادگان ابراهیم معصوم‌زاده بود که در ساخت این مستند با ما همکاری کرد و متأسفانه به تازگی جان خود را در سانحه تصادف از دست داده‌اند. «عباس معصوم‌زاده» برای آموزش تجربی کاشی‌کاری به دانشگاه هنر اصفهان نیز دعوت می‌شدند. بخش بغرنج سرگذشت ایشان آنجاست که کارگاه کاشی‌کاری‌شان به علت فرسودگی، تخریب و ایشان در کارگاه پولکی‌سازی مشغول به کار شده بودند.
عدیلی، استفاده از هوش مصنوعی را وجه تمایز شاخص و نوآوری در مستند «نمایی از جهان» با سایر مستندها دانسته و اظهار کرد: با توجه به اینکه تعداد عکس‌های موجود از کاخ جهان‌نما کمتر از انگشتان دو دست بود، ما برای اولین بار از هوش مصنوعی استفاده کردیم و تصاویری از بناهایی مشابه کاخ جهان‌نما خلق کردیم.
این مستندساز ادامه داد: هیچ بعید نیست که بناهای متعددی مشابه با ساختار معماری کاخ جهان‌نما در گذشته ساخته شده باشند که امروزه اثری از آنها نیست و هوش مصنوعی می‌تواند دریچه‌های جدیدی از بناهایی که هیچ اثری از آنها نیست را به روی ما باز کند.
عدیلی که پس از اتمام ساخت مستند «بوی فروردین» با موضوع باغ سعادت‌آباد، «عمارت هفت دست» و «اخ آیینه‌خانه» در سال ۱۳۹۴، مشغول ساخت مستند «نمایی از جهان» شده است، افزود: از سال ۱۳۹۵ مشغول آماده سازی این مستند شدیم و به دلایلی، برای مدتی کار متوقف شد. هم‌اکنون پروژه از سر گرفته شده و آماده اکران خصوصی برای مخاطبان خاص است.
او با اشاره به عوامل تولید مستند «نمایی از جهان»، گفت: زنده یا «استاد جمشید مظاهری» و «دکتر عبدالله جبل عاملی» از نظر تاریخ و معماری، دریچه‌های ارزشمندی را برای ما گشودند. «عادل عدیلی» نیز در حوزه هوش مصنوعی از مشاوران این مستند بودند. همچنین مشاور باستان‌شناسی و مشاور طرح این مستند «دکتر علی شجاعی اصفهانی» بودند که به غیر از اطلاعات یافته های معماری، اشیاء مکشوفه را نیز در اختیار ما گذاشتند. «مهندس محمد ربانی» نیز از معمارانی هستند که برای تحلیل سازۀ معماری به ما کمک کردند. من نیز پژوهشگر و معمار هستم و در مورد مسائل معماری، نظرات و مستندات را تحلیل و پس از جمع بندی به تصویر درآوردم.
نویسنده، کارگردان و تهیه کنندۀ مستند «نمایی از جهان» افزود: «امین گودرزی» نیز راوی و گوینده مستند است، ضمن اینکه شعری با مضمون تخریب این بنا توسط «عرفان عدیلی» سروده شد که «امیراحسان فدایی» آن را در قالب آواز شوشتری با نوای ساز «رشید یزدانیار» اجرا کرد. استاد عباس معصوم‌زاده و خانوادۀ ایشان نیز با ما همکاری داشتند و مرحوم آقای «مرتضی پورموسی»عکاس و اصفهان شناس نیز روایتی در مستند «نمایی از جهان» ارائه و باعث انسجام روایت مستند شدند.
این مستندساز خاطرنشان کرد: تدوین، صداگذاری و گویندگی این مستند نیز انجام شده و در مجموع، مستند «نمایی از جهان» در مدت زمان ۲۵ تا ۳۰ دقیقه آمادۀ نمایش است و ممکن است که مستند را برای داوری به جشنواره‌ها نیز بفرستم.
عدیلی تصریح کرد: این بنا که در قسمت جنوبی مجسمه چوگان امروزی در ابتدای چهاربارغ قرار داشته و به نوعی ورودی دولت‌خانه صفوی در قدیم بوده است. تا زمان مشروطه نیز سربازان در جوار آن دیده می‌شدند و کارکردی چون کاخ دروازه داشته است. اما توسط «بانو عظمی» خواهر «ضل‌السلطان» حاکم اصفهان در دوره قاجار تخریب می‌شود.
او با بیان اینکه اطلاعاتی همچون نمونه‌های مشابه بنای جهان‌نما، نمونۀ پوشش مردم، مشخصات اقلیمی و روایت‌های تاریخی را به هوش مصنوعی داده و از آن خواستیم که عمارت‌هایی با مشخصات معماری و فنی خواسته شده، خلق کند، اظهار کرد: هوش مصنوعی، ایده‌های خوبی در خصوص معماری، سازه، مقرنس‌سازی و تزئینات بنا به ما داد که جای کار دارد و هیچ بعید نیست که در گذشته نیز معمارانی چنین ابداعات و ایده‌هایی داده باشند اما آثارشان از بین رفته و به دست ما نرسیده باشد.
