نشان تجارت - سال گذشته از ۸۲۰ میلیون متر مکعب حقابه ایران فقط ۲۷ میلیون متر مکعب آن تامین شد و در آستانه پایان سال ۱۴۰۲ هم به نظر می‌رسد اوضاع اگر بدتر نشده باشد، بهتر نشده است. هرچند که این روز‌ها مردم سیستان و بلوچستان با سیل درگیر هستند، اما این استان در بیشتر سال خشک بوده و هامون به عنوان یک منبع حیاتی برای زیست‌بوم این منطقه تشنه آب است. افغانستان، اما در سال‌های گذشته تلاش گسترده‌ای را برای کنترل هرچه بیشتر منابع آب آغاز کرده که حالا طالبان آن را با قدرت بیشتری ادامه می‌دهد. برای اینکه بهتر این وضعیت را درک کنیم ببینیم که در یک ماه گذشته دقیقا چه اتفاقی برای هیرمند و حقابه ایران رخ داده است؟
طالبان گل‌ولای رها می‌کند یا حقابه؟
سد کمال خان یک بند انحرافی است که روی دشت و برای مهار آب هیرمند ساخته شده است و ۱۶ متر ارتفاع دارد. کارشناسان می‌گویند که رودخانه هیرمند جزء روخانه‌هایی که گل‌ولای زیادی با خود می‌آورد و افغانستان دقیقا از همین ویژگی برای هدایت گل‌ولای به عنوان حقابه ایران استفاده کرده است. سد کمال‌خان سه خروجی به اندازه‌های متفاوت بر روی دیواره خود دارد که قطر دهانه‌های خروجی به طرف ایران حدود یک متر است، اما سرریز بتنی این سد به طرف گود زره ۵۰۰ متر است. حالا طالبان دریچه‌های خروجی را هنگام سیلاب باز می‌کنند تا با قدرت فشار آب، گل و لای و رسوب پشت خروجی این بند شسته و کمتر شود. نکته اینجاست که طالبان این سیلاب را که مجبور است به دلیل گل‌ولای زیاد و تاثیر مخرب بر سد به سمت ایران رها کند حقابه می‌نامد و مقامات دولت سیزدهم نیز از آن استقبال می‌کنند. تاجایی که میثم مهدی پور، مشاور رسانه‌ای سفیر ایران در افغانستان در توئیتی نوشت: «می‌گویند آب واریزی به ایران از سوی افغانستان در پی عدم توانایی مهار آن کشور بوده است و نه عمل به معاهده قانونی؛ فارغ از یادآوری چگونگی هدررفت آب در گودزره در سال‌های قبل بایستی گفت، این حرف تا بخش زیادی اشتباه می‌باشد و سیلاب وارده بخشی از حقابه جمهوری اسلامی است که در پی تعاملات صورت گرفته واریز گردید.»
کارشناسان، اما اظهارنظر‌های مقامات دولتی را رد می‌کنند و اعتقاد دارند که همین میزان سیلابی که به سمت ایران آمده نیز به دلیل عدم توانایی طالبان برای کنترل آن است.
سد‌های جدید و آب‌هایی که به روی ایران بسته می‌شود
قصه آب‌هایی که از افغانستان به ایران می‌آید فقط به هیرمند محدود نمی‌شود. تا پیش از احداث سد سلما نزدیک به ۳۵ درصد آب شهر مشهد از افغانستان می‌آمد، اما حالا سد دوستی عملا روبه خشکی رفته و آبی که پشت آن است فقط ناشی از بارندگی است. کارشناسان می‌گوید که همین میزان ناچیز هم در سال‌های اینده قطع خواهد شد و افغانستان تاجایی که توان داشته باشد اجازه ورود آب به ایران را نخواهد داد. نشانه آشکار این سیاست نیز دستور اخیر رهبر این گروه برای ساخت یک سد آبی بزرگ در خاشرود یعنی نزدیکی ایران است. آخرین مذاکرات وزارت نیرو با طالبان برای گرفتن حقابه نیز بدون نتیجه به پایان رسید و به گفته وزیر نیرو طالبان با بهانه‌تراشی و ادعای وجود خشکسالی از دادن حق قانونی ایران سرباز می‌زند.
آب؛ چالش امروز، بحران فردا
گروه موقت سرپرستی افغانستان در حال تثبیت قدرت خود در این کشور است. با این همه دولت سیزدهم سیاست مشخصی برای مواجهه با این گروه نداشته که در موضوع حقابه و مسائل دیگری مثل سیل مهاجران افغانی به ایران خود را نشان داده است. حتی خبر‌هایی مبنی بر سرمایه‌گذاری طالبان در چابهار مطرح شده که احتمالا مقامات دولت آن در فهرست دستاورد‌های خود قرار می‌دهند. با این همه مسئله آب یکی از اساسی‌ترین چالش‌های پیش روی ایران است که بخشی از آن نیز به همسایگان ارتباط دارد. چالشی که اگر سیاست‌گذاری‌های درستی برای آن شکل نگیرد، می‌تواند تبدیل به بحرانی دامنه‌دار شود.
