آمریکا به برجام بازمی‌گردد اما اگر بایدن بماند
نشان تجارت - در سال‌های اخیر به ندرت می‌توان منطقه خاورمیانه را تا این اندازه مستعد جنگ گسترده دید. علاوه بر اینکه جنگ غزه به جایی رسیده که احتمال وقوع فاجعه انسانی و قحطی در این منطقه بیشتر شده است، به نظر می‌رسد که امیدهایی که سال گذشته و همزمان با عادی‌سازی روابط ایران و عربستان در مورد کاهش تنش‌ها در خاورمیانه وجود داشت، روز به روز کمتر می‌شود.
علاوه بر اینها احتمال حضور دوباره دونالد ترامپ در کاخ سفید، سایه تغییر گسترده سیاست‌های کنونی کاخ سفید در خاورمیانه و شروع بحران‌های ناشناخته را بار دیگر جدی کرده است.
استیون چان(Stephen Chan)، نویسنده و استاد سیاست جهانی در دانشکده مطالعات شرقی و آفریقایی دانشگاه لندن (SOAS) است.
چان متولد ۱۹۴۹ در نیوزیلند و از یک خانواده مهاجر چینی است و مدرک دکترای خود را از دانشگاه کِنت بریتانیا در رشته سیاست بین‌الملل دریافت و از سال ۲۰۰۲ در دانشکده مطالعات شرقی و آفریقایی دانشگاه لندن تدریس کرده است. چان تاکنون مقالات بسیاری را در مورد مسائل مرتبط با روابط بین‌الملل در مطبوعات دانشگاهی، نشریات تخصصی و روزنامه‌های مطرح منتشر کرده است. او برنده جایزه انجمن مطالعات بین‌المللی ۲۰۱۰ و از جمله کسانی است که در همان سال به دلیل «خدمات به آفریقا و آموزش عالی» نشان امپراتوری بریتانیا را دریافت کرده است.
پرفسور چان در مورد مسائل امروز منطقه خاورمیانه صحبت کرده است:
منطقه خاورمیانه طی سه ماه گذشته صحنه تنش‌های گسترده‌ای بوده که با عملیات الاقصی آغاز و پس از آن حمله اسرائیل به غزه، ادامه یافته است. برخلاف برخی کارشناسان که جنگ غزه را کوتاه مدت و با احتمال کم سرایت به سایر نقاط خاورمیانه می‌دانستند، شاهد بروز درگیری در مناطق مختلف خاورمیانه هستیم. علت گسترش تنش به مناطق مختلف خاورمیانه چیست؟
پاسخ اسرائیل به حمله (هفتم اکتبر حماس) وحشیانه و بی‌رحمانه بوده و سطح آن بسیار بیشتر از تهاجمات قبلی به غزه است. گروه‌های خاورمیانه با برنامه‌های خاص خود تا این لحظه برای ابراز همبستگی با غزه‌ای‌ها و در عین حال نشان دادن قدرت و ظرفیت‌های خود استفاده کرده‌اند.
حوثی ها و حمله آنها به کشتیرانی (بین‌المللی) نمونه‌ای از این موارد است. اما این امر باعث جذب یک سری شبکه‌های منطقه‌ای می‌شود. حزب الله از جنگ غزه به عنوان وسیله‌ای برای یادآوری این موضوع به اسرائیلی‌ها استفاده کرده است که آنها همچنان یک نیروی قدرتمند هستند.
تا زمانی که پاسخ اسرائیل بسیار خونین باشد - یعنی فراتر از دفاع از خود و حتی انتقام - اما تبدیل به کشتار شود، حتی کسانی که ارتباطی به ماجرا ندارند از نظر اخلاقی نگران خواهند شد و خودشان را آماده (برای جنگیدن) می‌کنند، زیرا در نهایت جنگ به آنها هم سرایت می‌کند.
در روزهای اخیر اخباری مبنی بر احتمال آتش‌بس میان حماس و اسرائیل به گوش می‌رسد. اما برخی معتقدند این آتش بس کوتاه مدت خواهد بود و در نهایت و در زمانی دیگر تنش در سرزمین‌های فلسطینی دوباره افزایش خواهد یافت. به نظر شما چرا امکان صلح در فلسطین و تشکیل کشور مستقل فلسطینی روز به روز کمتر می‌شود؟
حتی اگر یک آتش بس شش هفته‌ای وجود داشته باشد، هیچ تضمینی وجود ندارد که شش هفته طول بکشد. و اگر این کار انجام شود، هر دو طرف از این فرصت برای تغییر موقعیت و سازماندهی مجدد نیروهای خود استفاده خواهند کرد.
دولت نتانیاهو قاطعانه از ایده داشتن یک کشور فلسطینی از هر نوع خودداری می‌کند، صرفاً به این دلیل که هر کشور به رسمیت شناخته شده دارای حقوق بین‌المللی بوده و همچنین بر سرزمین‌های خود حاکمیت دارد. از سوی دیگر، بسیاری از نزدیکترین متحدان نتانیاهو تمایل شدیدی به ادعای مالکیت تمام سرزمین فلسطین دارند.
