کنار گذاشتن رابرت مالی به چه معناست؟

نشان تجارت - به حاشیه راندن رابرت مالی نماینده ویژه امریکا در امور ایران پرسش‌هایی را درباره سرنوشت توافق هسته‌ای با ایران به وجود آورده است، توافقی که با ادامه غنی‌سازی اورانیوم تهران و انتخابات آتی و نزدیک ایران و امریکا، بیش از هر زمان دیگری ضروری به نظر می‌رسد.

در ادامه این مطلب آمده است: جمهوری اسلامی سال آینده انتخابات پارلمانی برگزار می‌کند و انتخابات ریاست جمهوری آمریکا نیز در سال آتی برگزار می‌شود. به گفته تحلیلگران، پیشرفت در مذاکرات هسته‌ای و همچنین سرنوشت آمریکایی‌های بازداشت شده در ایران، احتمالاً باعث تقویت مقام‌های فعلی در افکار عمومی خواهد شد.

مالی یکی از معماران توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ با ایران در دولت اوباما بود.

پس از انتخاب بایدن، مالی در سال ۲۰۲۱ به عنوان فرستاده در امور ایران منصوب شد به یک چهره اصلی در مذاکرات برای بازگشت به توافق تبدیل شد.

سال گذشته، چندین نقطه اختلاف در مذاکرات ظاهر شد و مذاکرات نهایتا در سپتامبر به بن بست رسید. روابط تنها زمانی بدتر شد که نحوه برخورد دولت ایران با تحولات داخلی و عرضه پهپاد به روسیه را شاهد بودیم.

مالی حتی قبل از انتصابش به عنوان سفیر ایران یک چهره جنجالی بود. در سال ۲۰۰۸، پس از اینکه مشخص شد که او با اعضای گروه مبارز فلسطینی حماس در حین کار در اندیشکده گروه بین المللی بحران (ICG) که در آن رئیس و مدیر عامل بود، ملاقات کرده است، از کمپین ریاست جمهوری استعفا داد.

منتقدان مالی، از جمله ایرانیان ضد جمهوری اسلامی در خارج از کشور، محافظه کاران ایالات متحده و حامیان اسرائیل، او را به همدلی بیش از حد با جمهوری اسلامی و بیش از حد سختگیرانه نسبت به دشمن اصلی آن، اسرائیل، متهم کرده اند.

ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران، سوم ژوئیه در پاسخ به سوالی درباره کنار گذاشته شدن مالی، گفت: «ما درباره مسائل داخلی سایر کشور‌ها با اشاره به آمریکا اظهار نظر نمی‌کنیم.».

اما جاوید قربان اوغلی، یک دیپلمات بازنشسته، به یک رسانه ایرانی گفته است که مالی "تمایلاتی به ایران دارد" که به گفته او "لابی‌های نزدیک به اسرائیل" را علیه او بسیج کرده است.

گابریل نورونها، یکی از مقامات سابق وزارت امور خارجه در دولت ترامپ که اکنون یکی از همکاران موسسه یهودی برای امنیت ملی آمریکا است، می‌گوید که مشکل کار روش‌های مالی بوده است.

نورونها، مشاور ویژه سابق گروه اقدام ایران می‌گوید «رویکرد مالی این بود که از قبل امتیازاتی را به ایران در قالب (تعلیق) تحریم‌ها در تلاش برای ایجاد حسن نیت ارائه کند. او این تصور را که فشار اهرم‌های بیشتری ایجاد می‌کند رد می‌کرد»

او گفت: «در همان زمان، ایران در حال بازسازی اقتصاد و برنامه هسته‌ای خود بود» و افزود که تهران در نتیجه بر این باور است که اهرم فشار در مقابل آمریکا را تقویت کرده است. در نتیجه، او نتوانست احترام یا ترس ایرانی‌ها را جلب کند و چشم‌انداز مذاکره‌اش را نابود کرد.».

اما کسانی که از نزدیک با مالی کار کرده اند، موافق نیستند که این چهره ۶۰ ساله نسبت به ایران بسیار نرم بوده است.

علی واعظ، مدیر پروژه ایران در IGC، گفت که اقدامات مالی در راستای استراتژی امنیت ملی دولت ایالات متحده است.

