تلاش محیط زیست برای حفاظت از اکوسیستم مرجان ها

نشان تجارت - مرجان‌ها گروهی از جانوران دریایی هستند که معمولا روی بستر دریا به‌صورت ثابت زیست می کنند مرجان‌های پولیپ جاندارانی ریز هستند که اشکال و اندازه‌ها و رنگ‌های مختلفی دارند که انواع آن به صدها و شاید هزاران گونه پولیپ برسد. این جانداران دیوارها یا آبسنگ‌های مرجانی را که نامی رایج است، تشکیل می دهند. صخره مرجانی آبسنگ‌هایی سفت و محکم هستند که تا سطح آب بالا می‌آیند و آن را می شکافد. رشد این جاندار از هزاران سال پیش آغاز شده است و تا ابد هم ادامه دارد و این محصولات عظیم که انسان قادر به شبیه سازی آن نیست، نتیجه رشد همان جاندارریزی است که تقریبا در اغلب موارد با چشم غیر مسلح هم قابل رویت نیستند.

انواع آبسنگ‌های مرجانی

آبسنگ‌های مرجانی به بستری سخت و آب گرم و زلال نیاز دارند تا برای اولین بار به عنوان مرجان خودنمایی و رشد خود را آغاز کنند و به مرور زمان بزرگ می‌شوند سپس می‌میرند و تبدیل به سطحی سخت برای مرجان می‌شود که روی آن رشد می‌کند و با گذشت سال‌ها بزرگ و بزرگتر می شود تا صخره مرجانی را تشکیل دهد و از اینجاست که رشد فزاینده آبسنگ‌های مرجانی ادامه می‌یابد و انواع و اشکال مختلفی پیدا می کند. مهمترین انواع آبسنگ‌های مرجانی عبارتند از: آبسنگ‌های حاشیه ای،‌ آبسنگ‌های سدی و ‌آبسنگ‌های مرجانی حلقوی یا اتول.

آبسنگ‌های مرجانی، از غرب تا شرق عالم

دریاها و اقیانوس‌های جهان در بردارنده حدود ۶ میلیون کیلومتر مربع آبسنگ‌های مرجانی هستند که عمدتا در مناطق استوایی بین دو عرض ۳۰ درجه شمالی و ۳۰ درجه جنوبی واقع شده‌اند. این میزان ۰.۰۸۹ درصد از وسعت اقیانوس‌های جهان و کمتر از ۱.۲ درصد از مساحت آب‌های ساحلی را تشکیل می دهند.

آبسنگ‌های مرجانی منبعی غنی از ثروت های طبیعی هستند که انسان از آن بهره می برد اما بر اساس تحقیقی در ارزیابی آبسنگ‌های مرجانی در سطح جهان نشان داده شد که حدود ۲۰ درصد از آبسنگ‌های جهان عملا نابود شده‌اند. این پژوهش می‌افزاید که ۲۴ درصد از ابسنگهای جهان در معرض تاثیرات به شدت زیان بار هستند که ناشی از فعالیت‌های انسانی نابود کننده است. در این شرایط یونسکو تاکید می‌کند که دیواره بزرگ مرجانی  باید در فهرست میراث جهانی در جایگاه اکوسیستم‌های «در معرض خطر» قرار گیرد.

 با وجود اینکه آبسنگ‌های مرجانی مساحت کمی از کره خاکی را تشکیل می دهند اما از هر نوع نظام زیست محیطی دیگر متنوع‌تر هستند. در حال حاضر حدود ۴۰۰۰ نوع ماهی مرجانی در اقصی نقاط جهان وجود دارد که این میزان معادل یک چهارم همه انواع فقط ماهی های دریایی است همچنین حدود ۱۵۰۰ گونه ماهی آبسنگ‌های مرجانی سدی بزرگ استرالیا شناسایی شده اند. ماهی های مهره دار بیشترین تنوع را در آبسنگ‌های مرجانی دارند که می توان آنها را با پرندگانی که در جنگلهای اطراف هستند، مقایسه کرد.

 تحقیقات نشان می‌دهد که بیشتر آبسنگ‌های مرجانی در منطقه بین دو اقیانوس هند و آرام وجود دارند که از دریای سرخ تا وسط اقیانوس آرام امتداد یافته‌اند. کمتر از ۸ درصد آبسنگ‌های جهان در منطقه کارائیب و آتلانتیک هستند و رشد و گسترش آبسنگ‌های مرجانی محدود به مناطق نزدیک به ساحل است.

