ته سیگار؛ قاتل بندانگشتی
نشان تجارت - مینا قدرتی: سیگار سومین صنعت سودآور جهان سالانه جان حدود شش میلیون انسان را می‌گیرد، اما این تنها زیان ناشی از مصرف سیگار نیست، بلکه بعد از آن آسیبی برجا می‌ماند که به‌راستی برای آن باید اندیشه‌ای به کار گرفت. نمی‌دانم تا به حال روی فیلتر‌های سیگار حساس شده اید یا نه؟! اگر به تعداد ته سیگار‌هایی که در طول سال به زمین انداخته می‌شود توجه کنیم آمار تکان‌دهنده‌ای را نشان می‌دهد که سالانه حدود یک میلیون تن فیلتر سیگار زیر پای افراد سیگاری در جهان له می‌شود. این در حالی است که این افراد از آسیب‌های این فیلتر اطلاعی ندارند. اما بدانید رهاسازی فیلتر سیگار در طبیعت سلامت جانوران و آبزیان را تهدید می‌کند. گفته می‌شود در فیلتر باقیمانده از سیگار‌های دودشده، مواد سمی و فلزات سنگین خطرناکی مثل نیکوتین، سرب، مس و کروم وجود دارد، موادی که سالانه سبب مرگ میلیون‌ها پرنده و آبزیان ساکن در تالاب‌ها، دریاچه‌ها، رودخانه‌ها و دریا‌های آزاد می‌شوند. چرخه شومی که البته در زنجیره غذایی در نهایت به انسان هم بازمی‌گردد. در اکثر کشور‌های پیشرفته جهان برای جلوگیری از آسیب‌های جبران‌ناپذیر فیلتر سیگار، این پسماند خطرناک را به‌صورت ویژه‌ای جمع‌آوری و تفکیک می‌کنند.
ته سیگار چه مضراتی برای محیط زیست دارد؟
جالب است بدانید کاغذ فیلتر سیگار از مرغوب‌ترین کاغذ‌ها به دست می‌آید و برای تهیه آن تعداد بی‌شماری درخت از بین می‌رود. آلودگی هوا، از بین بردن جنگل‌ها، آتش سوزی و مرگ موجودات دریایی و پرندگان از جمله آثار مخرب رهاسازی ته سیگار‌ها در طبیعت است. طبق آمار‌های ارائه شده توسط جمعی از کارشناسان محیط زیست ته سیگار متهم ردیف اول جنگل سوزی‌ها و کاهش رشد گیاهان در جهان است. چرا که بقایای ته سیگار رها شده در طبیعت می‌تواند بیشتر از ۳ سال در طبیعت باقی بماند و در این مدت می‌تواند رشد و رویش گیاهان را به تاخیر بیندازد. همچنین فیلتر سیگار از طریق روان‌آب‌ها و باران به جریان‌های آبی منتقل و با ورود به زنجیره غذایی سبب مسمومیت پستانداران دریایی، موجودات آبزی، لاک پشت‌ها و ... می‌شود و تنوع زیستی را تهدید می‌کند. براساس پژوهش‌های انجام شده، رهاسازی ته سیگار در طبیعت، جوانه زدن و قد کشیدن گیاه شبدر را به ترتیب ۲۷ و ۲۸ درصد کاهش می‌دهد و در چمن موجب ۱۰ درصد کاهش جوانه زدن و ۱۳ درصد کاهش قد کشیدن گیاه می‌شود.
باید بدانید که فیلتر سیگار‌هایی که در فضای باز بر زمین انداخته می‌شوند به مرور زمان تجزیه می‌شوند و سموم آن در سطح فضا پراکنده می‌شود و ایجاد عارضه می‌کند. خطر ابتلای افراد به عوارض مختلف ناشی از استشمام سموم موجود در ته‌سیگار‌ها به‌ویژه در اماکنی بیشتر می‌شود که پیش‌تر افراد زیادی با تجمع در آن مکان‌ها سیگارکشیده باشند و در نتیجه فیلتر‌های زیادی روی زمین باقیمانده و سموم آن باتجزیه تدریجی در فضا متصاعد شده باشد. عوارض سموم فیلتر سیگار بیشتر متوجه ریه و سفت شدن مجاری انتهایی این بافت تنفسی است. کبد نیز یکی از اندام کلیدی است که در این میان امکان دارد آسیب ببیند، در واقع سموم موجود در ته‌سیگار که در فضا متصاعد شده یا در اثر کشیدن سانت‌های آخر سیگار به بدن رسیده باشد می‌تواند به مرور زمان سلول‌های کبد را تخریب کند. اگر فیلتر از سیلیکون تشکیل شود در گرمای هوا متصاعد می‌شود و باعث ایجاد عوارض خطرناکی در بدن انسان می‌شود که این عوارض بیشتر متوجه بافت‌های ریه است.