واعظ که بیش از یک دهه است مالی را می‌شناسد و مستقیماً در گروه بین المللی بحران به او گزارش داده است، گفت: دولت بایدن با یا بدون راب مالی معتقد است که تنها راه حل پایدار برای بحران هسته‌ای با ایران راه حل دیپلماتیک است.»

واعظ گفت: «کسانی که این دولت را به «نرم‌بودن بیش از حد» در قبال ایران متهم می‌کنند، برای توضیح اینکه چرا آمریکا اکنون تحریم‌های بیشتر و نه کمتری علیه ایران نسبت به زمان روی کار آمدن پرزیدنت بایدن دارد، مشکل خواهند داشت.»

فواد ایزدی، دانشیار دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران، گفت که ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور ایران خواهان توافق بود و احتمالاً امیدوار بود که با مالی به عنوان فرستاده به توافق برسد.

او گفت: «این واقعیت که مالی طرف مذاکره بود، نشانه‌ای بود که شاید وضعیت مشابه (مانند دور‌های قبلی مذاکرات که منجر به توافق شد) پس از انتخاب بایدن به عنوان رئیس‌جمهوری تکرار شود. اما اکنون بیش از دو سال پس از آن می‌دانیم که این تفکر کم و بیش آرزوی باطل بود.»

اوضاع الان چگونه است؟

مذاکرات آمریکا با ایران بدون مالی ادامه دارد. در حالی که پیلی به عنوان نماینده ویژه برای ایران مشغول به کار است، برت مک گورک، یکی از مقامات شورای امنیت ملی ایالات متحده و کهنه کار در سیاست خاورمیانه، به عنوان مسئول اصلی برای محدود کردن برنامه هسته‌ای ایران انتخاب شده است.

زمانی که بایدن در سال ۲۰۲۱ به قدرت رسید، مک گورک را به عنوان هماهنگ کننده مسائل خاورمیانه و شمال آفریقا در شورای امنیت ملی منصوب کرد. دولت آمریکا مذاکرات خود را برای ورود مجدد به توافق هسته‌ای ایران در اواخر همان سال آغاز کرد.

سی ان ان گزارش داده است که مذاکرات غیرمستقیم بی سر و صدا نزدیک به پایان سال از سر گرفته شده است و مک گورک در مرکزیت ماجرا بوده است.

از آن زمان، مک گورک چندین سفر به عمان برای گفتگو‌های غیرمستقیم با مقامات ایرانی داشته است. آخرین مورد در ماه می‌امسال بود و به نظر می‌رسد مالی از این مذاکرات کنار گذاشته شده است.

مک گورک اشاره کرده است که مشتاق است دوباره یک توافق شکل بگیرد، اما مشخص نیست که چگونه تاکتیک‌های او ممکن است با مالی متفاوت باشد.

او از کمپین «فشار حداکثری» ترامپ در سال ۲۰۱۹ علیه ایران انتقاد کرده است که جمهوری اسلامی را بیشتر منزوی کرد و اقتصاد آن را مورد آسیب قرار داد، اما نتوانست جلوی پیشرفت برنامه هسته‌ای آن را بگیرد. او گفت که تحریم‌های جدید، ایران را «تحریک آمیزتر» کرده است. مک گورک همچنین از دیگر سیاست‌های ترامپ در خاورمیانه از جمله سیاست‌های سوریه انتقاد کرد.

واعظ هم انتظار دارد سیاست آمریکا در قبال ایران تغییری نکند.

واعظ گفت: «سیاست ایالات متحده توسط محاسبات امنیت ملی دولت، و نه یک فرد در دستگاه امنیت ملی، مشخص می‌شود. با یا بدون راب مالی، دولت بایدن معتقد است که تنها راه حل پایدار برای بحران هسته‌ای با ایران، راه حل دیپلماتیک است.

نورونا گفت که خروج احتمالی مالی احتمالاً به این معنی است که «معامله بزرگ» با ایران حاصل نخواهد شد، «اما تلاش‌های دولت برای دستیابی به یک توافق محدود همچنان ادامه دارد».