به گزارش سازمان محیط زیست قلمرو هند و آرام به علت وسعت زیاد به چندین زیر قلمرو از جمله استرالیا، زنجیره هاوایی، فیلیپین، دریای سرخ و خلیج فارس تقسیم می‌شود. نتایج یک گزارش نشان می‌دهد که در سال‌های اخیر موج گرمای تابستان، ۹۱ درصد از دیواره بزرگ مرجانی در شرق استرالیا را سفید کرده است.

انزوای خلیج فارس یا نیمه بسته بودن آن و حرارت نسبتاً زیاد آب‌های این دریا نیز سبب بومی گرایی بسیاری از گونه‌های مرجانی شده است و به همین دلیل تعداد بسیاری از گونه‌های بی‌نظیر در این منطقه یافت می‌شوند.

خلیج فارس به علّت قرار گرفتن در عرض‌های جغرافیایی نیمه‌گرمسیری، محدودیت‌هایی را برای جوامع مرجانی به وجود آورده است، به‌طوری‌که دامنه وسیع تغییرات دمای آب، شوری بالا و کدورت نسبتاً زیاد آب در خلیج فارس، موجب کاهش تنوع آبسنگ مرجانی در این منطقه شده و این مناطق مرجانی به علّت شرایط خاص محیطی مذکور، همواره تحت استرس است. آبسنگ‌های مرجانی خلیج فارس در شرایط بسیار سخت اکولوژیک از لحاظ دما، شوری و کدورت قرار دارند. مرجان‌ها در این منطقه در شرایطی قادر به ادامه حیات هستند که دمای آب در برخی موارد ممکن است به پایین تر از ۱۶ درجه سانتیگراد برسد و در فصل تابستان از ۳۴ درجه هم فراتر رود.

وضعیت آبسنگ‌های مرجانی ایران

بررسی‌های انجام گرفته از سوی کارشناسان سازمان حفاظت محیط زیست و سایر محققان  حاکی از این است که تقریبا تمامی جزایر ایرانی با آبسنگ‌های مرجانی محاصره شده است و آبسنگ‌های حاشیه‌ای ساختار اصلی خطوط ساحلی ایران  را تشکیل می‌دهد. از جمله مهمترین مناطق مرجانی ایران می‌توان به جزایر خارک، خارکو، فارسی، طاهری، کیش، لاوان، هندورابی، فارور، بنی فارور، شیدور، تنب بزرگ، تنب کوچک، سیری، لارک، ابوموسی، هنگام، قشم، هرمز، خلیج نای بند، خلیج چابهار و ... اشاره کرد. بیشترین گسترش آبسنگ‌ها در مناطق ایرانی مجاور جزایر خارک و خارکو در مناطق دوردست شمالی و اطراف جزایر جنوبی از لاوان تا جزایر هرمز قرار دارد این در حالیست که در مناطقی مانند خلیج چابهار وضعیت بحرانی داشته‌اند.

بررسی‌های شش ساله پژوهشگران در خلیج چابهار نشان داد که کلونی‌های مرجانی این منطقه به دلیل فعالیت‌های انسانی و احداث موج‌شکن‌ها در حال سفید شدن هستند و وضعیت بحرانی برای مرجان‌های منطقه به وجود آمده است.

محمد طالبی متین - مدیرکل دفتر زیست بوم‌های دریایی سازمان حفاظت محیط زیست - توسعه ناپایدار، آلودگی، تغییرات اقلیمی، طوفان‌های دریایی، فعالیت‌های مخرب صید و صیادی، هجوم گونه‌های غیربومی و برداشت توسط افراد را از عوامل آسیب‌زا به آبسنگ‌های مرجانی بر می‌شمرد و می‌گوید: پایش، احیا و بازسازی آبسنگ‌های مرجانی کشور در حال انجام است چراکه حفاظت و احیای این زیستگاه‌ها می‌تواند به عنوان یکی از راه حل‌های مبتنی بر طبیعت در سازگاری با تغییرات اقلیمی باشد. این اقدام به‌ویژه درجزایر خارگ و خارگو، خلیج نای‌بند و خلیج چابهار انجام شده است و به‌طور پیوسته تغییرات این اکوسیستم‌های ارزشمند ناشی از تاثیر تغییرات اقلیمی و آلودگی‌ها را رصد همچنین برنامه‌های احیا و بازسازی را اجرا می‌کنند.

به گفته او قرار است با توجه به اهمیت آبسنگ‌های مرجانی، اطلس این زیست‌بوم نیز تهیه شود.

به گزارش ایسنا با توجه به ارزش اکولوژیک آبسنگ‌های مرجانی در جهان انتظار می‌رود بیش از پیش به این اکوسیستم توجه شود که این امر مستلزم بازنگری در برخی فعالیت‌های انسانی، پایش مستمر و حفاظت از آبسنگ‌هاست.