قانون‌هایی در رابطه با پسماند‌های سیگار
طبق قانون ۱۸۰ کنوانسیون چارچوب سازمان بهداشت جهانی در مورد کنترل دخانیات، دولت‌ها را موظف می‌دانند تا مراقبت‌های لازم را انجام دهند. طبق قانون مدیریت پسماند متوالی دفن و فرآیند جمع آوری آن، جمع آوری پسماند‌ها باید توسط تولید کننده انجام شود. شرکت‌های تولید کننده سیگار باید نسبت به سیگار رها شده در محیط زیست مسئولیت داشته باشند یا باید عوارض بپردازند. در اروپا برای رها کردن ته سیگار در محیط جریمه‌ای بین ۶۵ تا ۷۵ یورو تعبیه شده است. در کشور‌های سوئد و هلند برنامه عجیبی را برای آموزش کلاغ‌ها را آغاز کردند که ته سیگار‌ها را از خیابان‌ها جمع کنند و با غذا‌های خوشمزه مبادله کنند. کلاغ‌ها جزء هوشمندترین موجودات هستند. آن‌ها می‌توانند با مشاهده محیط اطرافشان یاد بگیرند، به انسان‌ها کمک کنند و حتی برخی از آن‌ها ظاهرا می‌توانند بشمارند. سطح هوش تقریبی آن‌ها تقریبا برابر با شامپانزه‌هاست، بنابراین برای این پروژه بسیار مناسب به نظر می‌رسند. محققان ماشینی اختراع کردند که به کلاغ‌ها آموزش می‌دهد سیگار‌ها را از خیابان بردارند و آن را با بادام زمینی عوض کنند.
در نگاه نخست، شاید جمع‌آوری ته سیگار کاری ساده به نظر بیاید، ولی یکی از کار‌های دشوار است؛ زیرا فرد مجبور است ته‌سیگار‌ها را تک‌تک جمع کند. در ایران نیز در این راستا با همکاری سازمان محیط زیست و شهرداری پویشی با عنوان «نه به رها کردن ته سیگار در طبیعت» راه اندازی شده و با اجرای آن در شهر‌های مختلفی مانند تهران، مازندران، اصفهان، خمینی شهر و... فیلتر سیگار‌ها از پارک‌ها، حاشیه رودخانه‌ها، جنگل‌ها، سواحل و... جمع آوری شد.
در زیر به چند راهکار برای جمع آوری ته سیگار می‌پردازیم:
۱- استخدام افرادی برای جمع آوری ته سیگار: استخدام افراد برای جمع آوری زباله‌های مرتبط با سیگار می‌تواند راهکاری برای نجات محیط زیست از این آلاینده باشد.
۲- آموزش به افراد سیگاری و غیرسیگاری در مورد نیاز به دفع صحیح زباله‌های سیگار: مطالعات نشان می‌دهد که زباله‌های مرتبط با سیگار را می‌توان تا ۵۰ درصد یا بیشتر از طریق کمپین‌های آموزشی کاهش داد. علائم، پیام‌های چاپ شده روی بسته‌بندی، پیام‌های شخصی به سیگاری‌ها و ارائه‌هایی در مورد اثرات مضر زباله‌های سیگار، برخی از رفتار‌های زباله‌ریزی را کاهش می‌دهند.
۳- تعبیه اتاق‌های مخصوص سیگار کشیدن در اماکن عمومی و…: مسئولان حفاظت از سواحل عمومی، پارک‌ها، مراکز خرید در فضای باز، و محوطه کالج‌ها تلاش دارند تا زباله‌های ته سیگار را با الزام سیگاری‌ها به استفاده از مناطق تعیین شده، متمرکز کنند. مناطق مخصوص سیگار کشیدن باید دارای سطل‌های زباله مخصوص سیگار، روشنایی و صندلی‌های مناسب و راحت برای نشستن باشد.
۴- قرار دادن سطل‌های زباله مخصوص سیگار در تمام نقاط ورودی/خروجی ساختمان‌ها، در ایستگاه‌های اتوبوس و سایر مناطقی که مردم به دفعات نیاز به دور انداختن سیگار دارند.
۵- توزیع زیرسیگاری‌های جیبی: بسیاری از انواع زیرسیگاری‌های جیبی در بازار موجود است. برخی از فویل ساخته شده‌اند و یکبار مصرف هستند، در حالی که برخی دیگر از پلاستیک یا فلز ساخته شده‌اند و می‌توان سال‌ها از آن‌ها استفاده کرد.
این زیرسیگاری‌ها را می‌توان به صورت عمده خریداری کرد و توسط گروه‌های اجتماعی یا مشاغل به عنوان بخشی از یک کمپین پیشگیری از زباله در میان سیگاری‌ها توزیع کرد.
مصرف سالانه ۷۰ میلیارد نخ سیگار در کشور
در بسیاری از کشور‌ها برای رها سازی هر ته سیگار در محیط، مبلغی به عنوان جریمه در نظر گرفته شده است، اما در ایران چنین قانونی هنوز پیش بینی نشده است. به گفته سید مرتضی خاتمی نایب‌رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی «دخانیات علت بیش از ۳۰ درصد سرطان‌های جامعه است و سالانه بالغ بر ۷۰ میلیارد نخ سیگار در کشور به ارزش ۱۰ هزار میلیارد تومان مصرف می‌شود و ۳۰ هزار میلیارد تومان نیز صرف بیماری‌های ناشی از دخانیات می‌شود. تقریبا ۹۰ درصد دخانیات مصرفی در کشور‌های در حال توسعه تولید می‌شوند. در بسیاری از کشور‌ها جبران خسارت‌ها، با استفاده از افزایش مالیات بر دخانیات است، اما در کشور ما به دلیل لابی‌هایی که وجود دارد، دائما عوارض و مالیات دخانیات کاهش می‌یابد. یکی از ضعیف‌ترین کشور‌ها در اخذ عوارض از دخانیات و سیگار، کشور ماست.»
آموزش و اطلاع رسانی همراه با اعمال قانون می‌تواند در کاهش آسیب‌های زیست محیطی ته سیگار‌ها موثر باشد. به نظر می‌رسد در کنار قانون گذاری، با آموزش و آگاه سازی مردم از آثار سوء فیلتر‌های سیگار، می‌توان از میزان ته سیگار‌های رها شده در کوچه، خیابان و طبیعت کاست.