به نظر شما بهترین راه برای حل و فصل اختلافات در سرزمین‌های فلسطینی چیست و آیا با توجه به سیاست‌های توسعه طلبانه اسرائیل و شهرک سازی‌ها واقعاً چشم اندازی برای صلح وجود دارد؟
بعید است که "صلح در زمان ما" وجود داشته باشد - البته با شرایط عادلانه. نزدیکترین حالت ممکن است شامل نوعی کشور باشد که چیزی بیش از یک امارت کوچک نیست، با مرزهایی محکم که اسرائیلی‌ها آن را محاصره کرده‌اند - اساساً یک دولت متکی (دولتی که از نظر سیاسی،اقتصادی و نظامی متکی به کشور دیگری است). تمام زمین های رده C فعلی (مناطق کرانه باختری با اکثریت فلسطینی) و بیشتر زمین‌های رده B (بخش‌هایی از کرانه باختری با مدیریت مشترک فلسطین و اسرائیل) جذب اسرائیل خواهند شد.
برقراری مجدد روابط ایران و عربستان سعودی امید زیادی را برای کاهش تنش‌های منطقه‌ای بین دولت های خاورمیانه ایجاد کرد. چرا در نهایت این اتفاق نیفتاد؟
دقیقاً به دلیل جنگ غزه، تنش‌ها بالا گرفت و فشار بر آمریکا برای همسو کردن اسرائیل به سادگی ناتوانی آمریکا را در این شرایط آشکار کرد. این امر باعث شد تا تنش‌های محلی و منطقه‌ای باقی بمانند، زیرا (عوامل تنش) می‌دانستند که بی‌عملی ایالات متحده اساساً خلأیی ایجاد می‌کند که آنها می‌توانند آن را برای منافع فردی خود پر کنند.
به نظر شما چشم‌انداز تنش‌های اخیر در خاورمیانه چیست و آیا می‌توان به صلح پایدار و کاهش تنش بین دولت‌های این منطقه امیدوار بود؟
من فکر می‌کنم در نهایت نوعی تعامل پایدار بین عربستان سعودی و ایران وجود خواهد داشت، اما این تعامل باید منتظر پیشرفت‌هایی در جهت ثبات در غزه باشد. قطر نقش میانجی‌گری قابل توجهی در غزه ایفا کرده است، بنابراین ممکن است عاقلانه باشد که قطری‌ها به برگزاری یک سری نشست‌های سطح بالا تشویق شوند تا طرح کلی آینده میان مدت صلح آمیزتر و مشارکتی که در آن توازن قدرت منطقه ای بین عربستان سعودی و ایران ایجاد و تضمین بشود، بتواند وجود داشته باشد.
یکی از موضوعاتی که به نظر می‌رسد تاثیر زیادی بر روابط ایران و آمریکا داشته، برجام است. علیرغم امیدهای فراوان به بازگشت آمریکا به برجام پس از انتخاب جو بایدن به عنوان رئیس جمهور، شاهدیم که نه تنها این امر محقق نشده، بلکه تنش های اخیر منطقه‌ای حتی خطر رویارویی نظامی مستقیم بین ایران و ایالات متحده را ایجاد کرده است. به نظر شما دلیل این امر چه بود و آیا شانسی برای بازگشت آمریکا به برجام وجود دارد؟
ایالات متحده ممکن است پس از انتخابات بعدی خود به برجام بازگردد، اما تنها در صورت پیروزی بایدن. اگر ترامپ پیروز شود، برجام به تاریخ خواهد پیوست. با این حال، از جنگ بین ایران و آمریکا جلوگیری شده است. هر دو طرف تکنیک‌های روشنی را برای نشان دادن این پیام به طرف مقابل داشته‌اند که قصد تشدید خشونت‌های ناشی از تنش‌های اخیر را ندارند.
امسال شاهد انتخابات ریاست جمهوری آمریکا هستیم و برخی بر این باورند که احتمالا دونالد ترامپ نامزد حزب جمهوریخواه خواهد بود. فکر می کنید انتخاب مجدد دونالد ترامپ چه تغییری در سیاست های ایالات متحده در خاورمیانه خواهد داشت؟
ممکن است طرح ترامپ برای فلسطین تکرار شود، یعنی دقیقاً امارت کوچکی که فلسطین نامیده می شود. این بار فتح آن را می پذیرد. این شامل غزه کوچکتری خواهد بود که فتح با سپاسگزاری (از آمریکا) بر آن حکومت خواهد کرد. دشمنی بین حماس و فتح یکی از موانع اصلی هر طرح صلحی بر سر فلسطین بوده است.
ترامپ سپس ادعا خواهد کرد که شایسته دریافت جایزه صلح نوبل است، اما یک بی‌عدالتی تاریخی مرتکب شده است. فلسطین را نمی‌توان به سان مارینو خاورمیانه تبدیل کرد. (طرح ادعایی ترامپ) برای هرگونه حق بازگشت بسیار کوچک خواهد بود و (فلسطین) هیچ فضایی برای دفاع نظامی از خود نخواهد داشت.
